Leh knăm mdei akŏ thŭn dưi mkŏ mjing hlăm hruê 7 mlan 1 hluê hruê mlan ƀlĕ thŭn anei mơ̆ng mnuih Mường ti să Hòa Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, dưi mkŏ mjing ti Sang yang Lạc Sơn 1, alŭ 2, să Hòa Thắng, ăt jiă knhuah đưm êlâo: Kdrăp čŭt hơô mơ̆ng mnuih Mường, ênai čing Mường, mbĭt hŏng asăp mo Mường jiă kma klei mĭn đăo…

Hluê si Bùi Văn Thành, kiă kriê Sang yang Lạc Sơn, sa krĭng mo mường hing ang êdi ti Hòa Thắng, ti grăp ƀuôn Mường, sang yang Mường krĭng anei, mâo sa Anôk bruă kiă kriê mâo 6 čô, tŭ đua klam mkŏ mjing dŭm knăm yuôm bhăn lehanăn lu bruă tŭ dưn mkăn kơ mnuih ƀuôn sang. Hlăm anăn, Khua kiă kriê jing prŏng hĭn, leh kơnăn truh Khua sang yang, Kơiăng khua sang yang, pô čih hră lehanăn 2 čô Khua êpul bruă. Hlăm anăn, Khua kiă kriê tŭ ngă Knăm ngă yang, Khua sang yang srăng hluê ngă bruă mkŏ mjing klei bi kƀĭn trông hŏng mnuih ƀuôn sang kơ dŭm mta bruă mbĭt hlăm ƀuôn êlâo kơ mkŏ mjing dŭm knăm. Hlăm anăn, Khua kiă kriê amâo djŏ dưi ruah ôh ƀiădah dưi lŏ čuê jao mơ̆ng ênuk anei truh kơ ênuk êdei. Bùi Văn Thành brei thâo: “Khua kiă kriê jing găp djuê mâo kơhưm. Jing phung mjâo, thâo raih klei bhiăn, djăp mta klei đưm, dŭm klei ngă yang, riêu yang”.

Ăt hluê si Bùi Văn Thành, jih jang knăm ngă yang dưi krơ̆ng ti êpul êya mnuih Mường Hòa Thắng ară anei jing “Mâo msĕ hŏng phŭn dô” lehanăn bruă klam mơ̆ng phung mjâo jing pô amâo dưi bi hrô ôh. Hlặm dŭm klei bhiăn ngă yang mâo phung mjâo ngă, knŏng mâo 3 knăm dưi mkŏ mjing ti sang yang ƀuôn, jing Knăm mtrŭn gơ̆ng ngă yang hlăm hruê 7 mlan 1 lŏ jing jing “Knăm trŭn kơ bruă” pưk hma; Knăm trŭn kơ bruă – akâo adiê jăk êa hlĭm hjan, hlăm hruê 15/3 hluê hruê mlan ƀlĕ lehanăn Knăm Rao hla mdiê hlăm hruê 15/7 hluê hruê mlan ƀlĕ – akâo kơ ana mdiê đĭ jing siam, amâo mâo mnơ̆ng ngă.

Êngao kơ 3 knăm phŭn, sang yang knŏng pŏk ƀăng lehanăn hluê ngă dŭm klei bhiăn akâo klei êđăp ênang kơ ƀuôn sang. Klei dưi pŏk ƀăng sang yang jing mơ̆ng phung khua kiă kriê lehanăn srăng mkŏ mjing klei kƀĭn hlăm mnuih ƀuôn sang čiăng bi mklă. Tơdah mâo sa mta klei amâo dưi mkŏ mjing klei kƀĭn, phung khua kiă kriê lehanăn khua anôk bruă srăng mă prăk pô čiăng mkŏ mjing. Giăm anei hĭn jing mkŏ mjing knăm akâo klei êđăp ênang dưi mkŏ mjing ti Sang yang Lạc Sơn hlăm thŭn 2021, hlăk klei ruă Covid 19 bluh đĭ lu ti čar Dak Lak, jih jang mnuih ƀuôn sang bi hluê ngă hdră bi ktlah yang ƀuôn. Phung khua êpul bruă hlăm sang yang anei mă leh ŭn pô ba čuh čiăng ngă yang. Bùi Văn Thành brei thâo: Klei ruă mrâo êgao snăn Lạc Sơn 1 lehanăn Lạc Sơn 2 amâo mâo pô djŏ Covid 19 ôh, kăn duah klei truh amâo jăk lei. Khădah amâo thâo bi mklă mơ̆ng kbiă hriê, ƀiădah hmei ktưn hưn jing phung yun dih ăt đru răng kriê hmei”.

Dŭm boh sang yang bi mkŏ dŭm ênuk gưl

Mnuih Mường ară anei dôk hdĭp ti lu alŭ wăl hlăm krĭng Lăn dap kngư, lu êdi ti să Ia Lâu, kdriêk Čư̆ Prŏng, čar Gia Lai, să Bờ Y, kdriêk Ngọc Hồi, čar Kon Tum… Ƀiădah să Hòa Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak jing anôk hdĭp sui hĭn lehanăn jing sa anôk anei yơh dŭm čar nah Dhŭng mâo Sang yang Mường dưi mkŏ mjing.

