Tuyến giáp jing sa êlan điêt ti kuê anăp, mâo bruă klam mjing mjing hoocmon bi kna hlăm klei mă mta jăk, bi kna hnơ̆ng hlơr asei mlei leh anăn ai kơ asei mlei. Ƀiădah êjai tuyến giáp awăt, hoocmon mâo mă knŏng ƀiă, asei mlei lĕ hlăm klei toh hroh, dưi pia jing klei ruă toh hroh tuyến giáp. Klei tĭng mkă klei ruă anei ti Việt Nam brei ƀuh hnơ̆ng hnơ̆ng djŏ klei ruă hlăm phung mniê lu hĭn 5 - 8 blư̆ mkă hŏng phung êkei leh anăn đĭ hluê si ênuk thŭn. Klei ruă toh hroh tuyến giáp mâo hlăm brô 3% ênoh mnuih ƀuôn sang.

Ti sang êa drao prŏng Ƀuôn Ama Thuô̆t, hlăm 9 mlan mơ̆ng thŭn 2025, ênoh phung ruă nao mkă dlăng leh anăn mdrao dŭm klei ruă djŏ tuôm hŏng tuyến giáp mâo êbeh 500 gưl čô, hlăm anăn, hlăm brô 1/2 ênoh mnuih ruă toh hroh tuyến giáp. Klă sĭt brei ƀuh, lu phung ruă mâo klei bi êdah êgah êmăn asei mlei, lu bi čhuai anăn jing klei bi knăm mơ̆ng klei rŭng răng amâodah amâo mâo pĭt, truh kơ mkă dlăng kơh thâo pô mâo klei ruă toh hroh tuyến giáp, mmông anăn klei mdrao mgŭn dleh hĭn. Aê mdrao Phạm Thị Kim Quế,  khua anôk mdrao Nội, sang êa drao prŏng Ƀuôn Ama Thuô̆t brei thâo:

Klei ruă toh hroh tuyến giáp jing klei ruă bruă klam mơ̆ng tuyến giáp toh hroh, jing bi hrŏ klei mkra hoocmon tuyến giáp. Phŭn agha klei ruă jing mơ̆ng tuyến giáp, anăn jing klei ruă hlăm tuyến giáp. Phŭn agha tal 2 jing klei ruă ti krĭng čŏng tuyến yên. Klei ruă ti tuyến giáp năng ai pô ruă djŏ bŏk kđuč tuyến giáp amâodah kyua tuyến giáp ngă bruă êgao hnơ̆ng, dưi pia jing wưng bi khăng tuyến giáp leh anăn srăng bi toh hroh bruă kam mơ̆ng tuyến giáp. Phung ruă dưi mdrao mgŭn khăng hŏng dŭm hdră msĕ si yua êa drao amâodah mbriah, xạ trị srăng bi hrŏ hoocmon tuyến giáp truh kơ klei ruă toh hroh tuyến giáp…Êngao kơnăn, phung agha mâo klei ruă ară anei drei ƀiă tuôm jing kyua kƀah Iôt. Iôt jing mta đru kơ asei mlei đru mkra hoocmon tuyến giáp, tơdah kƀah Iôt srăng bi hrŏ hnơ̆ng hoocmôn tuyến giáp. Klei ruă anei kreh tuôm ti dŭm ala čar ƀun ƀin, ƀiădah ti ala čar anei boh klei anei hrŏ prak mơ̆ng hlăk Knŭk kna mtrŭt mjhar brei yua hra Iôt.

