Mơ̆ng leh mâo klei ktrâo atăt mơ̆ng anôk bruă mtrŭt mjhar bruă lŏ hma, lehanăn mâo klei đru mbĭt hŏng phung duh mkra kăp hrui blei mrai eh hluăt, Đa Ha My ti ƀuôn hgŭm Đam Rông 1, čar Lâm Đồng mâo leh ai tiê kjăp  dŭm kdrêč lăn pô adôk êlâo dih knŏng pioh pla ktơr, ară anei pla mjing ana rông hluăt mrai. Kyua mâo ruah mjeh jăk ana rông hluăt mrai, mbĭt anăn mâo klei ktrâo atăt kjăp hlăm bruă dlăng kriê snăn Đa Ha My mâo ba wĭt leh boh tŭ dưn jăk. Grăp thŭn diñu mâo mơ̆ng   7 - 8 gưl hluăt rông, dưi mâo kah knar 50kg hruh hluăt/huôm, mâo ba wĭt dŭm pluh êklăk prăk:

“Hlam klei pla ana rông hluăt mrai, snăn ƀuh klei tŭ dưn êbeh kơ dua blư̆ mka hŏng pla ktơr. Pla ktơr suăi êmăn, mâo ba wĭt mă knŏng ƀiă. Pla ana rông hluăt mrai knŏng sa blư̆, mâo hrui wĭt nanao hlăm jih thŭn.”

Hlăm dŭm kping čư̆, đang hma hlăm ti Đà Lạt, Đức Trọng, Lạc Dương amâodah Đơn Dương… ară anei, mnuih ƀuôn sang ti Lâm Đồng amâo lŏ pla sa mta mnơ̆ng ôh. Hrô kơ anăn ba yua klei kreh knhâo, ba yua kdrăp mrâo, mâo kdrap krih êa bi rôč ƀrư̆ ƀrư̆, mkra sang ñuăl, sang ală kĭng, hlŏng truh kơ ba yua dŭm mta phần mềm kiă kriê đang hma hŏng kdrăp mrô. Nguyễn Như Thuỷ, ƀuôn hgŭm Đinh Văn Lâm Hà, truăn hŏng bruă pla mjing djam mtam êtak êbai, lehanăn mnga, brei thâo, bruă pla mjing ară anei amâo mâo dưi kƀah ôh klei kreh knhâo - kdrăp mrâo, lehanăn knŏng mă bruă snăn kơh srăng dưi bi tiŏ êran hlăm klei bi mnia mblei:

“Yua komputer mă bruă mơ̆ng kbưi, lehanăn truh hlăm hma pô thâo bi hnơ̆ng êa krih, phung duh mkra arăng hrui blei pioh čhĭ kơ ala tač êngao, snăn pô mă bruă bi djăp ênoh čuăn Viet Gap mbĭt hŏng mâo hră tŭ yap kơ anôk pô pla mjingdoh, kñăm mđĭ boh tŭ dưn klei čhĭ mnia”.

Phŭn tal êlâo mă bruă dôk ngĭ ngư̆ ka thâo ôh, ƀiădah gĭr hriăm êmuh, nao hgŭm hlăm klei mjuăt hriăm, bi mguôp hŏng phung duh mkra, snăn mnuih pla mjing čar Lâm Đồng mâo tŭ mă djă yua lu hdră mă bruă mrâo, klei thâo ba yua klei kreh knhâo đĭ hĭn.

