Mơ̆ng mlan 4/2022 ti krĭng pla ana Sâm ngọc Linh ti dŭm să, msĕ si Măng Ri, Ngọc Lây (kdriêk Tu Mơ Rông); Ngọc Linh, Mường Hoong (kdriêk Đăk Glei) čar Kon Tum klei mnơ̆ng ngă kơ ana sâm kreh bluh đĭ ktang. Truh kơ akŏ mlan 6/2022 tui si knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Tu Mơ Rông brei thâo, ti 3 să hlăm kdriêk, mâo: Măng Ri, Tê Xăng lehanăn Ngọc Lây mâo leh êbeh 29.100 phŭn ana sâm djiê kyua hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă. Hlăm anăn să Măng Ri ênoh ana sâm djiê truh giăm 20.200 phŭn. Êngao anăn dua să Măng Ri lehanăn Đăk Sao lŏ mâo êbeh 650 phŭn ana sâm kyua tuôm hŏng hjan pliêr.

             Y Bắp, ƀuôn Đăk Viên, să Tê Xăng brei thâo, tơdah ana sâm mâo klei bi knăl mnơ̆ng ngă kreh kñĭ hla, amâodah hlŏng dliu, kuai gŭ phŭn snăn hbei sâm mâo kdrêč brŭ, tăp năng hlŏng brŭ jih. Klei ana sâm Ngọc Linh tuôm hŏng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă snăn jing luič liê prŏng snăk, kyuadah hŏng mnuih pla mjing ana sâm mâo sa thŭn leh dah čhĭ mâo ênoh hlăm brô 300 êbâo prăk lehanăn ana mơ̆ng 3 thŭn kơ dlông jing dŭm êklăk prăk leh. Kyuanăn yơh lu mnuih bi hơưi snăk msĕ si amai Y Bắp lehanăn lu gŏ sang mkăn ti ƀuôn Đăk Viên lĕ hlăm klei mtŭk mtŭl ka thâo bĭt ôh si êlan srăng dŏng ana sâm Ngọc Linh:

“Si thâo bi dŏng mgang anei? Mnuih ƀuôn sang kuai djăp phŭn ƀuh hbei brŭ, snăn hlŏng rŭ, amâo lŏ pla mbĭt hlăm sa mbuôn anăn ôh, kăp lŏ dlăng lăng si wĕ. Rŭ kuai pŏ pla anôk mkăn amâo lŏ pla jĕ hŏng anôk phŭn dôk hrông ôh”.  

Jing alŭ wăl mâo ênoh ana sâm tuôm hŏng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă lu hĭn   hŏng giăm 20.200 phŭn, snăn čiăng mkhư̆ gang klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă kơ ana sâm, bruă Đảng, bruă sang čư̆ êa să Măng Ri, kdriêk Tu Mơ Rông ăt knŏng mil ti bruă ktrâo atăt mnuih ƀuôn sang pla dŭm hdră ênưih hĭn, msĕ si bruă ngă pra guôm nah dlông kñăm gang mkhư̆ ƀiă êdi klei amâo mâo jăk mơ̆ng nah êngao. A Sỹ, Khua bruă Đảng să Măng Ri, kdriêk Tu Mơ Rông, brei thâo:

“Hng ana sâm, dah hjan lu jing kăn guôp rei. Hmei ktrâo atăt mnuih ƀuôn sang mâo mnơ̆ng guôm knŏng čiăng kơ hjan bi man djăp, snăn kơh ana sâm kăn jăk mâo klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă rei”.

