Ti đang kphê êbeh 1 ha mtah mda, dŭm asăr boh kphê ksă bŏ ti dhan ƀuăn srăng mâo sa yan ngă bruă djŏ boh mnga, Đỗ Thị Hưng, ti alŭ 12, să Êa Kar, čar Dak Lak hơ̆k mơak yan anei kphê năng ai srăng mâo êbeh 4 ton kphê asăr, đĭ hĭn mkă hŏng yan êlâo. Klei năng mđing, hnơ̆ng hbâo pruê angre lehanăn êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing hrŏ lu êdi kyua ba yua gru hmô “Kriê dlăng klei đĭ jing mnơ̆ng pla kluôm”.

“Êlâo adih, kâo pla mjing kreh pruê hbâo lehanăn êa drao si arăng ngă kâo ngă snăn. Leh kâo ba yua gru hmô kriê dlăng klei đĭ jing mnơ̆ng pla kluôm ti ana kphê, kâo ƀuh klei mdê, jăk hĭn lehanăn hnơ̆ng mâo boh mnga lu, tŭ dưn hĭn mkă hŏng êlâo, hlăk kâo ka hluê ngă”

Msĕ hŏng Hưng, dŭm êtuh gŏ sang pla kphê ti dŭm krĭng pla kphê phŭn mơ̆ng Dak lak msĕ si Krông Pač, Krông H’Nang, Čư̆ Kuiñ… ba yua tŭ dưn hdră kriê dlăng klei đĭ jing mnơ̆ng pla. Hdră mrâo đru mđĭ hĭn klei đĭ jing mnơ̆ng pla, bi hrô hŏng hdră knŏng ngă čiăng mâo, krih êa drao mdjiê mnơ̆ng ngă.

Jing sa hlăm dŭm gŏ sang ba akŏ hlăm bruă ba yua gru hmô êbeh 2 ha lehanăn ba wĭt leh boh tŭ klă sĭt hlăk ênoh bi liê kơ kdrăp mnơ̆ng hrŏ 15 – 20%, hnơ̆ng mâo kah knar 10%, hnơ̆ng tŭ jăk asăr kphê dưi mkra mđĭ, Đinh Thị Như Lê ti alŭ 2, să Phú Xuân, čar Dak Lak brei thâo:

“Leh ba yua gru hmô kluôm snăn klei đĭ jing mơ̆ng ana kphê mâo klei mdê mkă hŏng êlâo hlăk pô pla hluê hdră đưm. Dhan hla gơ̆ mtah lehanăn bi hrŏ klei djŏ mnơ̆ng ngă, jih dhan lehanăn lu boh mda lehanăn bi hrŏ mnơ̆ng ngă ti hla kphê”.

Hluê si nai prĭn Phan Việt Hà – Kơiăng khua knơ̆ng ksiêm hriăm kreh knhâo bruă lŏ hma dliê kmrơ̆ng Lăn dap kngư, gru hmô kriê dlăng klei đĭ jing mnơ̆ng pla kluôm jing hdră êlan djŏ hŏng mta kñăm đĭ kyar bruă lŏ hma mtah, djŏ guôp hŏng klei bi mlih yan adiê ti Lăn dap kngư. Anei amâo djŏ jing hdră mnêč ƀiădah lŏ jing klei mĭn pla mjing mrâo, klei đĭ jing mnơ̆ng pla lehanăn lăn êa bruă lŏ hma jing phŭn. Ana đĭ jing jăk, lăn jăk, ƀĭng ngă lŏ hma ăt suaih pral – wăt hdră duh mkra lehanăn wăl hdĭp mda.