Tuyến giáp jing sa êlan yuôm bhăn mơ̆ng asei mlei, kyuanăn êjai mâo dŭm klei bi knăl toh hroh tuyến giáp srăng hmăi lu sơnăk kơ asei mlei. Toh hroh tuyến giáp jing klei ruă amâo thâo hlao, kreh đĭ kjham hgăm, lu mnuih knŏng ƀuh mă klei êgah êmăn, đĭ knăng, kreh wơr, klĭt dhu, luh ƀŭk….kyuanăn kreh amâo mđing amâodah mnăm êa drao jăk. Êjai nao ti sang êa drao, klei ruă mâo leh lu mlan, đa đa lu thŭn. Tơdah amâo mâo hmao mdrao mgŭn, klei ruă toh hroh tuyến giáp ngă lu klei truh msĕ si ruă kboh, đĭ cholesterol hlăm êrah, đa đa toh hroh kboh. Hlăm phung mniê ba tian, klei ruă mđĭ klei arưp aram lĕ tian amâodah hmăi kơ klei đĭ kyar klei mĭn anak ĭ. Amai Nguyễn Thị Mai, 48 thŭn, ti ƀuôn hgŭm Ea Knuêč, čar Dak Lak jing sa hlăm lu phung ruă toh hroh tuyến giáp dưi mdrao hơĭt ti Anôk mdrao nội sang êa drao prŏng Ƀuôn Ama Thuô̆t, amai Mai brei thâo:Mphŭn kâo ƀuh êgah êmăn, hŭi kơ êăt, ƀŭk luh lu mĭndah amâo mâo pĭt amâodah kƀah vitamin. Truh kơ nao mkă dlăng ti sang êa drao, aê mdrao lač toh hroh tuyến giáp. Ară anei kâo mnăm êa drao jêñ jêñ, nao mkă dlăng djŏ tuôr leh anăn ƀơ̆ng hra Iôt grăp hruê. Ară anei klei suaih pral kâo mâo leh klei hơĭt.

Ăt mâo klei bi knăl msĕ sơnăn mơh, ƀiădah Phạm Thị Lợi (57 thŭn) bi ƀuôn hgŭm Ƀuôn Hồ, čar Dak Lak) ƀuh klei ruă pô hnui hĭn:

Tal êlâo nao mkă dlăng kboh, mkă dlăng hnơ̆ng êrah ƀuh amâo dih nei ôh. Êdei anei aê mdrao lač kâo toh hroh tuyến giáp. Ară anei kâo mnăm êa drao grăp hruê leh anăn mkă dlăng grăp tuôr.

Hluê si phung aê mdrao, lu phung toh hroh tuyến giáp mâo klei msĕ jing ngă ngơi hŏng dŭm klei bi êdah hnưm mơ̆ng klei ruă, ngă truh klei mdrao mgŭn hnui leh anăn luč liê hĭn. Klei ruă anei dưi mdrao tŭ dưn tơdah hmao ƀuh hnưm leh anăn ngă djŏ hdră mdrao. Yuôm hĭn jing phung ruă amâodưi čŏng pô mdei mnăn êa drao, bi mlih hnơ̆ng amâodah duah yua êa drao kyâo ka dưi bi klă. Êngao kơnăn, leh mdrao mgŭn, phung ruă čiăng dưi ktuê dlăng grăp tuôr čiăng ksiêm dlăng hnơ̆ng hoocmon leh anăn rơ̆ng kơ tuyến giáp lŏ wĭt mâo klei hơĭt.

Tuyến giáp jing điêt ƀiădah mâo klei hmăi truh kơ kluôm asei mlei. Čŏng pô ksiêm dlăng, gang mkhư̆ leh anăn ktuê dlăng klei ruă toh hroh tuyến giáp jing hdră jăk hĭn čiăng răng mgang klei suaih pral, mđĭ hnơ̆ng jăk klei hdĭp. Đăm bi êgao ôh dŭm klei bi êdah amâo mâo jăk hlăm asei mlei, wăt kơ điêt hĭn. Klei suaih pral tuyến giáp jing kliăng yuôm kơ klei bi kna hlăm asei mlei.

Klei đru kčĕ mơ̆ng Aê mdrao thơ̆ng kơ Adŭ mdrao awăt êlan tuyến giáp

Năng ai dưi lač klei ruă tuyến giáp jing sa kdrêč điêt hlăm kkuê ƀiădah mâo bruă klam yuôm bhăn snăk hlăm klei bi kna kơ klei hdĭp asei mlei. Tơdah tuyến giáp amâo lŏ suaih, asei mlei srăng lĕ hlăm boh klei hroh tuyến giáp - sa klei ruă ngă kơ asei mlei êmăn êmiêk, luh ƀŭk, kjham hĭn hmăi kơ kboh leh anăn klei thâo hdơr. Čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang thâo săng hĭn kơ klei ruă anei, mơ̆ng anăn srăng thâo gang mkhư̆, răng mgang leh anăn mđĭ klei suaih pral, pô čih klei mrâo kơ kdrêč mâo klei êmuh aê mdrao Phạm Thị Kim Quế, Khua Anôk mdrao klei ruă, Sang êa drao prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak:

- Akâo kơ Aê mdrao brei thâo, bruă klam mơ̆ng êlan tuyến giáp hŏng klei suaih pral anak mnuih drei. Dŭm klei bi knăl đru pral thâo kral klei ruă awăt tuyến giáp?

