Đỗ Văn Mai, ti alŭ Hòa Hiệp, să Bình Phú, čar Gia Lai, mâo giăm 20 thŭn siă suôr hŏng bruă pla dliê. Dŭm thŭn tal êlâo, ñu pla ana mtŭk, êdei anei ñu ba pla ana Agasi kyua mâo hnư hrui wĭt hơĭt kjăp hĭn. Ñu brei thâo, mâo lu mnuih ƀuôn sang alŭ wăl kreh ba čhĭ kyâo ana Agasi ngă mkra mơar, kyua anăn knŏng mđing kơ hnơ̆ng mâo tĭng hluê ton grăp ha. Kah knar, grăp ha leh 5 thŭn, tĭng jih prăk bi liê, ñu hrui wĭt truh 100 êklăk prăk. Kyua anăn, mnuih ƀuôn sang kreh pla kiêr, truh kơ thŭn tal êma koh ba čhĭ.

Khă snăn, leh nao hgŭm hlăm adŭ mjuăt bi hriăm kơ hdră mđĭ kyar kyâo prŏng mâo hră bi mklă hdră kriê dlăng hơĭt kjăp FSC, Mai thâo săng čiăng dưi mâo kyâo prŏng, mâo hơ̆ng tŭ jăk, brei pla rưng, čiăng kơ ana đĭ jing kplă blăk, kjăp lehanăn wưng ba yua mơ̆ng 6 – 7 thŭn. Ñu lač, mơ̆ng thŭn tal 5, ana đĭ jing pral kơ boh prŏng, anăn boh tŭ yuôm ăt lu mơh. Khă snăn, pla kyâo prŏng mđrĭng hŏng bruă brei duh bi liê lu hĭn, hlăk lăn pla mjing leh lu gưl amâo đei čăt jing, prăk bi liê lŏ pla mrâo ăt lu mơh.

 “Yang đar kâo pla ana agasi, kâo grep dhan lehanăn ba pla, amâo pla ana agasi cấy mô. 5 ha pla 6 thŭn dưi hrui yơh, ară anei dôk hrui mâo 3 ha. 1,45 êklăk prăk/ ton kyâo, tĭng jih prăk bi liê ăt hrui wĭt hlăm brô 300 êklăk prăk. Biădah brei pô gĭr lŏ tui ksiêm mơh”.

Hluê si Anôk mtrŭt mjhar bruă ngă lŏ hma ala čar, ala čar drei mâo 4,7 êklăk ha dliê pla, ƀiădah kyua ênhă dliê pla dôk hlăm dŭm gŏ sang pla dliê hliê hluôt, kƀah klei gĭr pla dliê kyâo prŏng kyua anăn knŏng mâo hlăm brô 680 êbâo ha mâo djăp hră bi mklă hdră kriê dlăng hơĭt kjăp. Čar Gia Lai ăt dôk mâo klei msĕ snei, hŏng 480.000 ha dliê čŏng mâo, 171 êbâo ha dliê pla, ƀiădah knŏng mâo êbeh 12.000 ha mâo djăp hdră kriê dlăng hơĭt kjăp. Boh sĭt lu mnuih pla dliê ăt mtŭk mtŭl hlăm bruă bi mlih kơ hdră ba pla dliê kyâo prŏng, hlăm anăn mâo Đặng Văn Ba, gŏ sang pla dliê ti Gia Lai:

 “Pla sui thŭn snăn mnuih ƀuôn sang hmei ka mưng. Kâo čang hmăng dưi mâo klei đru kčĕ kơ klei bhiăn lehanăn hdră mnêč, anei yơh jing klei kâo čiăng êdi”.

Hluê si phung thơ̆ng kơ bruă, čiăng pla dliê kyâo prŏng, dŭm alŭ wăl brei pŏk mlar hdră mjuăt bi hriăm, mkŏ mjing hdră bi mklă phŭn agha anôk pla mjing klă klơ̆ng truh kơ hdră đru kơ mnuih ƀuôn sang. Mbĭt anăn, hdră mtrŭn brei čan prăk mnga hdjul hlăm wưng sui kơ mnuih pla dliê jing klei găl phŭn čiăng đru kơ mnuih ngă lŏ hma hơĭt ai tiê duh bi liê. Nguyễn Văn Hoan, kơiăng khua Knơ̆ng bruă Lŏ hma – wăl hdĭp mda čar Gia Lai brei thâo:

             “Hmei mâo hdră kčah bi mlih mơ̆ng bruă pla kyâo điêt jing bruă pla kyâo prŏng hĭn. Tal 2 jing dŭm ênhă ka pla srăng mjing klei găl kơ anôk bruă duh mkra mưn yua lăn ti ênhă dôk čuăl mkă dliê pla mjing. Klei dleh jing pla dliê kyâo prŏng, hdră pla mjing sui, prăk duh sui lehanăn lu mơh.

