Ti wăl krah Ƀuôn Hồ jing sa hlăm dŭm krĭng mkra mjing hlăm anăn ktrâo lač kphê Ƀuôn Ama Thuôt. Kphê ti krĭng anei hing ang mơ̆ng êlâo kơ klei mtlaih êngiê kyua dưi pla ti lăn bazan hrah, dlông mơ̆ng 600 truh 700 met hŏng êlah êa ksĭ. Ƀiădah ară anei, kphê tinei ƀiă hĭn mkă hŏng durian. Ti đa đa ƀuôn hgŭm mơ̆ng wăl krah, durian ƀrư̆ lu hĭn hŏng kphê. Nguyễn Văn Thanh,  pô mâo giăm 1000 ana durian ti ƀuôn hgŭm An Binh brei thâo, tal êlâo ñu pla pluă durian hlăm đang kphê, ƀiădah hŏng ênoh yuôm mâo lu, ñu pral koh druôm jih kphê. Găp djuê Thanh ăt hlue hriăm gru hmô anei, koh druôm jih ana kphê čiăng pla hjăn durian.

Tal êlâo snăn pô pla durian mbĭt hŏng đang kphê. 4 thŭn êlâo, kâo hrui pĕ kphê êlâo. Ƀiădah truh thŭn tal 5, durian dưi hrui pĕ snăn kâo bi rai jih kphê.  Tĭng kơ sang mkăn ngă snăn ăt jăk mơh anăn koh jih kphê mơng mphŭn čiăng pla durian.

 Sa krĭng kphê mkăn ti Dak Lak jing Krông Pač, ana kphê ăt hlăm klei năng hưn răng kyua ênhă durian đĭ lu. Kphê tinei, mơ̆ng ana pla mjing phŭn, ară anei jing ana pla kăp đru. Lu ênhă durian dưi hrô jih. Hdră pla pluă durian hlăm đang kphê, leh anăn bi rai jih kphê leh durian prŏng, lar mơ̆ng să Ea Yông truh kơ dŭm să Ea Kênh, Ea Knuêch leh anăn Hòa Đông. Nguyễn Xuân Quang, alŭ Tân Hòa 2, să Ea Knuếc, mnuih mrâo pla thiăm 200 ha durian hlăm 1,2 ha kphê brei thâo: Mnuih ƀuôn sang ară anei knŏng bi mĭn kơ durian đuč:

           “Ară anei knŏng mâo kphê hŏng durian, bi kphê snăn pô hrui mă amâo lu ôh. Êlâo hĭn ară anei ƀuh durian mâo ênoh snăn pô pla êlâo, bi ênoh êdei anei si ngă snăn amâo thâo ôh”

          Hŏng ƀĭng ngă lŏ hma Lâm Đồng, wăt tơdah thâo pla mjing durian hnui hĭn ti Dak Lak, ƀiădah ana pla mjing anei dôk đĭ ktang ti dŭm krĭng kphê mâo klei găl, msĕ si Di Linh, Đức Trọng, Lâm Hà. Nguyễn Văn Trung, ti să Đinh Trang Hòa, kdriêk Di Linh brei thâo:

 “Ară anei mnuih ƀuôn sang grăp čô lač snăn sơăi, phung ngă lŏ hma pô pla durian mâo klei tŭ dưn snăn bi pla yơh, djăp anôk nao ƀuh pla durian sơăi.”

Hlue si Nguyễn Nam Hải, Khua Êpul hgŭm kphê cacao Việt Nam, bruă ênhă durian đĭ pral lu, mâo lu hĭn kơ kphê srăng ba 2 klei amâo jăk, anăn jing ngă kơ ênoh mrô ksiêm yap amâo djŏ klă, mơ̆ng anăn dŭm hdră êlan pioh mđĭ kyar bruă duh mkra 2 bruă anei amâo djŏ guôp hŏng boh sĭt. Êngao anăn, hnơ̆ng kphê ti dŭm krĭng kphê jăk hĭn mơ̆ng ala čar drei hrŏ kjham, hmăi kơ klei anăn knăl. Nguyễn Nam Hải  brei thâo:

 “Ară anei dŭm alŭ wăl brei mâo hdră čuăl mkă klă mngač jing ênhă bi mlih jing ana boh kroh dŭm mâo. Ênoh ksiêm yap brei klă klơ̆ng amâo dưi knang ôh msĕ si êlâo dih, kphê snăn lač kphê, ƀiădah boh sĭt jing ƀĭng ngă lŏ hma bi mlih pla ana mkăn leh.”

Ênhă pla mjing boh durian dôk đĭ hmar ti čar Dak Lak leh anăn Lâm Đồng. Čiăng ƀuh klă hĭn dŭm klei lông dlăng leh anăn mâo hdră êlan mghiah msir, hmei mâo klei blŭ hrăm hŏng nai prĭn Đặng Bá Đàn, khua kiă kriê adŭ bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma krĭng kwar Dhar – Lăn Dap Kngư, anôk bruă mtrŭt mđĭ bruă lo hma ala čar.

