Jăk êdi wăl dhar kreh čĭng čhar mơ̆ng mnuih K’Ho

VOV.Êđê - Hŏng dŭm djuê ana mnuih djuê ƀiă ti Lăn Dap Kngư, čing čhar jing kdrăp pĕ tông myang, jing anôk yang dôk. Čing kreh nao mbĭt hŏng dŭm hdră bhiăn, klei ngă yang mơ̆ng yang ƀuôn. Hŏng mnuih K’Ho ti čar Lâm Đồng lŏ mâo sa hdră bhiăn hjăn čiăng lač jăk kơ yang, anăn jing ngă yang čing.

 “Ơ buôn sang! Leh sa thŭn mă bruă suăi êmăn, hruê anei mdiê boh leh hjiê, kpiê truh hruê pŏk. Drei bi kƀĭn tinei čiăng lač jăk kơ yang brei leh kơ ƀuôn sang sa thŭn mâo angĭn hjan siam, brei kơ mdiê ktrŏ boh, brei kơ ŭn êmô lu msĕ hŏng hdăm jŭ, lu msĕ hŏng tuôr hlăm êa hnoh. Ơ Ƀuôn sang! Drei wĭt tinei ngă yang”.

Truh leh mmông jăk, mduôn ƀuôn K’Thế ti ƀuôn Srê Nhắc, să Đinh Văn Lâm Hà, čar Lâm Đồng ayŭ sa ênai ki dlông leh anăn iêo mnuih ƀuôn sang nao ngă yang. Hmư̆ ki, mnuih ƀuôn sang bi kƀĭn ti dŭm dar gơ̆ng ngă yang. Leh grăp čô dôk hơĭt, mduôn K’Thế kwưh: “Ơ yang čing dôk hlăm dŭm boh čing prŏng, čing điêt, čing ana, čĭng êđai. Ƀuôn sang mâo ngăn dŏ, thâo hmư̆, thâo ngă klei djŏ. Lač jăk kơ yang leh anăn akâo kơ yang hriê mbĭt hŏng ƀuôn sang. Hruê anei ƀuôn sang ngă yang, srăng mâo mnơ̆ng ngă yang, mâo kpiê čeh. Akâo kơ yang ring čing trŭn leh anăn tông čing kwang čư̆ dliê, kwang hlăm ai tiê mnuih leh anăn klei ngă yang.

Mjưh klei kwưh, pô riêo yang ngă yang hŏng sa drei mnŭ knô, mbĭt hŏng mnơ̆ng ngă yang mâo kan krô, hra, điŏ, boh kroh. Hdră anei anei čiăng mtrŭn ring čing leh anăn yua čiăng akâo klei hơêč hmưi kơ grăp čô mâo klei êđăp ênang, suaih pral, myun mdan. Leh anăn jing hdră mtrŭn grăp boh čing leh anăn jao kơ 6 čô êkei tông ênhiang “Gungme Gungma”, jing drông phung tuê. Leh ruê̆ hdră bhiăn mtrŭn čing, ênai čĭng kwang mphŭn pŏk knăm mơak. Mduôn K’Thế brei thâo:Ti djuê ana mâo khua mduôn amâodah hlăm ƀuôn anăn mâo ring čing mgăt čing srăng dôk ti ƀuôn anăn. Klei mtrŭn čĭng jing akâo kơ yang hriê mbĭt hŏng mnuih ƀuôn sang hlăm dŭm wưng msĕ si nao buh pla amâodah mdơ̆ng sang, bi kuôl ung mô̆…jih jang dŭm ênhiang čing akâo kơ yang brei kơh hmei dưi tông”.

