Hà Văn Mừng ti alŭ Lũng Vân, să Ia Lâu, kdriêk Chư Prông mrâo koh druôm jih mkrah đang kñŭl mâo 3ha. Lu thŭn duh mkra pla mjing kñŭl, Mừng amâo mâo čiăng koh druôm ôh, ƀiădah hlăm 3 thŭn kơ anei, asăr kñŭl amâo mâo lŏ yuôm ôh boh mnga knŏng mâo mil 30% kyuanăn amâo lŏ dơ̆ng krơ̆ng ôh. Ti anăp ñu knŏng mĭn srăng buh pla mdiê hlăm lăn mrâo rŭ kñŭl čiăng djăp klei hdĭp mda. 

“Dŭm thŭn êlâo, 3ha dưi mâo ba wĭt truh 200 êklăk. Ƀiădah leh 3 thŭn kơ anăn ênoh čhĭ amâo mâo lŏ yuôm ôh, snăn dơ̆ng bi koh druôm yơh. Knơ̆ng êa    Pleipai mâo êa pioh mđoh kơ 500 ha snăn pô rŭ mkra lŏ anôk pô, dưi mâo truh 8 tôn mdiê / ha”.

Bruă rŭ hĕ ana kñul hlăk đĭ lar hlăm djăp anôk ti dŭm să knông lăn Ia Lâu, Ia Ga, Ia Piơr, kdriêk Čư̆ Prông, čar Gia Lai. Hjăn ti să Ia Piơr, mơ̆ng knhal jih thŭn 2022 truh kơ ară anei, mâo leh 300ha koh druôm pioh pla êtak êbai, mdiê ktơr... Bùi Văn Tiến hlăm bruă bi mlih mnơ̆ng pla. Bruă pla mjing ana ƀiă hrue - khua să Ia Piơr brei thâo, ară anei, alŭ wăl ka mâo ôh hdră êlan klă mngač, lehanăn klei đru tŭ dưn kơ mnuih ƀuôn sang. Bruă pla mjing ana ƀiă hrue hlăm lăn rŭ kñŭl knŏng jing hdră ngă êjai:

“Tui si hdră êlan mơ̆ng să jing mtrŭt mjhar, mđĭ ai phung ƀuôn sang, ti dŭm ênhă adôk mboh snăn djă pioh, lŏ dlăng kriê bi jăk ana kñŭl. Bi hlăm dŭm ênhă lăn jing anôk dap dưi kai tlăng pioh pla hbei ktơr... snăn bi pla mjing. Bi hlăm dŭm ênhă dah găl ngă lŏ anôk mâo êa snăn rŭ mjing ngă lŏ pla mdiê, bi anôk lăn thu snăn pla boh kroh mkăn”.

          Klei ngă bruă koh – pla, pla lŏ koh kreh tuôm nanao tơdah boh mnga čhĭ msĕ si tiu, kphê, ksu… ară anei lĕ kơ kñŭl leh. Klei anei lŏ sa blư̆ dơ̆ng čiăng kơ êpul bruă lŏ hma mâo bruă klam ta êlan mă bruă bi jăk hĭn hlăm hdră mlih mnơ̆ng pla, lehanăn mkŏ mjing hdră êlan duh mkra pla mjing kjăp mơ̆ng phŭn hlŏng kơ êdŭk ti alŭ wăl./.

Boh klei mnuih ƀuôn sang krĭng knông lăn Čư̆ Prông, čar Gia Lai koh leh ana kñŭl lu ênhă prŏng snăk. Tal êlâo mnuih ƀuôn sang mâo hdră msir čiăng bi mlih lu mta ana pla mjing mdê mdê. Khădah snăn, si ngă čiăng bi mloih djŏ guôp, tŭ dưn, leh anăn bruă lŏ hma čar Gia Lai hrăm mbĭt hŏng ƀĭng ngă lŏ hma si ngă? Trần Xuân Khải- Knơ̆ng bruă pla mjing leh anăn răng mgang mnơ̆ng pla mjing čar Gia Lai srăng wĭt lač kơ bruă anei.

Akâo kơ ih brei thâo, lu thŭn hŏng anei, kñŭl čhĭ amâo mâo ênoh, yan adiê amâo mâo jăk găl ngă kơ kñŭl amâo mâo mboh, ƀĭng ngă lŏ hma koh hĕ jih leh anăn lŏ pla mjing mta ana mkăn. Si ih mĭn kơ klei anei?