-Ơ nai prĭn, êngao kơ Daklak, Lâm Đồng, ti dŭm alŭ wăl mkăn ti Lăn Dap Kngư lehanăn alŭ wăl riêng giăm, snăn ênhă pla mjing ana boh durian si dôk đĭ lar ară anei?

-Nai prĭn Đặng Bá Đàn: Wăt hŏng krĭng ktue hang ksĭ bi knông hŏng Daklak, bi knông čar Lâm Đồng, msĕ si ti Khánh Hòa ăt bi pla boh durian mơh amâo mâo djŏ knŏng hjăn ti Lăn Dap Kngư. Mâo ti đa đa anôk, tui si klei hâo mdah ară anei đĭ leh êbeh 1.000 hecta, đĭ mơ̆ng 5000 - 6.000. Boh sĭt hlăm mnuih ƀuôn sang jing prŏng hĭn. Msĕ si ti dŭm anôk hmei nao ksiêm, tôhmô hlăm dŭm krĭng dlông ti Kon Tum, msĕ si krĭng kang êlan ktlah mtlâo Indoshin, snăn boh durian truh pla leh mơh hlăm anăn.

-Snăn klei đĭ pral kơ ênhă snăn, ya mta klei amâo mâo jăk srăng truh Ơ Nai prĭn?

-Nai prĭn Đặng Bá Đàn:  Ênhă pla mjing lŏ đĭ hĭn, snăn srăng tuôm hŏng dŭm klei msĕ snei: Sa jing srăng bi mmiă hŏng mnơ̆ng pla mkăn, ngă kơruh jih hdră êlan klei čuăl mkă. Pla hĕ boh durian, snăn war tiu lehanăn kphê srăng ram lehanăn lĕ duh kơ ana boh durian jing lu snăk, srăng hmăi amâo mâo jăk kơ êa jua, wăt kơ hbâo pruê, lehanăn êa drao răng mgang mnơ̆ng pla mjing, ênưih srăng ba klei amâo mâo jăk kơ wăl hdĭp mda ngă jhat kơ lăn. Leh kơ anăn dŭm ala čar riêng gah drei ăt bi pla mjing ana boh durian mơh msĕ si Lao, Campuchia, China… Kyuanăn yơh brei drei thâo bi tĭng čiăng kơ mnuih ƀuôn sang thâo ƀuh tăp hnơ̆ng drei năng pla mjing čiăng dưi mâo klei êđăp ênang sĭt. Leh kơ anăn hlăm klei mđĭ kyar pla mjing đang boh durian jing boh durian srăng ksă djŏ hlăm mlan 5, 6, 7, 8, lehanăn ksă sa wa tơdah čhĭ amâo mâo pral srăng trŭn ênoh, kyuadah drei ka mâo ôh anôk kăp mkra mjing lehanăn ka mâo logistic.

-Bi kơ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, si ngă klei anăn srăng đĭ lêč mơ̆ amâo dah hơăi kyua ênhă pla mjing đĭ lu msĕ si ară anei?

-Nai prĭn Đặng Bá Đàn: Tui si kreh ƀuh âo hĕ hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă jing msĕ snei: Anăn jing êjai ênhă pla mjing dôk điêt snăn ka jăk ƀuh ôh, ƀiădah leh truh kơ klei pla mjing prŏng leh, snăn hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng dơ̆ng ngă yơh. Kyua kơruh jih   klei bi kna anôk hdĭp mda, snăn dơ̆ng mâo lu mta hluăt kbiă hriê, mnơ̆ng bi rai. Êngao hĭn kơ anăn ana boh durian jing sa mta mnơ̆ng pla djăl snăk tuôm hŏng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, lehanăn dưi gang mkhư̆ snăk. Hlăm anăn mâo mta mmao jhat jing phitopthora ngă klei djiê praljing ênưih snăk lŏ tưp lar, lehanăn srăng lŏ bi mtưp truh kơ ana mnơ̆ng pla mkăn msĕ si ana ksu, tiu. Msĕ si tuôm găn leh ti Krông Pač hlăk thŭn 2018, ttui si anôk bruaư răng mgang mnơ̆ưng pla mjing thâo ƀuh anăn jing mta mmao jhat mrâo jing ka tuôm mâo ôh êlâo. Anei mơh jing klei mtă kơ mnuih ƀuôn sang drei brei mâo klei răng, brei drei knŏng pla mjing hlăm klei thâo bi kna hŏng mnơ̆ng mkăn, kñăm čiăng mjing lu mta mnơ̆ng dưi thâo bi kdơ̆ng hdơưng găp, čiăng kơ djăp mta hluă lehanăn mmao jhat thâo bi mkhư̆ hdơ̆ng găp, amâo mâo jkăk ôh pla hjăn ana boh durian, ƀiădah pla pluă mbĭt hŏng lu mta ana mnơ̆ng mkăn. Pla mjing msĕ snăn kơh jing bi kna jih jang mnơ̆ng dhơ̆ng hdĭp.