Boh sĭt dưi ƀuh phung duh mkra ti Lâm Đồng mâo đru leh yuôm bhăn hlăm klei ktrâo atăt ngă bruă bi mlih mrô, ba yua klei kreh knhâo hlăm bruă duh mkra pla mjing. Lu phung duh mkra duh kơ mjeh jăk, lehanăn mâo kdrăp mă bruă mrâo mrang, mbĭt hŏng anăn pŏk klei bi hgŭm bruă, ngă klei ksiêm duah hlăm čar lehanăn hŏng ala tač êngao. Trần Mai Bình, Khua êpul hgŭm bruă Hoa Linh Coffee brei thâo, êpul hgŭm bruă mâo 8 čô ƀĭng hgŭm phŭn, lehanăn 23 čô ƀĭng hgŭm ngă bruă mbĭt dlăng kriê hlăm 80ha kphê leh mboh. Hŏng klei bi hgŭm mă bruă anei, dŭm gŏ sang ngă bruă dưi dưn jih kdrăp mă bruă, lehanăn mđĭ boh tŭ dưn mâo hlăm bruă knuă, kyua mâo hdră mkra mjing kjăp:

 “Êpul hgŭm bruă duh bi lie ekdrăp mă bruă, kiă kriê kdrăp mă bruă. Mnuih pla mjing ba boh mnga pô mkra mjing. Ară anei kphê mơ̆ng Êpul hgŭm mâo leh mrô knăl boh mnga. Hlăm bruă dlăng kriê ngă bruă djăp ênoh čuăn. Snăn êpul hgŭm bruă ară anei mâo leh ênoh arăng čoh čuăn kăp blei boh mnga”.

Hŏng klei mă bruă mđrăm mbĭt plah wah mnuih pla mjing, phung ngă bruă kiă kriê, lehanăn phung duh mkra, truh ară anei ênhă pla mjing dôk hlăm klei ba yua kdrăp mrâo kreh knhâo hlăm čar Lâm Đồng truh leh êbeh 107.200ha; ênhă ba yua kdrăp mă bruă thâo mĭn truh 1.200 ha. Čar Lâm Đồng ăt mâo mkŏ mjing leh 16 krĭng pla mjing mâo tŭ yap bruă pla mjing hŏng hdră mrâo mrang. Mbĭt hŏng anăn kluôm čar mâo leh 934 mrô knăl krĭng pla mjing truăn kơ bruă pioh čhĭ mnia hŏng ala tač êngao hlăm ênhă êbeh 39.000ha./.

Amâo djŏ knŏng ti čar Lâm Đồng, ară anei dŭm čar hlăm krĭng Lăn dap kngư bruă ba yua kdrăp mrâo hlăm hdră ngă bruă lŏ hma dưi mtrŭt mđĭ mơ̆ng bruă ruah mjeh mnơ̆ng pla, mnơ̆ng rông, čŏng ba yua kdrăp mrâo hlăm hdră pla lehanăn mkra jing, ba yua kdrăp hâo hưn ênuk mrâo (IoT, AI) čiăng ksiêm dlăng, kriê dlăng wăl hdĭp mda lehanăn ba mdah klei bi mklă… Khă snăn, mâo sa boh sĭt anăn jing čiăng ngă bruă anei brei mâo prăk duh bi liê lu hlăk lu ƀĭng ngă lŏ hma ka mâo djăp klei găl mâo. Nguyễn Thị Thái Thanh, Khua êpul hgŭm kriê dlăng anôk bruă mguôp hnư Ban Mê Green Farm hưn mdah leh hdră ngă lehanăn klei dôk čiăng hŏng ƀĭng ngă lŏ hma lehanăn anôk bruă duh mkra mđĭ lar ai tiê hrăm mbĭt hlăm hdră ba yua kdrăp mrâo mrang hlăm hdră duh mkra ngă bruă lŏ hma:

- Akâo kơ ih brei thâo hŏng boh sĭt mkra mjing lŏ hma ară anei snăn si bruă klam klei kreh knhâo kdrăp mrâo mâo?