Đinh Văn Đang, Khua knơ̆ng mtrŭt mjhar bruă ngă lŏ hma čar Dak Lak brei thâo, mơ̆ng boh sĭt brei ƀuh, kriê dlăng klei đĭ jing mnơ̆ng pla ba wĭt lu boh tŭ dưn, jing knhuang yuôm bhăn čiăng kơ anôk bruă kphê Việt Nam mđing truh kơ mta kñăm mđĭ kyar hơĭt kjăp lehanăn mkăp djŏ hŏng hnơ̆ng čuăn tar rŏng lăn.

“Gru hmô kriê dlăng klei đĭ jing mnơ̆ng pla kluôm snăn hmei pŏk ngă leh mđrăm mbĭt hlăm jih jang mnơ̆ng pla msĕ si kphê, mdiê, tiêu, duarian. Hdră pŏk ngă dŭm gru hmô anei ba wĭt leh boh tŭ dưn tal êlâo čiăng kơ mnơ̆ng pla mơ̆ng dŭm gŏ sang đĭ kyar hơĭt kjăp lehanăn tŭ dưn. Hlăm wưng ti anăp srăng mkŏ mjing dŭm hdră bi hgŭm hŏng dŭm anôk bruă, anôk bruă duh mkra, sang hră čiăng mkŏ mjing dŭm adŭ hriăm, klei bi kƀĭn trông, mkŏ mjing gru hmô čiăng đru mđĭ lar boh tŭ dưn hdră anei”./.

Hlăm boh klei bi mlih yan adiê ƀrư̆ hruê dleh ktuê dlăng, bruă pla mjing lŏ hma hlue hdră kjăp, bi hrŏ klei yan adiê ngă leh anăn mđĭ boh tŭ bruă duh mkra jing yuôm bhăn snăk. Boh nik hŏng ana kphê, mta ana pla mjing phŭn mơ̆ng Lăn Dap Kngư, ba yua dŭm hdră mnêč dôk jing kliăng čiăng mđĭ hnơ̆ng jăk leh anăn klei dưi bi ktưn. Gru hmô “Kriê dlăng klei suaih ana pla mjing kluôm” dôk mâo mnuih ƀuôn sang mđing uêñ leh anăn pŏk ngă lar ƀar. Snăn gru hmô anei mâo ya klei yuôm bhăn leh anăn si ngă čiăng ba yua tŭ dưn hlăm đang kphê? Nai prĭn Đặng Bá Đàn - Khua adŭ bruă mtrŭt mjhar bruă lŏ hma Dhŭng kwar Krah leh anăn Lăn Dap Kngư mblang klă hĭn kơ boh tŭ ăt msĕ mơh hdră mnêč phŭn gru hmô anei:

-Akâo kơ ih brei thâo, ya klei yuôm hĭn hlăm bruă kriê dlăng ana kphê, leh anăn si ngă hdră mnêč phŭn?

Nai Prĭn Đặng Bá Đàn: Hlăm dŭm hdră êlan kriê dlăng kluôm drei yua lu hdră êlan. Êjai kphê jăk srăng dưi bi kdơ̆ng hŏng dŭm mta mnơ̆ng ngă. Ñu ăt dưi mă mta jăk jăk hĭn, leh anăn dưi blang mnga, đuôm boh jăk hĭn, ăt msĕ mơh hnơ̆ng jăk kphê srăng lu hĭn. Boh klei kriê dlăng jing drei kriê dlăng lăn. Si srăng ngă čiăng kơ lăn amâo sah kba, lăn dưi mâo klei bi kna, mâo dŭm mta mnơ̆ng jăk hlăm lăn. Leh anăn mâo hnơ̆ng hữu cơ, găl guôp čiăng kơ ana ƀơ̆ng êjai drei pruê hbâo vô cơ hŏng hdră djŏ guôp.

