Hlue ngă hdră bruă đru mđĭ kyar ana kphê krĭng êăt, truh ară anei kdriêk Kon Plông, čar Kon Tum mđĭ kyar leh hlăm brô 1000 ha kphê Arabika. Hjăn giăm 1000 gŏ êsei mnuih djuê ƀiă hlăm kdriêk, dưi đru ana mjeh, hbâo pruê leh anăn hdră mnêč, čiăng pla êbeh 236 ha. Amai Y Rin, ti alŭ Kon Pring, wăl krah Măng Đen mâo đru pla 2000 ha kphê Arabica brei thâo, ana pla mjing anei ba leh prăk hrui wĭt lu kơ gŏ sang.

“Lăn anei hlăk êlâo pô pla hbei ƀlang ƀiădah amâo tŭ jing ôh. Kyua ana mjeh kphê knŭk kna đru ară anei dưi hrui wĭt đru kơ gŏ sang kâo mâo prăk blei tivi. Kphê mâo ênoh yuôm hĭn hbei ƀlang. Sa thŭn snăn mâo 40, 50 êklăk prăk.”

Leh bŏ 10 thŭn pŏk ngă Hdră bruă đru mđĭ kyar ana kphê krĭng êăt hŏng ênhă mâo truh 4.100 ha, Kon Tum mphŭn mkŏ mjing klei mkŏ plah wah mnuih ƀuôn sang leh anăn anôk bruă duh mkra, đru mđĭ hĭn boh tŭ leh anăn klei hơĭt kjăp hlăm bruă mkra mjing kphê. Mâo 2 ha kphê hlăm krĭng pla mjing bi hgŭm, ayŏng Lê Văn Thận, ƀuôn Tu Ma, să Măng Cành, brei thâo :

“Gŏ sang kâo êlâo dih jing knŏng pla kphê hlue si klei thâo đuč ăt kăn mâo hdră mnêč rei. Bi hgŭm hŏng Êpul hgŭm bruă mâo hdră mnêč ktrâo lač kơ gŏ sang kâo klei pla, bruă kriê dlăng, leh anăn klei hrui pĕ kphê ƀuh tŭ dưn anăn thŭn anei gŏ sang kâo pla thiăm 2 ha dơ̆ng”.

 Boh sĭt brei ƀuh kphê krĭng êăt Arabica mđĭ lar boh tŭ dưn jăk ti dŭm krĭng čư̆ čhiăng čar Kon Tum, ba prăk hrui wĭt lu kơ mnuih djuê ƀiă mkă hŏng lu mta ana pla mjing mkăn. Khădah snăn, truh ară anei, kphê krĭng êăt ti 3 kdriêk: Đăk Glei, Tu Mơ Rông leh anăn Kon Plông lŏ mbha ti lu ênhă điêt, hliê; lu mnuih ƀuôn sang kriê dlăng amâo hlue si hdră mnêč mtô leh ngă kơ ana amâo hriê kơ prŏng, hnơ̆ng boh ƀiă; klei hrui pĕ boh mtah dôk lu ngă kơ ênoh čhĭ leh anăn hnơ̆ng jăk kphê ƀiă.

 Jing alŭ wăl mâo ênhă kphê krĭng êăt lu hĭn čar Kon Tum hŏng êbeh 1.700 héc-ta,  Dương Thái Khoa, Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Tu Mơ Rông, brei thâo, kdriêk dôk pŏk ngă lu hdră msir klei kƀah hlăm bruă mđĭ kyar ana pla mjing anei:

“Êngao kơ bruă đru kơ hdră mnêč kơ mnuih ƀuôn sang, hâo hưn mtô mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang jing kơrŭ wĭt, kriê dlăng dŭm ênhă mâo leh, kdriêk lŏ dơ̆ng yua prăk mâo đru mơ̆ng dŭm hdră kñăm ăt msĕ mơh ênoh prăk knŭk kna ti kdriêk, să mđĭ hnơ̆ng jăk kphê čiăng kơ kphê krĭng êăt ti kdriêk ba klei tŭ dưn lu kơ mnuih ƀuôn sang”.

Phạm Thanh Bình, Khua adŭ bruă lŏ hma leh anăn mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang kdriêk Kon Plông, brei thâo:

“Ară anei kdriêk dôk ksiêm dlăng jih jang ênhă dôk mâo, mbha djăp mta ênhă klă klơ̆ng: ênhă dôk hrui pĕ, ênhă pla mrâo leh anăn ênhă ana khua leh čiăng mđĭ kyar leh anăn lŏ pla mrâo ênhă anăn leh anăn dŭm ênhă amâo lŏ jăk bi mlih pla mjeh mrâo čiăng mđĭ hnơ̆ng boh, ênoh yuôm bruă duh mkra”.