Tinăp klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă đĭ, lŏ tuôm hŏng adiê hjan pliêr ngă jhat rai lu ana Sâm Ngọc Linh, Knơ̆ng bruă sang čư̆ êa čar Kon Tum mtă leh kơ dŭm knơ̆ng dhar bruă djŏ tuôm, lehanăn knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk Tu Mơ Rông, Đăk Glei lŏ hyuă kjăp hĭn bruă kiă kriê, gang mkhư̆ klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă kơ ana Sâm Ngọc Linh; mta kơ knơ̆ng bruă lŏ hma, hgŭm hŏng knơ̆ng bruă kreh knhâo, lehanăn djăp anôk bruă djŏ tuôm mkăn mâo klei bi ksiêm dlăng, mkă hnơ̆ng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă, lehanăn kruak hdră êlan dlăng kriê wiê ênăk êjai ară anei hŏng ana Sâm Ngọc Linh hlăm čar. Jing dôk amâo mâo hơĭt pĭt amâo mâo mđao ôh tinăp klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă kơ ana Sâm Ngọc Linh, snăn ti anôk bi kƀĭn bruă Đảng čar gưl 16 mkŏ mjing leh hlăk mlan 7/2022, Dương Văn Trang, Khua bruă Đảng čar Kon Tum mñă, kơ klei luič liê jing prŏng êdi, boh nik hŏng dŭm gŏ êsei mnuih ƀuôn sang dôk hlăm klei dleh dlan ƀai hĭn lŏ lĕ hlăm klei dleh dlan:

“Ênoh bi liê kơ sa phŭn pla ana sâm jing prŏng snăk, lehanăn krĭng pla mjing tinei lu jing mnuih ƀuôn sang djuê ƀiuă dôk hlăm klei dleh dlan sơăi. Mnuih ƀuôn sang mâo prăk nao blei mjeh, dah amâo mâo prăk snăn nao bi čan mơ̆ng 50 – 100 êklăk prăk mơ̆ng knơ̆ng prăk đru ba bruă yang ƀuôn čiăng pla mjing sâm. Ară anei amâo mâo myun mdah lĕ hĕ hlăm klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă msĕ snei, anăp srăng luič jih, hlŏng kruh bruă mtam”.

Klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă anei ƀuh jing pral êdi, truh akŏ mlan 7/2022 tui si klei ksiêm yap mơ̆ng dua kdriêk Đăk Glei lehanăn Tu Mơ Rông, čar Kon Tum brei ƀuh mâo leh hlăm brô 50.000 phŭn ana sâm Ngọc Linh tuôm hŏng klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă. Hlăm anăn ênoh ana sâm hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă ti kdriêk Đăk Glei jing êbeh 10.000 phŭn lehanăn ti kdriêk Tu Mơ Rông êbeh 39.000 phŭn. Leh gưl klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă anei bruă sang čư̆ êa alŭ wăl nao ngă leh bruă hŏng knơ̆ng prăk đru ba bruă yang ƀuôn bi kdung nư klei, čuăl nư kơ dŭm gŏ êsei dôk găn klei dleh dlan. Tui si dhar bruă lŏ hma čar Kon Tum klei hluăt ƀơ̆ng mnơ̆ng ngă hŏng ana Sâm Ngọc Linh anăn jing mnơ̆ng ngă djiê sa wa, lehanăn lŏ mâo mmao hdăng lehanăn mmao ƀơ̆ng kkuê agha ana sâm./.

Čiăng kơ ƀĭng ngă lŏ hma mâo thiăm klei hâo hưn kơ mnơ̆ng ngă kơ Sâm Ngọc Linh ăt msĕ mơh pral hlăm hdră gang mkhư̆ kơ mnơ̆ng ngă, Pô čih klei mrâo Sang mđung asăp blŭ Việt Nam mâo leh klei bi trông hŏng Trần Ngọc Luận, Khua Adŭ bruă răng mgang mnơ̆ng pla mjing leh anăn ksiêm dlăng klei mnơ̆ng ngă, Anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang kơ mnơ̆ng dhơ̆ng čar Kon Tum.

-Êlâo hĭn lač jăk kơ ih mkăp leh mmông kơ blŭ hrăm anei! Akâo kơ ih brei thâo êjai hmao ƀuh mnơ̆ng ngă ti ana Sâm Ngọc Linh, ya bruă mơ̆ng Anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang ana pla mjing mâo leh?

Trần Ngọc Luận: “Anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang ana pla mjing bi mguôp hŏng dŭm anôk bruă thơ̆ng kơ bruă, Adŭ bruă lŏ hma, anôk bruă lŏ hma leh anăn Bruă sang čư̆ êa dŭm să nao ksiêm dlăng boh sĭt. Phŭn agha hluê si boh tŭ klei ksiêm duah mnơ̆ng ngă ti ana Sâm Ngọc Linh mbĭt hŏng boh tŭ klei ksiêm dlăng bi klă ana Sâm Ngọc Linh djiê agha”.