Nguyễn Thị Thái Thanh:  Anôk bruă duh mkra hmei mkŏ mjing leh 8 thŭn leh anăn ngă bruă hlăm klei ba yua kdrăp mrâo hlăm bruă lŏ hma. Snăn êngao kơ gru hmô pla mjing trŏng msăm hlăm sang ñuăl, sang ală kĭng čiăng mkra mjing mnơ̆ng dhơ̆ng mkăp hlăm anôk ba čhĭ msĕ si Lotte Mart kluôm ala snăn hmei lŏ mkra mjing durian, mkra mjing ba čhĭ kơ ala tač êngao. Ară anei, klei čiăng mơ̆ng phung blei yua ƀrư̆ čiăng dưi mâo klei hâo hưn klă kơ phŭn agha mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn diñu čiăng kơ drei ngă. Leh anăn diñu đăo knang amâodah hơăi čiăng lŏ blei mnơ̆ng dhơ̆ng pô. Kyua anăn, amâo mâo hjăn durian ôh ƀiădah wăt amrêč, trŏng msăm čiăng ba yua kdrăp mrâo hlăm klei kriê dlăng phŭn agha pla mjing, boh nik lŏ kriê dlăng tơdah ba hlăm anôk ba čhĭ.

- Čiăng kơ ƀĭng lŏ hma bi mlih hdră ngă hđăp, ba yua kdrăp mrâo hlăm bruă mkra mjing jing klei dleh dlan snăk, snăn si ngă bruă duh mkra mnia blei ngă leh čiăng hrăm mbĭt hŏng diñu?

Nguyễn Thị Thái Thanh: Phung ngă lŏ hma  mâo klei mưng pla mjing mơ̆ng sui leh snăn čiăng bi mlih klei pla mjing phung ngă lŏ hma amâo djŏ ênưih ôh. Klei kâo hriăm mơ̆ng anôk bruă duh mkra anăn jing kơ anôk ba čhĭ boh mnga lŏ hma. Hmei bi mklă kơ diñu ƀuh ngă gru hmô lŏ hma ba yua kdrăp mrâo tŭ dưn. Leh bi mklă leh klei anăn snăn hmei srăng mâo klei kčah hjăn pô. Jing tơdah čiăng hgŭm hlăm bruă hmei ngă snăn brei hlue ngă hdră leh anăn ba yua jih jang klei kreh knhâo thâo mĭn čiăng ktuê dlăng ya bruă pô ngă.  Tơdah dưi bi mklă leh ya klei ih dôk ngă leh anăn si ngă mnơ̆ng dhơ̆ng mơ̆ng klei ksiêm dlăng snăn phung ngă lŏ hma srăng hgŭm hlăm hdră hmei. Leh anăn kâo bi mĭn jing kyua klei dleh dlan snăn bruă klam hmei, Ban Mê Green Farm jing hâo hưn bi mlih bruă phung ngă lŏ hma khăng pla mjing čiăng mâo mnơ̆ng dhơ̆ng doh kơ anôk ba čhĭ leh anăn phung blei yua. Tơdah dưi bi mklă klei anăn snăn phung lŏ hma srăng tui hlue hmei.

- Anôk bruă duh mkra mâo leh si hdră ngă čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang hgŭm leh anăn ba yua klei kreh knhâo hdră mnêč hlăm bruă mkra mjing?

 Nguyễn Thị Thái Thanh:  Ară anei, hlăm bruă mnia blei mơ̆ng anôk bruă duh mkra hmei, klei hgŭm mơ̆ng phung ngă lŏ hma hlăm gru hmô bruă lŏ hma yua kdrăp mrâo snăn mâo 70%. Snăn kyua jih jang anôk pla mjing trŏng msăm hmei dưi bi hgŭm hŏng phung ngă lŏ hma. Leh anăn hlăm dŭm farm anăn, hmei amâo ngă lu ôh, ngă dŭm gru hmô điêt, hlăm brô 1000– 2.000m2 kơ dlông čiăng kơ phung ngă lŏ hma mưng hŏng bruă lŏ hma yua kdrăp mrâo. Leh anăn klei yuôm bhăn hĭn jing phung ngă lŏ hma hlue ngă klei kčah mtrŭn. Bruă lŏ hma yua kdrăp mrâo jing hlue ngă hdră kčah leh anăn yua jih jang kdrăp IoT čiăng ktuê dlăng ênoh mrô ana pla mjing. Mơ̆ng anăn, drei mâo hdră kčah, mâo klei đăo knăl leh anăn hdră msir kơ klei amâo jăk mơ̆ng yan adiê amâodah mkra mlih čiăng ñĕ klei mnơ̆ng ngă kơ ana pla mjing.

