Khădah mâo leh 1 ha đang boh durian hơĭt, ƀiădah kyua ƀuh boh anei hlăk hlê mâo ênoh, snăn gŏ sang Nguyễn Văn Trung, ti să Đinh Trang Hòa, kdriêk Di Linh (Lâm Đồng) lŏ pŏk anôk pla mjing. Ñu brei thâo, mni anei kơ tluôn gŏ sang ñu mâo čhĭ boh durian hŏng phung ghan mnia, ênoh ênil amâo mâo hơĭt ôh, ƀiădah lĕ ăt yuôm hĭn kơ mnơ̆ng pla mkăn. Mơ̆ng anăn gŏ sang ñu lŏ pŏk anôk pla mjing ară anei:

“Ară anei jih jang mnuih snăn sơăi, mnuih pla mjing ƀuh pô anei pla, pô adih pla snăn pô pla mơh, kyuadah ya mta ƀuh čhĭ mâo ênoh snăn bi kluh pla yơh, nao djăp anôk ară anei bi kluh pla boh durian sơăi”.

Msĕ snăn mơh, ƀuh boh durian čhĭ jing yuôm, mâo ba čhĭ ti êlan phŭn hŏng ala čar China, lehanăn lu gŏ sang đĭ kyar leh kyua mâo čhĭ boh durian, Đỗ Văn Điếu, ti să Hà Lâm, kdriêk Đạ Huoai (Lâm Đồng) ăt dơ̆ng tui tiŏ pla mjing ana boh anei mơh. Kyua ară anei anôk gŏ sang ñu pla mjing ka prŏng ôh lehanăn čiăng lŏ pla mơh, snăn ñu rŭ jih ana mnơ̆ng mkăn pioh pla boh durian. Ñu thâo bruă bi mlih mnơ̆ng pla djuê anei amâo mâo jăk hơĭt ôh, ƀiădah ară anei boh anei čhĭ mâo ênoh êdi snăn pĭt ală mta ngă snăn yơh.

“Ƀuh mnuih ƀuôn sang, phung ayŏng adei arăng dê mă bruă mâo boh tŭ dưn, snăn pô tluh mơh čiăng pla boh durian. Pô hyưt mơh kyua ka thâo ôh hdră dlăng kriê wiê ênăk ana boh anei, ƀiădah ƀuh arăng dưi ngă, snăn pô tui hriăm mơh gĭt yơh”.

            Amâo mâo djŏ knŏng kơ Trung, thâodah Điếu ƀiădah lu mnuih mkăn ăt bi pla mjing sơăi hlăm čar Lâm Đồng lŏ dơ̆ng pŏk phai sơăi ênhă pla mjing boh durian. Năng mđing hĭn êdi, lu gŏ sang bi koh rŭ jih ana mnơ̆ng pla mkăn kñăm čiăng pla truăn hjăn boh durian, wăt hŏng anôk jing dŭm krĭng lăn lehanăn yan adiê kăn guôp rei hŏng boh durian ăt bi pla mơh... Kyuanăn yơh ênhă pla mjing ti Lâm Đồng đĭ prŏng ară anei mâo hlăm brô 17.900ha, đĭ êbeh 4.000ha mkă hŏng 2 thŭn êlâo. Ênưih anăp ngă boh mnga mgi dih mâo lu hĭn kơ ênoh čiăng blei.

-Ơ Trần Quang Duy, ênhă pla mjing boh durian ti čar Lâm Đồng dôk mâo klei bi knăl đĭ hmar, bruă anei mâo klei arưp aram bi rai klei hơĭt mơ̆ng anôk mnia mblei hlăm wưng kơ anăp, si ngă ih mĭn kơ boh klei anei?

Trần Quang Duy: Hluê si boh tŭ klei ksiêm dlăng, tĭng mkă msĕ ară anei, ênhă pla mjing boh durian ti alŭ wăl čar hlăm brô 17.900ha, đĭ êbeh 4.000ha mkă hŏng thŭn 2021. Boh durian pla hjăn, pla pluă dưi mđĭ hnơ̆ng klei ngă bruă, mđĭ hnư hrui wĭt kơ pô pla mjing.

Hluê si kâo, hŏng bruă dưi ba čhĭ êlan phŭn truh kơ China ară anei, anôk mnia mblei durian mơ̆ng drei ăt dôk mâo klei găl leh anăn mâo klei bi ktưn jăk hŏng dŭm ala čar mkăn, kyuanăn mnơ̆ng dhơ̆ng mâo hnơ̆ng tŭ jăk leh anăn mâo mnuih ƀuôn sang China khăp čiăng, wăt kơ mâo ênoh yuôm hĭn, hlăm ala čar kyua wưng hrui pĕ ñu kpleh hŏng dŭm anôk pla mjing durian mkăn, kyuanăn ăt dưi rơ̆ng kơ anôk ba čhĭ, boh nik jing boh durian ti dŭm alŭ wăl msĕ si Di Linh, Bảo Lộc kreh hrui pĕ hlăm wưng knhal jih thŭn.

            Ƀiădah ti anăp klei pŏk phai hmar kơ ênhă pla mjing, pŏk phai bruă pla mrâo ti dŭm krĭng amâo mâo găl, čŏng koh rŭ hĕ ana pla mjing mkăn čiăng pla mrâo boh durian, ngă truh klei hŭi hyưt klei mkăp brei lu hĭn kơ klei čiăng, bi rai klei hơĭt hlăm anôk mnia mblei hlăm wưng kơ anăp êjai dŭm ênhă pla mrâo anei truh kơ wưng pĕ boh. Êngao kơnăn, hluê si đa đa klei hưn, ti China leh lu thŭn lông pla amâo mâo jing, ară anei boh durian kčưm mâo boh, mĭn tĭng srăng dưi ba čhĭ mơ̆ng thŭn êdei.