            - Ya mta phŭn bluh mâo klei mnơ̆ng ngă ti ana Sâm Ngọc Linh?

Trần Ngọc Luận: “Hlăm klei ngă bruă pla mjing, bluh mâo klei mnơ̆ng ngă kreh bi nao mbĭt. Kyua yan adiê, hjan pliêr, dhul leh anăn boh nik jing hjan lu. Lu đang pla mjing mâo pra mgang ka jăk srăng mâo klei mnơ̆ng ngă kjham hĭn.

- Ti anăp klei mnơ̆ng ngă hlăm ana Sâm Ngọc Linh, ya ngă klei mtă mơ̆ng Anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang ana pla mjing čar Kon Tum kơ mnuih ƀuôn sang?

Trần Ngọc Luận: “Anôk bruă mtô leh dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă, anăn jing ngă klei bi doh đang pla mjing čiăng bi hrŏ klei mnơ̆ng ngă. Mtă brei bi mguôp hŏng dŭm hdră êlan sinh học mkăn čiăng mgaih msir. Sitôhmô hŏng dŭm hdră êlan mdjiê mmao, hdră êlan mmao Chi- cô- đạt- ma bi mguôp hŏng mta sinh học msĕ si Vy- ly- đa- xin srăng dưi ba wĭt boh tŭ dưn”.

- Bruă ba yua êa drao čiăng mdjiê mnơ̆ng ngă kơ ana Sâm Ngọc Linh mâo mơ̆ klei amâo mâo jăk kơ ana Sâm hĕ?

Trần Ngọc Luận: “Tal sa jing ana Sâm dôk điêt, mmông hrui pĕ dôk sui, tal 2 jing anôk bruă knŏng mtô kơ pô pla mjing dưn yua dŭm hdră êlan sinh học đuč, kyuanăn amâo mâo klei hmăi ôh. Pô nao ksiêm dlăng, hmao gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă srăng dưi ba wĭt boh tŭ dưn. Klei mnơ̆ng ngă djiê agha anăn mtô mtă ba yua dŭm mta sinh học anăn srăng dưi rơ̆ng boh tŭ dưn.”

- Čiăng mâo boh tŭ dưn hĭn hlăm bruă gang mkhư̆ klei mnơ̆ng ngă kơ ana Sâm Ngọc Linh, si ngă klei ih mtă kơ ƀĭng ngă lŏ hma?

Trần Ngọc Luận: Hmei mtă srăng dưn yua lu hdră êlan bi mguôp mbĭt srăng ba wĭt boh tŭ dưn, amâo djŏ knŏng yua mă sa hdră ôh. Sitôhmô bi doh đang pla mjing, ti ana mâo mnơ̆ng ngă pô srăng dưm anôk mkăn, čiăng bi hrŏ klei tưp kơ ana mkăn. Bi mguôp hŏng dŭm mta mnơ̆ng sinh học, sitôhmô Chi- cô- đạt- ma, Vy- ly- đa- xin, Tung- va- ly.v.v. Leh anăn ti anôk mâo hjan pô gang bi krĭp ƀiă.

- Si ngă Anôk bruă pla mjing leh anăn răng mgang ana pla mjing čar Kon Tum bi klă kơ boh sĭt klei mnơ̆ng ngă ti ana Sâm Ngọc Linh?

Ông Trần Ngọc Luận: Anôk bruă ăt jêñ jêñ tiŏ nao pô ngă bruă ksiêm dlăng, bi mguôp hŏng dŭm anôk pla mjing ti alŭ wăl. Ti phŭn ana Sâm mâo mnơ̆ng ngă mâo 8 mta mnơ̆ng ngă, ƀiădah lu hĭn jing mnơ̆ng ngă djiê agha, bi kơ klei mnơ̆ng ngă mkăn jing ƀiă hĭn. Sitôhmô dŭm mta mnơ̆ng ngă mkăn hluê si boh tŭ klei ksiêm duah mơ̆ng Anôk bruă răng mgang ana pla mjing ƀuh dŭm mta mnơ̆ng ngă mkăn sitôhmô klei mnơ̆ng ngă blĕ êa bring leh anăn klei mnơ̆ng ngă mkăn.

- Lač jăk kơ ih lu!