Mbĭt hŏng hdră kñăm truh thŭn 2025 pŏk mlar ênhă kphê krĭng êăt đĭ êbeh 5000ha, čar Kon Tum ăt dôk pŏk ngă lu hdră msir čiăng mđĭ kyar kphê krĭng êăt hlue si hdră mrâo mrang, hơĭt kjăp, mkŏ mjing ênoh yuôm mguôp hŏng anăn knăl “Kphê krĭng êăt Kon Tum”. Kphê krĭng êăt lŏ dơ̆ng đru mđĭ prăk hrui wĭt kơ dŭm gŏ sang, êpul hgŭm mkra mjing, ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn đru mđĭ bruă duh mkra- ala ƀuôn ti čar đĭ kyar.

Dôk mĭn kơ bruă mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk leh anăn boh tŭ dưn ana kphê krĭng êăt, êbeh 3 thŭn êgao, Êpul hgŭm bnruă kphê doh Măng Đen ti wăl krah Măng Đen, kdriêk Kon Plông, čar Kon Tum mkŏ mjing leh klei bi hmô bi mguôp hŏng dŭm gŏ sang hlăm 3 să: Hiếu, Măng Cành leh anăn Đăk Tăng. Truh kơ ară anei, anăn knăl Cfé de Măng Đen mơ̆ng êpul hgŭm bruă kjăp leh hlăm anôk mnia mblei, ênoh dưi mđĭ leh anăn ba wĭt boh tŭ dưn kơ êpul hgŭm bruă leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma. Klei bi trông leh anei hŏng Nai prĭn Nguyễn Văn Vũ, k’iăng khua kiă kriê Êpul hgŭm bruă kphê doh Măng Đen srăng bi trông kơ dŭm hdră êlan mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk, boh tŭ dưn kphê krĭng êăt srăng bi klă hĭn kơ boh klei anei.

-Êlâo hĭn lač jăk kơ Nai prĭn kah leh mmông hriê hlăm klei bi blŭ hrăm anei! Ơ nai prĭn mâo sa klei dôk găn hlăm bruă dlăng kriê kphê krĭng êăt hlăm alŭ wăl mnuih djuê ƀiă čar Kon Tum ară anei jing adhan kphê knư̆ hrue knư̆ ram, mboh ƀrư̆ hruê ƀrư̆ ƀiă. Mơ̆ng kbiă hriê klei msĕ snăn?

Trả lời: Boh sĭt jing mnuih ƀuôn sang drei ka thâo ôh hlăm bruă dlăng kriê kphê, jing mnuih ƀuôn sang ka thâo khăt mkra ôh adhan kphê leh hruĭ pĕ boh, kyuanăn dlăng kơ ana kphê msĕ si hla knih, ngă hmăi kơ klei mboh mnga. Kyuadah leh mnuih ƀuôn sang amâo mâo păn kjăp ôh hdră dlăng kriê wiê ênăk boh nik hlăm klei khăt mkra adhan, snăn kơ thŭn êdei anei jing ƀiă snăk, kyua jih jang hbâo jing amâo ksŭn pioh rông kơ adhan amra mboh ôh, bi mbha đuĕ mtŭk mtŭl. Kyuanăn, čiăng bi mlih hdră êlan mă bruă hmei čang hmăng kơ anôk bruă mtô bi hriăm bruă pla mjing nah gŭ đru bi hriăm brei mnuih ƀuôn sang. Mbĭt anăn, hmei srăng hrăm mbĭt hŏng alŭ wăl ngă bi jăk bruă anei.

-Leh 3 thŭn mă bruă, hdră bi hgŭm klei duh mkra pla mjing kphê krĭng êăt, mơ̆ng êpul hgŭm bruă hŏng mnuih ƀuôn sang si boh tŭ dưn mâo?

Trả lời: Kơ hnơ̆ng prŏng klei bi hgŭm truh ară anei hmei mâo bi mguôp leh truh hŏng êbeh 87 gŏ sang, lu jing ti să Măng Cành, să Hiếu lehanăn să Đăk Tăng. Hŏng ênhă hlăm brô êbeh 100ha. Hlăm klei bi hgŭm hŏng mnuih ƀuôn sang, mâo klei bi đru mơ̆ng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl, boh nik adŭ bruă lŏ hma kdriêk Kon Plông hmei mkŏ mjing klei mjuăt bi hriăm bruă pla mjing, bruă dlăng kriê kphê hdrô arabica anei čiăng kơ mboh hĭn kơ mnuih ƀuôn sang. Đang kphê hmei leh mâo klei bi hgŭm ana đĭ joing siam, mboh bi knar, lehanăn ksă siam snăk. Hmei hlăk mâo hdră bi mguôp hŏng adŭ bruă lŏ hma, ngă klei mđĭ mlih đang kphê leh khua ana, dôk hlăm ênhă prŏng.

-Êpul hgŭm bruă kphê doh Măng Đen si hdră mâo leh čiăng mđĭ klei tŭ dưn kphê krĭng êăt?