Trần Xuân Khải: Kñŭl jing sa hlăm dŭm mta ana pla mjing phŭn mơ̆ng lu alŭ wăl hlăm čar, thŭn 2022 ênhă pla mjing kñŭl ti čar Gia Lai jing 23.320ha. Hlăm dŭm thŭn êgao, ana kñŭl dưi đru lăm lui klei ư̆ êpa, bi hrŏ klei ƀun ƀin, mkŏ mjing hdră duh ƀơ̆ng leh anăn bruă mă hơĭt kơ dŭm êbâo čô mnuih mă bruă ti alŭ wăl. Ƀiădah, lu ênhă pla kñul ti dŭm alŭ wăl hlăm čar mơ̆ng 2005 kơ êlâo, lu jing pla hŏng mjeh rah asăr, pla ti ênhă lăn amâo mâo jăk (lăn troh trô̆k, amâo mâo êa krih…). Êngao kơnăn, bruă kriê dlăng, pla mjing ka mâo klei uêñ mĭn, klei duh bi liê mâo knŏng ƀiă, ngă truh kơ đang pla mjing amâo mâo jing, lui hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, amâo mâo boh, amâo mâo hnơ̆ng tŭ jăk.

Dŭm thŭn giăm anei kyua klei hmăi mơ̆ng klei mlih yan adiê, hjan amâo djŏ yan leh anăn adiê êăt (hlăm wưng êlâo, hlăm, êdei Tết Nguyên Đán) – djŏ hlăm wưng kñŭl bi mnga, ngă truh amâo đuôm boh. Hlăm wưng kñŭl amâo mâo boh amâo mâo ênoh, klei hdĭp mnuih ƀuôn sang pla kñŭl tuôm hŏng lu klei dleh dlan, Dhar bruă lŏ hma ăt mâo leh klei đru kơ phung pla mjing kñŭl tuôm hŏng klei dleh dlan.

Kčưm mơ̆ng klei čiăng hlăm boh sĭt leh anăn klei đăo knăl mơ̆ng anôk mnia mblei, bruă bi hrŏ ênhă pla mjing kñŭl, mkŏ wĭt ana pla mjing ti ênhă kñŭl amâo lŏ jing hrô hŏng dŭm mta ana pla mjing mâo ênoh hĭn leh anăn mâo anôk ba chĭ hơĭt, msĕ si ana ƀơ̆ng boh, kruê̆ kruê̆, ana êa drao, ana ktơr…dôk jing hdră ngă bruă mơ̆ng mnuih ƀuôn sang pla mjing kñŭl ti lu alŭ wăl, boh nik jing kdriêk Čư̆ Prông, čar Gia Lai.

Dlăng kơ boh tŭ bruă duh mkra, bruă bi mlih ana pla mjing anei, boh nik ti dŭm anôk kñŭl leh khua, boh tŭ hdră êlan anei jing djŏ guôp. Sơnăn, Dhar bruă lŏ hma mâo mơ̆ klei mtă kơ mnuih ƀuôn sang hlăm bruă mlih ana mta mjing mrâo?

Trần Xuân Khải: Čiăng ñĕ kơ klei amâo mâo jăk êjai klei mkăp lu hĭn kơ klei čiăng ba yua, êbeh êbiêr, amâo mâo ênoh, srăng lŏ msĕ hŏng ana ksu, ana tiu leh anăn srăng dŏng mtaih dŭm mta boh mnga msĕ si mkai, hbei tao êlâo dih, bruă mkŏ wĭt ana pla mjing ti ênhă lăn amâo mâo tŭ dưn, ƀĭng ngă lŏ hma čiăng hluê ngă hluê si hdră tă, hdră êlan mơ̆ng alŭ wăl, hluê ngă klei mtă mơ̆ng anôk bruă djŏ tuôm. Amâo mâo bi tiŏ êran, pŏk phai ênhă pla mjing êjai ka mâo anôk ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng.