-Klă sĭt klei čŏng duah pŏk phai ênhă pla mjing durian msĕ sơnăn srăng ba mbĭt lu klei amâo mâo jăk, sơnăn bruă lŏ hma čar Lâm Đồng si srăng ngă čiăng gang mkhư̆ êlâo kơ hnui hĕ?

Ông Trần Quang Duy: Bi klă dŭm boh jhat mơ̆ng bruă pŏk phai hmar ênhă pla mjing boh durian, dhar bruă hmei ăt mâo leh dŭm klei mtă klă klơ̆ng kơ dŭm alŭ wăl, mnuih ƀuôn sang leh anăn knơ̆ng bruă, klă klơ̆ng anăn jing:

Mtă kơ dŭm alŭ wăl mđĭ hĭn bruă ksiêm dlăng, hâo hưn kơ mnuih ƀuôn sang. Mbĭt anăn iêo mthưr, mtrŭt mjhar dŭm knơ̆ng bruă, anôk bruă duh bi liê dŭm kdrăp kra mnjing, kriê pioh mnơ̆ng dhơ̆ng, boh nik jing ksiêm duah dŭm mnơ̆ng dhơ̆ng mkra mjing êlam čiăng bi hrŏ klei knang kơ bruă ba čhĭ boh mtah, mbĭt anăn mđĭ ênoh mnơ̆ng dhơ̆ng.

Mtă kơ mnuih ƀuôn sang amâo mâo čŏng duah pŏk phai ênhă pla mjing durian ti dŭm krĭng lăn amâo mâo jăk, êa krih amâo mâo djăp, amâo mâo duah koh rŭ dŭm mta ana pla mjing mkăn čiăng pla mrâo boh durian, amâo čŏng duah mlih ana pla mjing dôk pla pruă lŏng durian.

Thâo klă anei jing sa bruă dleh dlan, êjai boh durian dưi ba wĭt boh tŭ hlăm bruă duh mkra msĕ ară anei, ƀiădah hmei ăt dôk hŏng dŭm gưl bruă, dhar bruă čiăng hâo hưn, mđĭ klei thâo săng kơ mnuih ƀuôn sang, knơ̆ng bruă, čiăng kơ drei dưi tlaih mơ̆ng boh klei “Ƀĭng ngă lŏ hma mĭn hluê yan, knơ̆ng bruă mĭn hluê wưng mnia mblei” msĕ ară anei.

-Mbĭt hŏng dŭm klei ih mrâo mtă anăn, bruă tă êlan kơ klei pla mjing, rơ̆ng kơ anôk ba čhĭ hŏng ênhă durian ti alŭ wăl ară anei si ngă srăng mâo klei kñăm?

Ông Trần Quang Duy: Bi hŏng dŭm ênhă dôk mâo, hmei lŏ dơ̆ng bi mguôp hŏng dŭm alŭ wăl mđĭ hĭn bruă mtô lač kơ ƀĭng ngă lŏ hma duh bi liê, kriê dlăng djŏ hdră, dưn yua jăk bruă lŏ hma jăk (GAP) amâodah bruă lŏ hma doh, kriê dlăng klei mnơ̆ng ngă kơ ana durian, boh nik hŏng 6 mta mnơ̆ng ngă dôk hlăm klei ksiêm dlăng mơ̆ng China hluê si hră mtrŭn kơ bruă mnia mblei durian (ruê̆ ƀơ̆ng klĭt leh anăn 5 mta eh kan) čiăng mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk mnơ̆ng dhơ̆ng, đru mđĭ kyar boh durian hŏng klei kjăp.

Đru leh anăn, iêo mthưr dŭm knơ̆ng bruă, Êpul hgŭm bruă, êpul bi mguôp duh bi liê anôk mkra mjing, răng kriê, boh nik jing mkra mjing êlam čiăng rơ̆ng kơ bruă ba čhĭ boh durian mơ̆ng dŭm ênhă pla pluă, amâo mâo knang kơ bruă ba čhĭ boh durian mtah kơ China. Mtrŭt mjhar dŭm knơ̆ng bruă mkŏ mjing klei mkra mjing, hrui blei, ba čhĭ hŏng mnuih ƀuôn sang leh anăn pŏk phai anôk mnia mblei kơ dŭm mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng durian truh kơ dŭm anôk mnia mblei msĕ si Mi, Eu, Dhŭng Korea…

Hlăm wưng kơ anăp, bruă lŏ hma čar srăng gĭt gai, bi mguôp hŏng dŭm kdriêk, ƀuôn prŏng mđĭ hĭn bruă đru kơ dŭm knơ̆ng bruă, êpul hgŭm bruă, êpul bi mguôp leh anăn mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing mrô krĭng pla mjing, anôk đung hruh čiăng đru kơ bruă mnia mblei, mbĭt anăn hluê ngă bruă ksiêm dlăng, kriê dlăng, ba yua mrô krĭng pla mjing, anôk đŭng hruh mâo ênŭm klei găl mnia mblei êlan phŭn truh kơ China, hmao buh leh anăn ƀuah mkra ktang phĭt dŭm klei ngă mgưt, plư loar, yua mrô krĭng pla mjing amâo mâo mta kñăm.

-Lač jăk kơ ih lu!