Trả lời: Čiăng lŏ mâo boh tŭ dưn jăk mơ̆ng kphê anei, kơ ênhă pla mjing, kơ klei dlăng kriê wiê ênăk, lehanăn hdră mkra mjing kphê jing tui hlue hŏng ênoh čuăn mơ̆ng knŭk kna mtrŭn, sitôhmô hdră mtrŭn mrô 109 thŭn 2018, knŭk kna čoh čuăn kơ bruă pla mjing doh, ba yua hbâo brŭ, mđrĭng hŏng ênoh čuăn Việt Nam mrô 11041 thŭn 2017 mtrŭn kơ bruă pla mjing doh. Hlue si klei anăn, mâo wăt bruă bi ksiêm duah dŭm ênoh čuăn mơ̆ng Mi, EU, Japon pô bi mkă čiăng hlue ngă sa hdră pla mjing djăp ênoh čuăn doh, kñăm bi mâo boh mnga doh, pioh hưn mthâo kơ phung blei yua.

-Dŭm gŏ êsei mnuih ƀuôn sang ngă klei bi hgŭm pla kphê doh lu jing mnuih djuê ƀiă. Êpul hgŭm bruă si srăng ngă čiăng kơ mnuih ƀuôn sang djăl thâo săng tui ngă?

-Trả lời: Sĭt yơh pla kphê doh ăt tuôm hŏng lu klei dleh dlan, kyua mnuih ƀuôn sang kƀah klei thâo săng hlăm bruă pla mjing doh. Hŏng klei čiăng mtă jing khuăt, ênưih thâo săng  anăn jing ngă hlăm 5 mta. Tal êlâo jing amâo mâo ba yua ôh êa drao hluăt mâo mta jhat, ba klei čhŏ djhan lehanăn klei ruă kơ anak mnuih, wăt hŏng wăl hdĭp mda. Tal dua, amâo mâo ba yua ôh êa drao mdjiê rơ̆k. Tal 3 jing amâo mâo ba yua ôh hbâo ăngre. Tal 4, amâo mâo ba yua ôh mta êa drao pioh bi mđĭ jing pral, lehanăn dŭm mta êa drao bi răng kriê mâo mta jhat hlăm bruă dlăng kriê lehanăn mkra mjing boh mnga. Lehanăn knhal tuič anăn jing amâo mâo ba yua ôh dŭm mta mnơ̆ng pioh kơ bruă dlăng kriê ƀiădah amâo mâo thâo klă phŭn agha, lehanăn dŭm mta mnơ̆ng bi mlih gen. 

  -Hŏng jih jang mnơ̆ng pioh duh kơ bruă jing mnơ̆ng djăp ênoh čuăn, bruă mkŏ mjing anăn knăl kơ kphê krĭng êăt mâo leh si klei êpul hgŭm dôk mđing?

-Trả lời: Anăn knăl Cfé de Măng Đen hmei ară anei hlăk ba čhĭ jing kphê mjeh 100% arabica sơăi lehanăn hnơ̆ng bi lŭk hlăm brô 60% arabica lehanăn 40% robusta. Kpŭng kphê hmei mkra mjing srăng mâo klei ksiêm dlăng kjăp, hŏng kdrăp mkra mjing jăk mâo tŭ yap leh djăp ênoh čuăn, sitôhmô HACCP, boh nik hmei lŏ mâo anôk bruă kiă kriê klei mĭn mrâo mkăp brei mrô knăl mnơ̆ng mkra mjing.

-Mbĭt hŏng bruă mâo klei đru mjeh, prăk, lehanăn hdră dlăng kriê dŭm gŏ sang hgŭm pla mjing kphê doh, mbĭt hŏng êpul hgŭm bruă hlăk dôk pĕ boh kphê ksă djŏk. Nai prĭn đru mblang brei si klei tŭ dưn mơ̆ng klei bi mlih anei ba wĭt leh kơ êpul hgŭm bruă lehanăn mnuih pla mjing?

-Trả lời: Boh ksă sĭt nik kphê srăng jăk hĭn, ênoh čuăn kơ jih jang hnơ̆ng jăk mâo mđĭ hĭn. Hrui pĕ dŭm boh ksă bi k’huč snăn tĭng kơ ênoh čhĭ đĭ leh êbeh kơ dua blư̆. Êpul hgŭm bruă hmei mâo klei ƀuăn tĭng tla kơ mnuih ƀuôn sang hlăm grăp kg boh leh pĕ mâo êbeh 90% boh ksă pĕ mơ̆ng ana, hmei srăng hrui blei hŏng ênoh yuôm hĭn êbeh 20% mkă hŏng ênoh dôk bi mnia mblei ară anei. Hlăm hdră êlan hmei srăng mă bruă, kơ êdei anăp mâo dŭm đan kphê doh, pioh mkra mjing kpŭng kphê doh, lehanăn pla pluă hlăm anăn ana êa drao pioh mđĭ hĭn ênoh hrui wĭt kơ mnuih ƀuôn sang hlăm dŭm thŭn tal êlâo.

-Lač jăk kơ Nai prĭn Nguyễn Văn Vũ kơ klei bi blŭ hrăm anei!