Tal 2 jing hlăm klei kriê dlăng amâo djŏ ôh drei mĭn nanao kơ klei gang mkhư̆ mnơ̆ng ngă. Drei srăng mĭn kbưi hĭn jing ana kjăp kơh dưi bi mdrơ̆ng. Sitôhmô mnơ̆ng ngă kơ agha, êjai drei yua hbâo hữu cơ leh anăn drei ruah mjeh jăk drei amâo lŏ yua ôh hbâo angre, bi hrŏ ênoh bi liê leh anăn mđĭ hĭn boh tŭ bruă duh mkra. Amâodah drei krih brei mnga blang sa blư̆. Drei srăng yua hdră krih êa găl guôp kơ mnga blang siam leh anăn bi adiê, srăng srăng mâo dŏ hrui pĕ, drei bi hrŏ klei luč liê leh hrui pĕ. Amâodah klei khăt adhan, drei khăt bi êđăp čiăng bi hrŏ klei mnơ̆ng ngă. Leh anăn drei mđĭ ana bi êyui srăng mđĭ hnư hrui wĭt êngao kơ ana kphê, drei srăng pla pluă ăt jing hdră êlan bi kƀin. Bi hrŏ dŭm klei hmăi leh anăn mđĭ hĭn boh tŭ dưn kơ kphê.

-Bi hŏng ana kphê, bruă ba yua gru hmô kriê dlăng bi kƀĭn srăng kčưm mơ̆ng ya bruă leh anăn ya bruă ƀĭng ngă lŏ hma srăng mđing?

Nai Prĭn Đặng Bá Đàn: Dŭm hdră êlan mkra mjing bi kƀĭn srăng hluê si grăp wưng. Năng ai mơ̆ng drei pla mrâo, drei mprăp jah ênhă yua lăn, kai hli lăn, drei srăng mprăp ana mjeh. Leh anăn hlăm klei kriê dlăng, drei ăt mđing truh sa krĭng pla mjing hơĭt kjăp. Klei bi kna mơ̆ng klei pruê hbâo, krih êa găl guôp. Leh anăn hmei pla ana bi êyui, pla ana nah dlông, na gŭ. Leh anăn ba yua tŭ dưn klei pla pluă mơ̆ng phŭn. Leh anăn hluê si grăp klei găl mơ̆ng grăp đang pla mjing, năng ai jing đang pla mjing sui thŭn amâodah đang pla mjing mrâo pla drei srăng mâo dŭm hdră êlan găl guôp.

-Klă sĭt kphê kreh mâo dŭm klei mnơ̆ng ngă msĕ si eh kan, mmao hrah amâodah mnơ̆ng ngă kơ agha, klei kriê dlăng bi kƀĭn si drei srăng ngă?

Nai prĭn Đặng Bá Đàn: Boh klei kriê dlăng bi kƀĭn drei lu hĭn jing ngă hdră khăt adhan, brei bi êđăp. Leh anăn drei yua hbâo brŭ, hbâo vi sinh. Čiăng yua hbâo angre bi djăp leh anăn yua hbâo ksiêm dlăng klei mnơ̆ng ngă. Leh anăn êjai ana kpal leh anăn hluê si klei mtă mơ̆ng anôk bruă thơ̆ng kơh drei yua angre.

-Krơ̆ng kơ lăn jing mta phŭn yuôm bhăn mơ̆ng gru hmô kriê dlăng. Sơnăn čiăng kriê dlăng mta jăk leh anăn yua hbâo hữu cơ, hbâo vi sinh leh anăn si drei srăng ngă ơ nai prĭn?

Nai prĭn Đặng Bá Đàn: Boh klei čiăng kơ lăn jing drei bi hrŏ klei sha kba lăn. Drei srăng pruê bi kna hbâo hữu cơ, vô cơ.  Leh anăn drei mđĭ hĭn vi sinh čiăng lŏ bi kna mnơ̆ng hlăm lăn jăk kơ agha leh anăn lăn. Tal dua jing bruă pruê hbâo hữu cơ čiăng mđĭ klei êjin lăn leh anăn bi lar boh tŭ mơ̆ng hbâo angre hŏng klei tŭ dưn hĭn./.

-Lač jăk kơ ih lu!