-Ti lu krĭng pla leh kphê mơ̆ng sui hlăm lăn dap kngư drei anei, ana boh durian hlăk mrâo ba pla pluă mbĭt, lehanăn thâodah srăng ksĭng anôk kơ ana kphê. Klei anei srăng ngă kơ lăn dap kngư dleh lŏ krơ̆ng ana kphê, si ngă srăng ruah ana boh durian hĕ jing mnơ̆ng pla phŭn mâo ênoh hĭn. Si nai prĭn ƀuh kơ klei anei?

-Nai prĭn Đặng Bá Đàn:  Tui si hdră êlan mơ̆ng Phŭn bruă lŏ hma, snăn ana kphê mơh jing mnơ̆ng pla phŭn hŏng ênhă jih jang truh 700.000 ha, jing mnơ̆ng pioh ba čhĭ kơ ala tač êngao truh hŏng dŭm ala čar. Drei mâo leh hdră êlan pla mjing, mkra mjing, logistics jing prŏng êdi, jing prŏng, jing ênuk mrâo. Amâo mâo thâo ôh lu snăk mnuih pla mjing mâo leh klei bi mguôp hŏng phung duh mkra, hŏng dŭm boh sang mkra mjing, lehanăn dŭm anôk duh mkra pla mjing hŏng klei kjăp mơ̆ng sui leh. Kyuanăn brei drei bi tĭng bruă pla mjing ana boh durian, ƀiădah amâo mâo jhat ôh hŏng bruă dlăng kriê ana kphê. Klei anei, tui si phŭn bruă lŏ hma, ana boh durian ăt jing ana boh pla pluă hlăm đang kphê hlăm brô mơ̆ng 50 - 60 phŭn hlăm sa hecta amâo mâo djŏ knŏng pla hjăn ana boh durian. Ƀiădah ară anei hŏng klei blei đĭ yuôm, mnuih pla mjing mđĭ hnơ̆ng ênoh anăn, ƀiădah krơ̆ng kjăp kơ ênhă kphê. Lehanăn krơ̆ng kơ đang kphê lehanăn ana boh durian, čiăng đam ôh ana kphê lananăn ana boh durian srăng tuôm hĕ hŏng klei amâo mâo jăk. Bi kơ hdră êlan dlăng kriê snăn drei lŏ bi ksiêm duah, lehanăn mâo leh klei ksiêm duah mơ̆ng sui, êbeh kơ 15 thŭn hŏng anei leh. Mơ̆ng hlăk anăn truh kơ ară anei, êdei kơ 15-20 thŭn, boh durian lehanăn kphê ăt hơĭt ti dŭm ênhă čuăl mkă hdră pla pluă mơ̆ng 50 - 60 phŭn boh durian hlăm grăp ha kphê.

-Klei bi ksĭng plah wah boh durian hŏng ana kphê, lŏ dơư̆ng mâo sa mta klei mkăn jing dŭm alŭ wăl lehanăn phung ngă lŏ hma dôk hyưt boh durian srăng dleh dlan hĭn mâo čhĭ dah mkă hŏng pla hjăn đang boh durian, kyuadah diñu bi lač knŏng pla đang hjăn boh durian kơh arăng brei ngă anăn knăl boh durian pioh ba čhĭ kơ ala tač êngao? Si ngă klei anei Ơ nai prĭn?

-Nai prĭn Đặng Bá Đàn:  Boh sĭt ti dŭm ala čar mâo boh kroh pla mjing mdê mdê. Lehanăn dŭm ala čar anei diñu dôk rŭng răng kơ bruă pla pluă srăng dưi gang mkhư̆ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă kơ ana boh durian amâo dah hơăi. Klei anei ala čar drei ka mâo hdră ksiêm duah ôh. Êlâo dih knŏng ksiêm duah kñăm bi hrŏ klei amâo mâo jăk kơ wăl hdĭp mda, lehanăn kơ ênoh tŭ dưn yơh jing tal êlâo, ka tĭng ôh kơ bruă pô mkra anăn knăl krĭng pla mjing msĕ si ară anei, khădah boh sĭt êjai pla pluă kphê lehanăn boh durian snăn dŭm mta mnơ̆ng ngă hŏng klei jhat amâo mâo klei bi mtưp hdơ̆ng găp ôh. Hlăm anăn knŏng mâo dŭm mta mnơ̆ng msĕ si eh kan thâo bi mtưp, ƀiădah hŏng eh kan dưi gang mkhư̆ hŏng bruă drei mkra chế phẩm sinh học, amâo mâo ba klei jhat kơ boh durian ôh. Anei jing dŭm klei dôk bi tĭng mĭn êjai ară anei, ƀiădah dŭm anôk bruă kreh knhâo mơ̆ng phŭn bruă lŏ hma ksiêm bi nik klei anei. Čiăng si srăng ngă găl jăk hŏng bruă čhĭ mnia hŏng ala tač êngao mơh boh durian lehanăn ăt dưi krơ̆ng hdră êlan pla plua hlăm đang kphê.

- Lač jăk kơ Nai prĭn Đặng Bá Đàn.