Hlăm sang ñuăl mơ̆ng Nguyễn Đình Hiệp, ƀuôn hgŭm Quảng Phú, čar Daklak, mâo êbeh 3.000 phŭn ana kruĕ hruĕ đĭ jign mtah mda, mboh bi kyut. Leh lu thŭn siă suôr hŏng bruă pla mjing ana kruĕ hruĕ, pla mjing hlăm sang ñuăl, sang ală kĭng, jing hdră jăk hĭn tui si Hiệp mă leh klei hriăm čiăng mđĭ boh mnga mâo lehanăn hnơ̆ng jăk boh kroh.

“Pla mjing hlăm sang ñuăl, snăn klei bi liê tal êlâo jing prŏng hĭn, ƀiădah lĕ mâo ba wĭt boh tŭ dưn jăk snăk: Bi hrŏ klei yua êa drao hluăt, mnơ̆ng pla amâo mâo mnơ̆ng ngă lu ôh, mboh bi knar, mboh hĭn lehanăn jăk.

  Ăt msĕ hŏng gŏ sang Hiệp, ana kruĕ hruĕ hlăk ba wĭt hơĭt, đru leh kơ mnuih pla mjing ti Daklak, Gia Lai, Quảng Ngãi mâo klei bi mlih hlăm klei hdĭp. Ƀiădah klei bi kluh pla mjing lu ară anei, ăt srăng ba hriê lu klei amâo mâo jăk mơh tinăp. Êjai ênoh čhĭ yuôm, mnuih pla mjing bi kluh pla ana mnơ̆ng anei, tơl truh ti hnơ̆ng mnơ̆ng anei pla lu đei leh, ênoh čhĭ srăng êlưih yơh. Lưu Quốc Thạnh, Khua knơ̆ng bruă Quicornac – sa anôk mkra mjing boh kruĕ hruĕ prŏng ti Gia Lai – lač:

“Ana kruĕ hruĕ jing mnơ̆ng pla ƀiă hrue, djăl mâo ƀơ̆ng, mơ̆ng anăn ênưih bi kluh pla mjing tui si čiăng. Tơdah amâo mâo ôh klei čuăl mkă, lehanăn hdră êlan ktrâo atăt djŏ guôp, ênoh mâo srăng kdlưn hĭn kơ ênoh čiăng anăp srăng truh. Drei bi mkă hnơ̆ng hŏng klei bi blei yua hlăm sang mnia, čiăng bi mâo hdră mă bruă hrui blei mơ̆ng phung duh mkra pioh mâo hdră mă bruă bi djŏ.”

 Tui si Nguyễn Văn Thái Bình, Khua kĭ kriê anôk bruă duh mkra pla mjing ênuk mrâo Xanh Cao Nguyên (Daklak), mbĭt hŏng hdră mă bruă, klei bi hgŭm plah wah phung duh mkra hŏng mnuih pla mjing, êpul hgŭm bruă brei êbat hlăm klei kjăp kơ bruă pla mjing ana kruĕ hruĕ. Kyuadah knŏng phung duh mkra đuič dưi thâo ƀuh hdră êlan kơ klei bi mnia mblei, lehanăn srăng pŏk êlan kơ klei bi mnia mbei djŏ guôp lehanăn kjăp.

“Êjai pla ana boh kruĕ hruĕ, klei yuôm bhăn tal êlâo hĭn jing bi mklă kơ anôk čhĭ mnia. Hlăm grăp anôk hrui blei anăn mâo klei čiăng mdê mdê: Msĕ si ti EU tui tiŏ hŏng hră mơar tŭ yap, logo lehanăn mrô krĭng pla mjing; bi čhĭ kơ Russia čiăng kơ boh prŏng, siam, čiăng mâo čhĭ, hŏng ênoh djŏ guôp, bi čhĭ kơ ala čar Mi lehanăn Australia mâo klei bhiăn man dưn khă bi mâo boh siam, djăp ênoh čuăn doh. Kyuanăn, čiăng dưi duh mkra pla mjing kjăp, mnuih ƀuôn sang bi tui tiŏ hdră êlan mă bruă mâo klei čuăl mkă mơ̆ng akŏ mtam, mơ̆ng anăn mkra mjing krĭng pla mjing bi kjăp, lehanăn klei dlăng kriê wiê ênăk kjăp.”