Hluê si phung khua thŭn, êpul êya mnuih Mường ti să Hòa Thắng, jih jang jing mnuih phŭn mơ̆ng Hòa Bình. Dŭm gŏ sang đuê̆ mơ̆ng krĭng lăn phŭn pô hnưm êdi jing mơ̆ng thŭn 1952. Leh 2 thŭn dôk ti Hà Nội, diñu bi jak nao ti kwar Dhŭng. Truh thŭn 1955, dŭm gŏ sang tal êlâo truh leh ti Ƀuôn Ama Thuôt. Hlăm ênoh phung khua mduôn hriê mkŏ mjing alŭ tinei, mâo 2 čô djuê Bùi, 3 čô djuê Quách, 1 čô djuê Cao. Ênoh mnuih Mường Hòa Bình ƀiă dôk ti krĭng djiêu gah Ƀuôn Ama Thuôt, dưi bi anăn jing “Alŭ Hòa Bình”. Leh hruê mtlaih êngiê thŭn 1975, bi anăn mrâo jing să Hòa Thắng ară anei.

Truh thŭn 1959, čiăng bi hdơr kơ aê aduôn atâo atiêt, krơ̆ng kjăp knhuah dhar kreh, mnuih ƀuôn sang alŭ Hòa Bình mkŏ mkra leh sang yang tal êlâo, mă anăn ƀuôn hđăp bi anăn kơ Sang yang: Lạc Sơn.

Dơ̆ng mơ̆ng anăn, mnuih Mường Hòa Bình dlăng alŭ Hoà Bình msĕ si ƀuôn sang mrâo lehanăn lŏ bi lar hlăn grăp thŭn. Ăt mơ̆ng anăn, lŏ mâo thiăm 6 boh sang yang dưi mkŏ mkra ti alŭ anei, anăn jing Sang yang Thịnh Lang 1, Thịnh Lang 2, Đình Lạc Sơn 2, Mường Pi, Cao Phong, Thạch Yên…

Hlăm ênoh anăn, sang yang Mường Pi êdah êdi hŏng klei hơĭt ênang, mâo ana mnŭt prŏng, mâo mơ̆ng đưm luôm jih wăl sang yang; Sang yang Cao Phong hluê knhuah đưm mâo lu ana sứ prŏng mbĭt hŏng mnư̆ kjăp lehanăn lu ana kyâo bi msiam mkăn, Sang yang Lạc Sơn anôk mkŏ mjing dŭm klei bhiăn ngă yang yuôm bhăn mơ̆ng êpul êya mnuih Mường, ară anei truh ¼ ênoh mnuih să Hòa Thắng, mjing să Hòa Thắng jing sa krĭng dhar kreh Mường jăk siam, kriê kjăp knhuah jiă knhuah ai tiê klei mĭn myang.

Hluê si phung mă bruă ksiêm hriăm dhar kreh mơ̆ng čar Hòa Bình, amâo mâo ti ya anôk hlăm sa să mâo lu sang yang msĕ si Hòa Thắng. Sang yang amâo mâo mkra lu gru gruă msĕ si Sang yang mnuih Yuăn, ƀiădah kơhưm gơ̆ prŏng hĭn mkă wăt hŏng sang yang mnuih Mường ti ƀuôn sang phŭn hlăm Hòa Bình. Grăp boh sang yang bi ala kơ sa krĭng Mường, hŏng klei mĭn bi hdơr kơ ƀuôn sang aê ama pô.

Lê Quốc Khánh, Êpul hgŭm bruă Văn học nghệ thuật čar Hòa Bình brei thâo, hlăm ktuê êlan tui ksiêm kơ boh sĭt čiăng čih hdruôm hră “Mnuih Mường Hòa Bình ti krĭng Lăn dap kngư” mơ̆ng phung čih mčeh mơ̆ng Êpul hgŭm bruă Văn Học nghệ thuật čar, diñu bi kngăr hlăk dhar kreh mnuih Mường dưi kriê pioh kjăp hlăm dŭm boh sang yang, hlăm ai tiê, hlăm kboh mơ̆ng čô anak krĭng lăn Mường ti Hòa Thắng. Tinei, mâo phung êbeh leh 60 thŭn kbưi hŏng ƀuôn sang phŭn ƀiădah ăt hdơr jih krĭng lăn amĭ pô ba ama pô ƀă, hdơr kơ dŭm klei yăl dliê mơ̆ng mnuih Mường, krĭng lăn Mường ti ƀuôn sang phŭn pô.

Mơ̆ng êpul êya kbưi hŏng ƀuôn sang phŭn pô anei, phung mă bruă ksiêm hriăm ƀuh leh dŭm êtuh anăn hđăp ti krĭng lăn Mường, hlăm dŭm kdriêk Tân Lạc, Lạc Sơn, Kim Bôi, Cao Phong, Lương Sơn, Lạc Thủy, Yên Thủy, Đà Bắc lehanăn ƀuôn prŏng Hòa Bình. Lu alŭ wăl ngă leh kơ phung ksiêm hriăm ka tuôm thâo mơh.