Amâo djŏ knŏng hjăn gru hmô trŏng msăm ôh ƀiădah ară anei jing krĭng bi hgŭm pla mjing durian, mnuih ƀuôn sang mphŭn bi klin jih jang kdrăp kriê dlăng, app thâo mĭn čiăng kriê dlăng krĭng pla mjing pô leh anăn phung blei yua thâo bi mklă phŭn agha mnơ̆ng dhơ̆ng. Kâo ktưn hưn kơ klei anăn leh anăn kâo čang hmăng grăp čô mnuih hlăm êdei anăp hŏng klei đru mơ̆ng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl, phung bi liê hmei dưi bu lar gru hmô anei kơ mnuih ƀuôn sang dưi hlue ngă lu gru hmô ngă lŏ hma yua kdrăp mrâo čiăng kơ mnuih ƀuôn  sang ƀuh boh tŭ bruă duh mkra leh anăn klei jăk mơ̆ng bruă lŏ hma yua kdrăp mrâo.

-Adôk lu snăk klei gun kpăk hlăm klei yăl dliê hrăm mbĭt hŏng phung ngă lŏ hma yua klei kreh knhâo - kdrăp mrâo hlăm bruă mkra mjing lŏ hma, ya klei ih čiăng lač kơ klei anei?

 Nguyễn Thị Thái Thanh: Hmei bi mni kơ bruă lŏ hma yua kdrăp mrâo mơ̆ng  Việt Nam pô. Phung kreh knhâo mbruă snăk. Khădah snăn čiăng ba yua hdră anăn hlăm boh sĭt snăn brei mâo mmông. Leh anăn kâo bi mĭn amâo mâo ôh ti anôk bruă, ƀĭng hgŭm jăk hĭn kơ dŭm anôk bruă duh mkra lŏ hma yua kdrăp mrâo hrăm mbĭt, bi hgŭm hŏng phung kreh knhâo čiăng hlue ngă hdră ksiêm dlăng anăn mâo klei tŭ dưn hĭn, wưng bhiâo hĭn. Hmei ăt čang hmăng mâo klei bhiăn kơ ênoh bi liê, keh bi liê amâodah phung bi liê lu hĭn srăng hrăm mbĭt hŏng hmei čiăng pŏk ngă jăk gru hmô bruă lŏ hma yua kdrăp mrâo anei.

- Čiăng kơ anôk bruă duh mkra mđĭ lar bruă klam atăt gai, đru kơ phung ngă lŏ hma yua klei kreh knhâo - kdrăp mrâo hlăm bruă mkra mjing, ya klei ih kčĕ, akâo?

 Nguyễn Thị Thái Thanh:  Hmei bi mĭn sa klei tal êlâô anăn jing bruă sang čư̆ êa alŭ wăl, phung kreh knhâo hrăm mbĭt hŏng hmei čiăng yua kdrăp mrâo kreh knhâo,  hlăm bruă lŏ hma hŏng klei tŭ dưn hĭn. Tal dua, jing anôk bruă dŭm gưl, bruă sang čư̆ êa, hâo hưn mtô mblang, hưn mdah leh anăn iêô mthưr lu anôk bruă duh mkra prŏng mkăn dưi hgŭm hlăm bruă anei leh anăn lar bra ênoh yuôm anei kơ phung ngă lŏ hma đăo knang hĭn. Leh anăn năng ai 10-20 thŭn  kơ anăp hmei srăng dưi ngă klei pô čang hmăng ƀiădah wưng snăn sui. Kyua anăn hlăm wưng klei hâo hưn dlông rŏng lăn mâo lu hmei čang hmăng drei srăng hrăm mbĭt, bi đru čiăng bi lar gru hmô anei hŏng klei pral hĭn, ktang hĭn.

 - Mni lač jăk kơ ih kơ klei bi trông anei!