Sa hlăm dŭm klei jăk siam hĭn hlăm Knăm mơak ngă yang čing jing mdêč čing (ČiêngYo). Hlăm mnâo kpiê čeh ƀâo mngưi, phung êkei êdam lông tông čing, yua hdră mnêč tông čing pô ngă kơ pô nah dih amâo thâo lŏ tông ôh čiăng mâo klei dưi. Klei mơak mkŏ mjing snăn, ti djiêô čeh kpiê, ênai čing kưang knư̆ kbưi. Ayŏng Kra Jan K’Rông, ti alŭ Bồ Liêng, să Đinh Văn Lâm Hà, brei thâo, ênai čing leh anăn dŭm knăm mơak jing mnơ̆ng jăk siam amâo dưi kƀah ôh hlăm klei hdĭp mnuih K’Ho. “Klei Đảng leh anăn Knŭk kna mđing dlăng ba klei mđĭ ai kơ mnuih ƀuôn sang pô ƀrư̆ hruê kriê pioh klei bhiăn jăk siam mă djuê tĭng kơ amĭ. Anăn jing ênoh yuôm amâo êdah klă, mnơ̆ng mđĭ ai tiê mnuih ƀuôn sang hmei”.

 Hlăm ênai čing mâo yang, mnuih K’Ho mpŭ  kriê pioh, amâo yua plă pliă ôh. K’El, ti alŭ Ryông Srê, să Đinh Văn Lâm Hà, čar Lâm Đồng brei thâo: čing čhar mguôp hŏng klei bhiăn djŏ  tuôm kơ klei hdĭp mnuih leh anăn dŭm knăm mơak yuôm bhăn mơ̆ng êpul êya. “Čing mnuih K’Ho snăn mâo 6 boh, čhar mâo 8 boh. Hlăm rĭng čing snăn dưi tông lu ênhiang, yua hlăm dŭm knăm mơak prŏng, sitôhmô ba mdiê wĭt, klei bi kuôl ung mô̆ leh anăn dŭm knăm mơak yuôm bhăn snăn hmei yua čing. Čing jing sa mnơ̆ng yuôm bhăn mnuih K’Ho.”

Hlăm dŭm knăm mơak mnuih K’Ho, knăm ngă yang čing jing klei bhiăn mphŭn kčưm akâo kơ yang dưi mtrŭn čing pioh tông. Anei jing klei bhiăn pŏk êlan kơ dŭm knăm mơak mâo lu ênai kwang leh anăn êa mil jăk siam. Klei hdĭp ƀrư̆ hruê ƀrư̆ đĭ kyar, mnuih ƀuôn sang ăt dlăng myuôm leh anăn lŏ dơ̆ng kriê pioh, mđĭ lar ênoh yuôm djuê ana. Hlăm anăn, knăm mơak ngă yang čing jing sa klei mñă jăk siam, mâo mnuih K’Ho kriê pioh hlăm lu knăm mơak ară anei.

Čing jing kdrăp tông ayŭ amâo dưi kƀah ôh hlăm klei hdĭp ai tiê klei mĭn mơ̆ng mnuih Lăn dap kngư. Hŏng mnuih ƀuôn sang djuê ana K’Ho ti čar Lâm Đồng, ênhiang čing mơak – Čing Bor – mâo mnuih ƀuôn sang mđing hmư̆ lu êdi. Tơdah ênai čing kwang ăt jing mmông mnuih ƀuôn sang bi tuôm, bi mguôp anak mnuih, bi êdah klei bi mguôp hlăm gŏ sang lehanăn êpul êya.

Tơdah mâo wưng nao čuă dŭm ƀuôn êlan mnuih K’Ho, phung tuê srăng mâo pô sang drông hŏng ênhiang čing Bor – bi êdah klei hơ̆k mơak drông tuê. Liêng Hót Ha Kliêng (mnuih K’Ho Čil) ti ƀuôn Srê Đăng, ƀuôn hgŭm Tân Hội, čar Lâm Đồng brei thâo: êlâo dih, čing Bor kreh kwang êjai bi êdah klei hmăng hmưi mơ̆ng gŏ sang amâodah ƀuôn sang. Anăn jing dŭm wưng bi kuôl ung mô̆, drông tuê, đĭ dôk sang amâodah mâo boh mnga… Ênai čing bor ngă kơ anak mnuih mâo klei hơ̆k mơak, klei hmăng hmưi: Pô mâo lu mdiê ba wĭt srăng ƀơ̆ng huă, srăng mă tông čĭng bor, ngă klei hơ̆k mơak čiăng hưn hŏng mnuih ƀuôn sang ƀuôn sang. Bi kah mbha hŏng ƀuôn sang hŏng klei hmăng hmưi yan buh pla mrâo mâo lu klei suaih pral leh anăn ba wĭt lu hĭn braih mkuê̆ kơ pưk sang, anăn jing klei bhiăn siam mơ̆ng djuê ana K’Ho hmei”