Čiăng dưi đru mnuih ƀuôn sang lehanăn lu alŭ wăl ti Lăn Dap kngư bi hgŭm hŏng phung duh mkra pŏk adŭ mjuăt bi hriăm, ktrâo atăt hdră mă bruă djăp ênoh čuăn VietGAP lehanăn mkăp mrô knăl krĭng pla mjing. Mâo dŭm êpul hgŭm bruă ti Daklak,   Gia Lai mâo mkăp leh hră tŭ yap GlobalGAP, pŏk êlan kơ klei dưi čhĭ kơ ala tač êngao hŏng êlan phŭn truh kơ dŭm ala čar mâo klei bhiăn kjăp. K’iăng khua phŭn bruă lŏ hma lehanăn wăl hdĭp mda Phùng Đức Tiến brei thâo, klei găl kơ bruă pla mjing ana kruĕ hruĕ ti Việt Nam jing adôk prŏng, ƀiădah bruă anei knŏng dưi mđĭ kyar kjăp, tơdah mnuih pla mjing lehanăn phung duh mkra klă sĭt mâo klei bi hgŭm mbĭt kơh.

“Dŭm êpul hgŭm bruă, lehanăn phung duh mkra brei mâo klei thâo bi hgŭm kjăp pioh pla mjing ana kruĕ hruĕ ti hnơ̆ng kjăp hĭn. Phŭn bruă mâo duh bi liê leh lu hlăm bruă ksiêm duah ba pla mjeh mrâo, mâo hdră dlăng kriê wiê ênăk jăk kñăm mđĭ boh mnga mâo ba wĭt, lehanăn bruă răng mgang klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, ktrâo atăt jih jang hdră mă bruă hŏng klei kjăp”./.

Mơ̆ng boh sĭt bruă pla mjing brei ƀuh, ana kruĕ hruê̆ dôk pŏk hdră êlan đĭ kơ mdrŏng mrâo kơ mnuih ngă lŏ hma Lăn dap kngư. Khă snăn, čiăng kơ mnơ̆ng pla anei klă sĭt jing anôk bruă ba čhĭ mnơ̆ng kơ ala tač êngao phŭn lehanăn mđĭ kyar hơĭt kjăp, brei mđing msir mghaih lu mta bruă: Hdră pla mjing, ksiêm dlăng klei mnơ̆ng ngă lehanăn mkăp djŏ hŏng hnơ̆ng čuăn mơ̆ng wăl anôk mnia mblei ba čhĭ mnơ̆ng kơ ala tač êngao.

Snăn si srăng ngă čiăng kơ ana kruĕ hruê̆ Việt Nam dưi bi mklă kơhưm hlăm hră kak lăn mnơ̆ng lŏ hma tar rŏng lăn? Pô čih klei mrâo Hương Lý mâo leh klei bi tuôm hŏng Hoàng Văn Hồng – kơiăng khua Anôk mtrŭt mjhar bruă ngă lŏ hma ala čar kơ hdră êlan mđĭ kyar ana kruĕ hruê̆ hlăm wưng ti anăp:

PV: Akâo kơ ih brei thâo, si ih bi klă kơ klei găl hŏng bruă pla mjing kruê̆ hruê̆ ară anei?

Hoàng Văn Hồng: Ară anei kruê hruê̆ dưi đĭ kyar. Kruê̆ hruê jing sa hlăm dŭm ana pla mjing dưi mâo klei găl ba čhĭ. Kruê̆ hruê̆ dưi pla lu ti Lăn Dap Kngư, mâo ênhă prŏng hĭn, ti dŭm čar čư̆ čhiăng Nah Dưr jing krĭng tal 2 mâo ênhă hlăm lăn čar. Bi adook ti dŭm krĭng dôk pla hŏng hnơ̆ng điêt.

Hŏng ana kruê̆ hruê, jing ana ênưih pla, mông pĕ bhiâo, leh anăn ƀĭng ngă lŏ hma thâo ba yua. Ƀiădah, čiăng mkra mjing dhar bruă dưi đĭ kyar hĭn srăng ăt čiăng pla hŏng klei bi kƀĭn čiăng ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng.”