Mơ̆ng boh sĭt čar Gia Lai brei ƀuh, mkăp djŏ hnơ̆ng čuăn EUDR amâo djŏ knŏng jing klei yăl dliê kơ hdră kdrăp, ƀiădah jing klei tĭng dlăng kơ prăk duh bi liê, lŏ mkŏ wĭt buă duh mkra pla mjing lehanăn bi mlih klei mĭn. Čiăng dưi msir mghaih klei anei, brei mâo klei bi hgŭm kjăp mơ̆ng “4 anôk”. Knŭk kna – Phung mă bruă kreh knhâo – Anôk bruă duh mkra - Ƀĭng ngă lŏ hma. Dŭm tĭng anei bi hrăm mbĭt, dliê kyâo prŏng klă sĭt srăng jing hdră êlan hơĭt kjăp ba wĭt boh tŭ yuôm bruă duh mkra./.

Ngă djŏ hnơ̆ng čuăn EUDR jing klei dleh, ƀiădah srăng pŏk klei čang hmăng kơ bruă pla dliê kyâo prŏng mâo klei tŭ dưn bruă duh mkra lu leh anăn kjăp. Ti tluôn anei, pô čih klei mrâo mâo klei êmuh Hoàng Văn Hồng, K’iăng  Khua Anôk bruă mtrŭt mjhar lŏ hma ala čar, kơ akŏ mđĭ kyar dliê kyâo prŏng mâo hră bi mklă (FSC) ngă djŏ klei kčah mtrŭn mơ̆ng Êpul hgŭm Ơ Rôp:

-Akâo kơ ih brei thâo, Anôk bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma ala čar si bi klă kơ klei găl mđĭ kyar dliê kyâo prŏng mâo hdră tŭ yap răng mgang hơĭt kjăp ti Việt Nam ară anei?

Hoàng Văn Hồng: Ară anei bruă mđĭ kyar pla dliê, boh nik jing pla dliê prŏng ti Việt Nam drei mâo klei găl prŏng sơnăk, kyua phung pla mjing dliê mơ̆ng êlâo dih ti Việt Nam drei truh kơ ară anei ăt hŏng knhuah đưm, ka mâo klei hdră mnêč mrâo mrang leh anăn klei čuăn mrâo. Kyuanăn ară anei lu ênhă dliê pla dôk mâo klei găl prŏng hlăm mđĭ kyar bruă pla dliê kyâo prŏng. Mnuih ƀuôn sang pla kiêr leh anăn amâo mâo khăt dhan, kyuanăn kyâo dliê mâo ƀiă leh anăn amâo mâo hnơ̆ng jăk.

-Sơnăn, si bruă klam mơ̆ng mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma, dliê kmrơ̆ng hlăm klei đru kơ mnuih ƀuôn sang hlăm klei kriê dlăng dliê hluê si hnơ̆ng čuăn tar rŏng lăn?

Hoàng Văn Hồng: Ti anăp boh sĭt EUDR ba mdah dŭm klei čuăn đru kơ bruă kriê dlăng ăt msĕ mơh klei blei mnia dŭm mta mnơ̆ng dhơ̆ng hlăm EU ti Việt Nam ăt mâo dŭm klei gĭt gai, klei mtô hŏng dŭm alŭ wăl čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang mđĭ kyar pla dliê kyâo prŏng. Bi hŏng bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma, hmei dưi nao jĕ leh anăn jao kdrăp mrâo. Êlâo hĭn jing ba mdah dŭm hră mơar mtô leh anăn hdră mnêč kơ knuă druh mtrŭt mjhar bruă lŏ hma alŭ wăl leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma čiăng bi mlih klei pla dliê hđăp jing pla dliê kyâo prŏng leh anăn djăp ênŭm dŭm klei čuăn.

Tal 2 jing hmei mkŏ mjing dŭm gru hmô, rang mdah dliê kyâo prŏng čiăng brei mnuih ƀuôn sang čuă dlăng, hriăm, ƀuh boh tŭ dưn mơ̆ng pla dliê kyâo prŏng leh anăn diñu hluê ngă. Tal 3 jing hmei mkŏ mjing bruă hâo hưn dŭm hdră mnêč msĕ si gru hmô pla dliê kyâo prŏng mâo boh tŭ dưn truh kơ phung pla mjing thâo leh anăn yua. Tal 4 jing hmei mkŏ hŏng dŭm knơ̆ng bruă mâo djăp hnơ̆ng čuăn hdră mnêč leh anăn mâo boh tŭ dưn. Dŭm knơ̆ng bruă ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn dŭm anôk bruă tŭ yap hnơ̆ng jăk mơ̆ng Việt Nam leh anăn tar rŏng lăn čiăng mnuih ƀuôn sang thâo leh anăn mkŏ mjing klei pla dliê hơĭt kjăp.

-Hluê si ih, si ngă klei dleh dlan hĭn mơ̆ng gŏ sang pla dliê mlih mơ̆ng dliê kyâo điêt jing dliê kyâo prŏng?