Pô thâo mbruă Ka Să Ha Sang, ti alŭ Da Blah, ƀuôn hgŭm Lạc Dương, čar Lâm Đồng brei thâo: ring čing mơ̆ng mnuih K’Ho mâo 6 boh, bi hmô kơ gŏ sang mâo 6 čô, mâo amĭ ama leh anăn 4 čô anak. Anăn pia grăp boh jing: Čing Me, Čing Rơnoai, Čing Ndơn, Čing Mboăt, Čing Blah leh anăn Čing knah.

Êjai tông čing srăng ênŭm 6 boh. Pô tông jing dưi bi mlih ( 3 êkei – 3 mniê, amâodah 6 êkei, 6 mniê). Pô thâo mbruă Ka Să Ha Sang lač klă, tơdah kƀah sa boh čing amâo srăng hmư̆ ôh ênai čing bor – ênai čing kơ klei bi hgŭm, klei bi mguôp: “Jih jang bi dôk sa tĭng, bi kơup mgang hdơ̆ng pô, bi mguôp sa ai. Msĕ hŏng čing anei, mâo 6 boh tông čing bor srăng ênŭm 6 boh, tơdah grăp tĭng mbha jing 3 boh amâo tông čing bor, amâodưi êdah ôh ênai čing hơ̆k mơak – klei bi mguôp, anăn dưi dlăng jing hrăm mbĭt sa phŭn agha, sa ƀuôn sang, sa lăn čar”.

Êjai tông čing Bor, čing ama, čĭng amĭ srăng pŏk êlâo, leh anăn ƀrư̆ brư̆ dŭm boh čing anak…čing kwang điêt prŏng hluê si klei dăp leh ană pral ƀrư̆ ƀrư̆, bi êdah klei hơ̆k mơak hlăm ai tiê grăp čô. Sa ênhiang čing hơ̆k mơak mâo ênŭm 6 boh, amâo dưi bi ktlah ôh grăp boh mdê mdê. Pô thâo mbruă Ka Să Ha Sang lŏ brei thâo, boh tŭ dưn phŭn mơ̆ng ênhiang čiang Bor jing mâo mâo klei bi kah, srăng bi mguôp leh anăn thâo bi khăp, kơup mgang hdơ̆ng pô, mơ̆ng gŏ sang, truh kơ kơ yang ƀuôn leh anăn lăn čar:

“Klei yuôm bhăn mơ̆ng ênai čing bor anei jing hlăm gŏ sang amâodah hlăm yang ƀuôn mâo phung kơ dlông phung kơ gŭ, mâo pô mduôn, pô mda, jih jang bi hrăm mbĭt… sơnăn kơ mâo lăn čar Việt Nam pô”.

Hŏng ênai kwang leh anăn yuôm bhăn, dŭm hruê  anei kluôm ƀuôn sang K’Ho, čar Lâm Đồng, ênai čing Bor dôk kwang, hlai mbĭt hŏng klei mơak dŭm djuê ana kluôm lăn čar. Leh anăn kle găl mâo leh mơ̆ng Lâm Đồng, hŏng klei knŭk kna bi liê, klei gĭr mnuih djuê ƀiă, ba leh “Wăl dhar kreh čing cchar Lăn Dap Kngư” jing sa mnơ̆ng dhơ̆ng hiu čhưn ênguê hlăm ala čar leh anăn ala tač êngao khăp dlăng tơdah hriê ti krĭng lăn anei./.

Viết bình luận