PV: Čiăng mđĭ kyar kruê̆ hruê̆ hơĭt kjăp leh anăn mâo djăp ênoh čuăn ba čhĭ, hluê si ih, ya hdră êlan drei srăng ngă leh anăn si ngă srăng mkra mjing?

Hoàng Văn Hồng:  Čiăng dưi mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng drei srăng yua hdră mnêč djŏ. Drei srăng bi klă mrô krĭng pla mjing. Leh anăn hlăm klei mkra mjing srăng dưi ktuê dlăng čiăng kơ kruĕ hruĕ drei amâo djŏ knŏng mboh lu ƀiădah lŏ rơ̆ng kơ klei doh êƀăt, bi mâo djăp klei čuăn mơ̆ng phung blei.

Čiăng mâo sơnăn jih jang srăng hrăm mbĭt, hlăm anăn klei nao hgŭm mơ̆ng knơ̆ng bruă jing yuôm bhăn êdi. Knơ̆ng bruă srăng mkăp mjeh hnơ̆ng jăk, mkăp brei mnơ̆ng yua hnơ̆ng kăl, amâo mâo djŏ tŭ mta ruă. Ară anei kruê̆ hruê̆ msĕ si mjeh drei ngă kjăp srăng dưi bi hrŏ klei mnơ̆ng ngă, boh nik jing kman.

Tal 2, ƀĭng ngă lŏ hma srăng bi mguôp hŏng êpul hgŭm bruă. Dŭm êpul hgŭm bruă jing bruă klam mkŏ mjing mkra mjing krĭng pla mjing, dưn yua hdră mnêč leh anăn mkŏ hŏng knơ̆ng bruă čiăng ba čhĭ mnơ̆ng dhơ̆ng kơ ƀĭng ngă lŏ hma.

Leh anăn kâo ăt mtă jing êjai drei mkra mjing ăt ksiêm duah anôk mnia mblei leh anăn mkŏ mjing mâo hdră bhiăn, ƀiădah jing jing hnơ̆ng êpul hgŭm bruă leh anăn mkŏ hŏng knơ̆ng bruă čiăng dưi mkra mjing kruê̆ hruê̆ đĭ kyar hơĭt kjăp.

PV: Si ngă hdră êlan mđĭ kyar mơ̆ng dhar bruă lŏ hma hŏng ana kruê̆ hruê̆ hluê si klei găl anôk mnia mblei leh anăn klei čuăn hnơ̆ng tŭ jăk?

Hoàng Văn Hồng: Bi hŏng kruê̆ hruê̆ jing ana ênưih pla, kyuanăn hŏng lăn leh anăn ti Việt Nam ăt dưi pŏk phai ênhă pla. Bi kơ anôk ba čhĭ, anei jing mta mnơ̆ng hlăm lăn čar ăt mâo klei khăp yua êdi. Dŭm anôk mnia mblei tač engao msĕ si Eu amâodah Mi, Australia, Dhŭng Korea ăt čiăng ba yua kruê̆ hruê̆, boh nik jing mnơ̆ng leh mkra mjing, mkra jing êa mnăm drei dưi ba čhĭ jăk hĭn.

Kyuanăn klei găl kơ kruê̆ hruê drei jing prŏng êdi. Ƀiădah msĕ kâo lač leh drei srăng mkŏ mjing čiăng rơ̆ng kơ hnơ̆ng jăk kơh mâo anôk ba čhĭ jăk.

Kyuanăn hlăm bruă klam  hlăm bruă mkŏng jing kơ grăp anôk bruă djŏ tuôm srăng ngă jăk bruă klam pô čiăng kơ klei mkra mjing mâo boh tŭ dưn. Bi hŏng ƀĭng ngă lŏ hma srăng mkŏ mjing hŏng êpul, êpul hgŭm bruă čiăng mâo hnơ̆ng mkăp brei kơ anôk mnia mblei. Tal dua drei srăng yua hdră mkra mjing, rơng kơ klei doh êbăt, dưi mâo mrô krĭng pla mjing, dưi bi mguôp hŏng dŭm anôk đŭng hruh rơ̆ng kơ hnơ̆ng jăk, čiăng ba mnơ̆ng dhơ̆ng drei dưi đĭ kyar hơĭt kjăp

PV: Lač jăk kơ ih lu