Ƀĭng ngă lŏ hma rông ya mta, pla ya ana ƀiădah yuôm hŏn jing mâo anôk ba čhĭ leh anăn găn klei mplư mă bruă êdu, điêt, čŏng ngă mă. Mkra mjing srăng hluê si klei kuôl kă bruă duh mkra. Hlăm wưng klei bi ktưn ktang phĭt, čiăng mâo mnơ̆ng dhơ̆ng lu hĭn, mâo hnơ̆ng tŭ jăk, mâo hnơ̆ng čuăn tar rŏng lăn, ba mnơ̆ng djŏ mmông, mâo ênoh ba čhĭ.

Ƀĭng ngă lŏ hma hjăn păn amâo mâo dưi ngă klei anei ôh. Kyuanăn, čiăng mkra mjing hluê si klei mĭn bruă duh mkra bruă lŏ hma, ƀĭng ngă lŏ hma drei srăng kčưm mơ̆ng mă bruă êpul. Ƀĭng ngă lŏ hma mkŏ mjing klei ngă bruă mbĭt hlăm djăp anôk pla mjing. Bruă pla mjing, hrui pĕ, kriê pioh leh anăn čhĭ mnia mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma dưi mkŏ mjing leh anăn hluê ngă hluê si klei čuăn mơ̆ng knơ̆ng bruă, mơ̆ng anôk ba čhĭ, sơnăn kơh dưi čŏng pô mâo anôk ba čhĭ hơĭt, rơ̆ng ngă bruă tŭ dưn leh anăn kjăp.

Sơnăn truh kơ ară anei, dhar bruă lŏ hma mâo mơ̆ hdră êlan đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma ti dŭm krĭng mlih pla mjing kñŭl amâo mâo tŭ dưn jing ana pla mjing mkăn?

Trần Xuân Khải: Hruê 14/3/2023, dhar bruă lŏ hma leh anăn dŭm alŭ wăl, knơ̆ng, dhar bruă djŏ tuôm hlăm čar mâo leh klei hưn mdah hŏng bruă sang čư êa čar Gia Lai ba mdah hdră mtrŭn bi klă hdră mkŏ wĭt ana pla mjing amâo mâo tŭ dưn hrô jing dŭm mta ana pla mjing mâo boh tŭ dưn, mâo ênoh leh anăn guôp găl hŏng klei mlih yan adiê wưng thŭn 2023 – 2025, tă hdră truh thŭn 2030. Hluê anăn, bruă sang čư êa čar gĭt gai leh anăn dhar bruă lŏ hma mâo leh hră mtô lač kơ dŭm alŭ wăl mkŏ mjing klei ksiêm dlăng, bi klă, mkŏ mjing hdră pla mjing djŏ guôp hŏng boh sĭt ti alŭ wăl. Ksiêm dlăng hdră mkŏ wĭt ana pla mjing, hrô hŏng dŭm mta ana pla mjing mâo ênoh.

Êngao kơnăn ăt mâo leh klei gĭt gai, ktrâo lač kơ dŭm alŭ wăl pluă mbĭt dŭm ngăn prăk mơ̆ng hdră ala čar knăm, dŭm hdră êlan mkăn ti alŭ wăl čiăng đru kơ dŭm êpul êya, grăp čô mkŏ wĭt ana pla mjing leh anăn duh bi liê bi mguôp mđĭ kyar mnơ̆ng dhơ̆ng hluê si êlan mnơ̆ng dhơ̆ng bi mklin, mâo hnơ̆ng lu, nao mbĭt hŏng bruă mkra mjing, djă pioh bih mnga bruă lŏ hma hluê si hdră bi mguôp kjăp.

Êngao kơnăn, mtă kơ dŭm alŭ wăl čŏng pô, bi mguôp hŏng dŭm anôk bruă thơ̆ng kơ bruă mơ̆ng knơ̆ng bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang čuăn ruah anôk mkŏ mjing dŭm klei bi hmô mkŏ wĭt ana pla mjing, mđĭ boh tŭ klei yua lăn, mđĭ boh tŭ hlăm sa ênhă lăn ngă bruă, bi lar klei găl mơ̆ng alŭ wăl leh anăn mkra mjing tŭ dưn, kjăp, djăp ênŭm hnơ̆ng čuăn ñŭ kma leh anăn mtrŭt mđĭ klei mkŏ wĭt bruă lŏ hma, ngă bruă mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo hlăm grăp alŭ wăl hlăm čar.