Mơ̆ng dŭm boh sang yang, dŭm knăm mơak djuê ana dưi hluê ngă “Msĕ đưm”, dưi krơ̆ng kjăp mkŏ mơ̆ng 2 ênuk gưl, Lê Quốc Khánh ƀuh bruă kriê pioh knhuah gru mơ̆ng mnuih kbưi hŏng ƀuôn sang phŭn msĕ si kjăp hĭn. Lê Quốc Khánh brei thâo:  “Ƀuh knăm mơak lehanăn dŭm hdră dhar kreh ai tiê klei mĭn đăo hlăm dŭm boh sang yang Mường tinei kơh dưi ƀuh klă klei đưm êlâo mơ̆ng mnuih Mường ka luič ram, dhar kreh ênuk anei ka duah čhŭ lua hlăm knhuah gru, klă sĭt “Nao kbưi čiăng duah giăm”.

Mơ̆ng alŭ Hòa Bình truh ti să Hòa Thắng

Leh 70 thŭn mnuih Mường truh ti krĭng lăn mrâo, mkŏ mjing alŭ Hòa Bình lehanăn 50 thŭn leh Hruê mtlaih êngiê Ƀuôn Ama Thuôt, ti să Hòa Thắng mâo êbeh 1.200 gŏ sang, êbeh 5.000 čô mnuih Mường, mơ̆ng krĭng Mường phŭn ti Hòa Bình: Bi-Vang-Thàng-Động. Alŭ Hòa Bình ăt jing să Hòa Thắng, sa hlăm dŭm anôk phŭn hlăm bruă mjut mjing mjeh kphê, mnơ̆ng lŏ hma, dliê kmrơ̆ng prŏng êdi Việt Nam.

Leh knăm trŭn kơ bruă akŏ thŭn hlăm hruê 7/1 hluê hruê mlan ƀlĕ, hlăk mnga kphê dôk čuh blang kô̆ bhung ti dŭm alŭ Mường, snăn grăp alŭ ăt mčhĭt mơuăt maĭ mŏk klei hli lăn, mprăp kơ bruă mjut mjing mjeh.

Alŭ Hòa Bình êlâo, să Hòa Thắng ară anei, jing leh sa hlăm dŭm anôk phŭn hlăm bruă mjut mjing mjeh kphê, mnơ̆ng lŏ hma, dliê kmrơ̆ng prŏng êdi Việt Nam.

Lăn dap kngư lŏ mâo dŭm yan ngă bruă tŭ jing prŏng, Hòa Thắng hĭn mơh tŭ jing. Kphê, duria, tiêu mâo ênoh, djŏ boh mnga, mnuih Hoà Thắng hĭn mơh lŏ đĭ kơ mdrŏng. Mă bruă ti sa anôk mjut mjing mjeh prŏng giăm ƀăng jang sang yang Cao Phong, alŭ 3, să Hoà Thắng, amai Lưu Thị Dân brei thâo, pô đang mjut mjing mnơ̆ng anei jing mnuih Mường lehanăn sang prŏng adih ăt jing mơ̆ng pô đang war anei mơh.

Alŭ Hòa Bình - să Hòa Thắng, mơ̆ng sa krĭng djiêu ƀuôn prŏng hơĭt ênang, ară anei jing leh sa anôk bruă phŭn hlăm hdră lŏ hma yua kdrăp mrâo, jing anôk mkŏ mơ̆ng Êlan dơ̆ng prŏng Võ Nguyên Giáp, kdrŭn êdeh phiơr Buôn Ma Thuột lehanăn êlan êran pral Khánh Hòa-Buôn Ma Thuột.

Êbat jơ̆ng ti ktuê êlan nao truh ti kdrăn mdiê lŏ, anôk diñu klei leh hbei hlăk 70 thŭn êlâo, mkŏ êlan Võ Nguyên Giáp hŏng“Alŭ Hòa Bình” thŭn hlăk anăn, dưi ƀuh ti dlông adiê hmư̆ ênai êdeh phiơr, hlăm sang yang Mường Pi dưi ƀuh klei mo Mường hluh wăl adiê… Ti djiêu kdrăn mdiê, mâo dŭm pruê̆ Huỳnh Liên kñĭ hưr, alŭ Hoà Bình jăk ênang, siam êdi, jiă knhuah yan mnga ƀiădah ăt hơĭt ênang êdi.

Anôk mnuih Mường jưh jơ̆ng truh giăm 70 thŭn êlâo klă sĭt jing krĭng lăn jăk ênang. Amâo djŏ knŏng ana kphê, durian, duah ƀuh klei đĭ kyar, ƀiădah mngăt ai tiê krĭng ƀuôn sang ăt dưi ksŭl mbŭ, krơ̆ng kjăp. Dŭm boh tŭ yuôm knhuah đưm mnuih Mường rah tinei ăt mtah mda, mkŏ mơ̆ng dŭm ênuk Dhŭng, hluh Dưr – Dhŭng./.