Mtrŭn mơ̆ng mlan 6/2023, Čôh čuăn bi kdơ̆ng hŏng klei bi rai dliê mơ̆ng Êpul hgŭm Ơrôp (EUDR) čang hmăng jih jang mnơ̆ng čhĭ kơ EU – hlăm anăn mâo kphê – amâo mâo dưi djŏ tuôm ôh hŏng klei bi rai dliê êdei kơ hrue 31/12/2020. Mbĭt hŏng anăn, mơ̆ng anăn jih jang boh mnga mâo bi thâo klă phŭn agha, lehanăn tui djŏ klei bhiăn ala čar pla mjing. Klei čoh čuăn anei srăng mâo keli tŭ dưn mơ̆ng mlan 1/2026 hŏng phung duh mkra prŏng, lehanăn êdei kơ anăn hlăm 6 mlan hŏng phung duh mkra man dưn lehanăn điêt.

Bi hŏng Việt Nam – jing ala čar prŏng tal dua dlông rŏng lăn lehanăn mâo mơ̆ng  40% truh 50% ênoh jih jang mâo čhĭ kơ Ơrôp – anei jing klei lông dlăng amâo mâo djŏ điêt ôh. Boh nik, 95% hnơ̆ng kphê mâo jing mơ̆ng êbeh 650.000 gŏ sang mnuih pla mjing hliê, hlue knhuah hđăp, ka mâo ngă ôh klei bhiăn tui duah klă phŭn agha, lehanăn kdrăp mă bruă mrô. Bạch Thanh Tuấn, K’iăng khua êpul hgŭm kphê – Cacao Việt Nam lač: EUDR srăng jing kliăng pŏk êlan nao mŭt hlăm klei bi mnia mblei hŏng Ơrôp. Siămdah, phung pla mjing ênưih srăng luič klei găl dưi bi mnia mblei hŏng anôk blei prŏng anei, tơdah amâo mâo pral ôh nao hlăm klei bhiăn mă bruă, mkăp djăp ênoh klei bhiăn mă bruă tui si krĭng pla mjing.  Phung duh mkra ăt kan dưi rei hjăn pô ngă djăp ênoh čuăn anăn, tơdah phung pla mjing amâo mâo sa ai mbĭt.

 “Bi mkŏ mjing jih jang hdră êlan mă bruă hŏng klei klă mngač, mâo djăp ênoh bi hưn mthâo hlăm klei djŏ, tui si hnơ̆ng, tui si klei čoh čuăn mtrŭn. Drei amâo mâo djŏ knŏng hưn mdah ênŭm hnơ̆ng ênoh mnuih pla mjing, lehanăn phung duh mkra mnia mblei, truh ti dŭm hnơ̆ng alŭ wăl, amâo mâo djŏ knŏng mghaih msir dŭm klei lông dlăng, ƀiădah mă bruă bi djŏ hŏng klei čoh čuăn duh mkra ti hnơ̆ng knŭk kna”.

Ti anăp dŭm klei mjêč hlăm ênoh čuăn krĭng pla mjing, Việt Nam hlăk mâo leh knhuang dơ̆ng mă bruă. Mlan 12/2024, Phŭn bruă lŏ hma, hgŭm leh hŏng Êpul bruă  IDH lehanăn phung duh mkra prŏng msĕ si JDE Peet’s, mâo leh dŭm hdră êlan mkăp ênoh krĭng pla mjing kphê lehanăn wăl dliê ti Daklak lehanăn Lâm Đồng. Gưl tal êlâo   Việt Nam mâo hdră êlan mă bruă hŏng kdrăp mrô anôk pla mjing kphê truh hŏng mnuih pla mjing, hŏng djăp ênŭm ênoh čiăng kơ anôk, kơ lăn ala lehanăn kơ thŭn mlan pla mjing.

Êjai wưng dôk lông ngă brei ƀuh klei tŭ dưn mơ̆ng dŭm alŭ wăl msĕ si Krông Năng, Ea H’leo lehanăn Čư̆ Mgar (Daklak). Di Linh (Lâm Đồng). Truh kơ ară anei Daklak mâo leh êbeh 25.000 čô phung pla mjing ti 8 boh ƀuôn hgŭm nao hgŭm hlăm bruă duh mkra pla mjing djŏ hŏng klei bhiăn čoh čuăn amâo mâo bi rai dliê, lehanăn amâo mâo ngă toh hroh lăn dliê, tui si Êpul hgŭm Ơrôp čoh čuăn.  Jih jang ênhă pla mjing mâo djăp ênoh kăp hưn, lehanăn mâo leh klei tŭ yap hlăm brô truh 27.000 hec-ta, jing giăm 90.000 tôn. Nguyễn Thị Tâm, phung pla mjing nao hlăm klei tui duah phŭn agha anôk pla mjing ti čar Daklak lač:

 “Hmei mâo klei đru kơ bruă mkă anôk, čih pioh hdră êlan mă bruă, mjuăt bi hriăm klei thâo dlăng kriê wiê ênăk, ba yua đĭng blŭ thâo mĭn lehanăn phần mềm thâo klă kơ phŭn agha. Phŭn tal êlâo ăt dôk bi hyưt mơh, ƀiădah leh kơ anei, mnuih ƀuôn sang ƀuh bruă anei jing bruă năng ngă, čiăng bi hơĭt klei bi mnia mblei mgi dih”.

Khădah msĕ snăn, bruă lŏ bi lar ênoh čuăn krĭng pla mjing, bi djŏ hŏng ênoh čuăn EUDR hlăm kluôm ala ăt dôk jing sa klei lông dlăng prŏng. Lu mnuih pla mjing ka mưng ôh čih pioh hŏng elektronik, ka ƀuh ôh klă mngač klei tŭ mơ̆ng bruă pô mkăp djăp ênŭm ênoh mâo hlăm bruă knuă. Lu êpul hgŭm bruă ăt dôk mă bruă hlue knhuah hđăp, kƀah klei thâo bi hgŭm kiă kriê lehanăn ngă bruă.  Cầm Thị Mòn, Khua êpul hgŭm bruă kphê  Ara – Tay coffee, čar Sơn La lač:

 “Mnuih ƀuôn sang dôk mưng amâo mâo klei duah čih pioh ôh, ăt dôk mă bruă tui si knhuah hđăp. Tơdah čiăng dưi ngă bruă anei, čang hmăng bruă sang čư̆ êa alŭ wăl lŏ đru mnuih ƀuôn sang kơ hdră êlan ngă hră mơar tŭ yap kphê djăp ênoh čuăn pioh čhĭ mnia kơ ala tač êngao. Phung duh mkra kăp hrui blei boh kphê mơ̆ng mnuih ƀuôn sang, snăn brei thâo bĭt klă phŭn agha anôk pla mjing. Tơdah lui hjăn mnuih ƀuôn sang mă bruă phưi tha snăn jing dleh”.

 Đỗ Ngọc Sỹ, Khua kiă kriê anôk bruă mđĭ kyar kjăp alŭ wăl Asi – Pacific mơ̆ng  JDE Peet’s lač: EUDR amâo mâo djŏ mnơ̆ng gang knhal tuič ôh, ƀiădah jing klei phŭn kčưm tal êlâo hlăm jih jang hdră êlan mă bruă kjăp pioh bi mnia mblei hŏng ala tač êngao. Hlăm klei bi ktưn mrâo anei, mnuih dưi jing phung mâo klei mprăp mơ̆ng hnưm, mă bruă pral hĭn. Lehanăn jih jang klei pral, hnưm ăt jing dôk hlăm kngan mnuih pla mjing sơăi:

 “Ară anei amâo mâo jing ti EUDR ôh, kăn djŏ kơ klei dliê kmrơ̆ng rei, ƀiădah jing Ơrôp čoh čuăn klei mkăn – jing hlăm hdră êlan mă bruă, amâo mâo yua ôh mnuih mă bruă jing phung hđeh, răng kriê bi mdoh akŏ êa, lehanăn răng mgang dliê bi jăk – lehanăn sĭt nik bruă anei amâo mâo dưi mâo ôh sa êpul bruă, sa phung duh mkra dưi ngă, ƀiădah jing hlăm kngan mnuih ƀuôn sang yơh jing tŭ dưn hĭn”.

Hlăm djăp mta bruă dôk mâo čoh čuăn kjăp sơăi hlăm tar rŏng lăn, phung pla mjing điêt amâo lŏ jing anôk awăt hĭn ôh mơ̆ng bruă kphê ti Việt Nam, ƀiădah jing klei bi ktuăk mbĭt hlăm sa hdră mă bruă hŏng klei klă mngač, kjăp lehanăn mâo bruă klam. Tơdah mâo klei đru djŏ, lehanăn ênŭm, phung pla mjing amâo mâo djŏ knŏng jing phung mă bruă, ƀiădah lŏ jing phung thâo mjing klei tŭ dưn. Snăn hŏng EUDR, mnuih pla mjing yơh mđrăm mbĭt hŏng krĭng pla mjing mơ̆ng pô srăng bi mklă kơ hdră êlan mă bruă kjăp kơ kphê Việt Nam mgi dih./.