Hoàng Văn Hồng: Êlâo hĭn, klei dleh dlan jing klei thâo săng mnuih ƀuôn sang, anăn jing ka thâo klă, ka săng kơ bruă pla dliê leh anăn pla dliê hơĭt kjăp leh anăn boh nik jing pla dliê kyâo prŏng. Mnuih ƀuôn sang bi mĭn pla kiêr srăng mâo lu hĭn, ƀiădah klă sĭt jing mklăk jih, srăng ngă djŏ hŏng hdră mnêč kơ dưi ba wĭt boh tŭ dưn yuôm. Tal 2 jing mnuih ƀuôn sang ka săng kơ klei čuăn mđĭ kyar dliê hơĭt kjăp, leh anăn mâo hră tŭ yap. Kyuanăn bruă hâo hưn, mtô kơ hdră mnêč, hmăi kơ mnuih ƀuôn sang, čiăng kơ mnuih ƀuôn sang thâo leh anăn ngă djŏ klei čuăn.

Drei ăt čiăng čuăl mkă dŭm ênhă dliê mkra mjing leh anăn jao dliê kơ phung pô dliê. Mơ̆ng anăn phung pô dliê mđĭ kyar bruă mkra mjing, boh nik jing kriê dlăng, mtô kơ mnuih ƀuôn sang ngă djŏ hdră. Leh kơnăn jing dŭm boh klei djŏ tuôm kơ bruă đru ana mjeh kơ mnuih ƀuôn sang, bruă tĭng mkă leh anăn bi klă anôk, klei mlih mrô hlăm bruă kriê dlăng mkra mjing dliê, kriê dlăng dŭm klei hưn čiăng pla dliê brei drei bi klă ênhă pla mjing, kơ hnơ̆ng kyâo djăp ênŭm dŭm klei čuăn leh anăn klei mkăn djŏ tuôm hŏng bruă đru kơ mnuih ƀuôn sang mkŏ hŏng knơ̆ng bruă, čiăng dưi ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng ăt msĕ mơh klei duh bi liê, đru kơ mâo klei găl hlăm dŭm boh klei anăn, mtrŭt mđĭ mjhar bruă lŏ hma dưi đru kơ mnuih ƀuôn sang mâo dŭm gru hmô mkra mjing dliê kyâo prong, hơĭt kjăp leh anăn mâo hră tŭ yap djăp ênŭm hnơ̆ng čuăn EUDR.

- Sơnăn Anôk bruă mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma mâo leh anăn dôk mâo ya hdră bruă, hdră đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma leh anăn êpul hgŭm bruă kơ dŭm klei čuăn EUDR hlăm wưng kơ anăp?

Hoàng Văn Hồng: Ară anei hŏng dŭm hdră mtrŭt mđĭ bruă lŏ hma đru kơ mnuih ƀuôn sang kơ hdră mnêč, kơ ngăn prăk hluê si klei čuăn leh anăn mkŏ mjing dŭm gru hmô đru kơ mnuih ƀuôn sang mkŏ hŏng knơ̆ng bruă, dŭm anôk bruă tŭ yap hnơ̆ng jăk čiăng mâo klei kriê dlăng dliê hơĭt kjăp. Tal dua jing hlăm wưng kơ anăp, hmei dôk kñăm  mkra mjing bi mguôp hŏng dŭm anôk bruă ksiêm duah, phung kriê dlăng, dŭm anôk tŭ yap leh anăn dŭm knơ̆ng bruă mkăp brei mnơ̆ng dhơ̆ng hŏng klei mkăp brei mjeh, kyua mjeh yuôm bhăn hlăm bruă mkra mjing dliê kyâo prŏng, kyua ñu  ba wĭt hnơ̆ng leh anăn hnơ̆ng jăk kyâo. Leh anăn dŭm boh klei djŏ tuôm hlăm bruă mkra mjing, boh klei kriê dlăng dŭm ênoh mrô, dŭm klei čuăn, hnơ̆ng mrô mâo phung tŭ yap bi klă. Leh anăn djŏ tuôm mkŏ hŏng dŭm knơ̆ng bruă čiăng kơ knơ̆ng bruă ƀuh dliê kyâo prŏng mơ̆ng mnuih ƀuôn sang djăp klei čuăn, djăp ênoh čuăn hrui blei hŏng ênoh yuôm hĭn kyâo msĕ yăng đar, mnuih ƀuôn sang ăt ƀuh bruă mkra mjing dliê kyâo prŏng mâo hnơ̆ng jăk, ênoh čhĭ yuôm hĭn leh anăn mnuih ƀuôn sang srăng yua, pŏk mlar, bi mtrŭt mjhar phung mkăn čiăng pla dliê, čiăng mơ̆ng năn mđĭ hnơ̆ng jăk ăt msĕ mơh boh tŭ dưn mơ̆ng phung mkra mjing, mbĭt ană mñă klă klei mngač mkra mjing ăt msĕ mơh hlăm klei gang mkhư̆ bi rai dliê hluê si klei čuăn mơ̆ng Eu.

-Lač jăk kơ ih lu!