Aê mdrao Phạm Thị Kim Quế: Tuyến giáp jing sa êlan nội tiết ti kuê. Bruă klam phŭn mơ̆ng tuyến giáp jing mjing dŭm mta hoóc môn, ti phung hđeh mrâo kkiêng lehanăn anak ĭ, srăng đru kơ dlô hđeh đĭ hriê kơ prŏng, jih jang gưl thŭn srăng đru kơ bruă kriê dlăng mta protein, carbohydrate lehanăn mta praĭ.

Klei bi êdah mơ̆ng klei ruă awăt tuyến giáp amâo klă nik ôh, amâo mâo ya klei bi êdah, kreh mâo hŏng klei hgăm kyua anăn mnuih ruă dleh snăk thâo kral. Dŭm klei bi êdah phŭn kreh mâo msĕ si: Bŏk, mâo êa, bŏk gŭ ală, djiêu gah ală amâo dah mnuih ruă huĭ kơ ê’ăt, mâo klei amâo jăk hlăm kŏ dlô, djăl wơr. Tơdah ksiêm mkă dlăng ƀuh kboh êran êmưt amâo dah asei mlei đĭ êmŏng lu. Tơdah ksiêm dlăng mta hoóc-môn tuyến giáp srăng ƀuh hoóc-môn ngă kơ tuyến giáp đĭ prŏng. Dŭm hoóc-môn T3 (triiodothyronine) lehanăn T4 (thyroxine) hrŏ. (T3, T4 jing 2 hoóc-môn mâo tuyến giáp mjing čiăng bi knar klei mkăp mnơ̆ng tŭ jăk hlăm asei mlei).

- Hlei pô ênưih mâo klei ruă awăt tuyến giáp lehanăn hdră mdrao klei ruă anei, Ơ aê mdrao?

Aê mdrao Phạm Thị Kim Quế: Klei bi êdah mơ̆ng klei ruă awăt tuyến giáp kreh mâo hgăm, amâo thâo klă kyua anăn mnuih huĭ srăng mâo klei ruă anei lu, anăn jing: Mâo gŏ sang amâo dah mâo mnuih mâo klei ruă tuyến giáp, tuôm bŏk tuyến giáp amâo dah tuôm mdrao leh klei ruă hlăm tuyến giáp hŏng hdră blač mdrao amâo dah mnăm êa drao, mnuih tuôm xạ trị ti kuê, krĭng đah da jing mnuih brei nao ksiêm dlăng čiăng pral mâo hdră mdrao djŏ guôp.

Hdră mdrao awăt tuyến giáp anăn jing yua hoóc-môn bi hrô, jing yua êa drao bi hrô kơ hoóc-môn thyroxine mâo tuyến giáp mjing. Êa drao anei srăng yua nanao truh kơ jih klei hdĭp, mâo klei ksiêm dlăng, ktrâo lač mơ̆ng aê mdrao. Hŏng mnuih awăt tuyến giáp wưng tal êlâo, mnuih ruă srăng mâo aê mdrao ksiêm dlăng, brei yua êa drao hlăm sa wưng bhiâo čiăng bi hơĭt êlan tuyến giáp. Leh hơĭt, tuyến giáp lŏ wĭt jăk srăng brei yua êa drao sui hruê, hluê ngă djŏ klei mtă mơ̆ng aê mdrao.

- Ơ aê mdrao, mnuih ruă awăt tuyến giáp brei mâo ya hdră dlăng kriê klei suaih pral?Si drei srăng ngă čiăng gang mkhư̆ klei ruă anei?

Aê mdrao Phạm Thị Kim Quế: Mnuih ruă brei thiăm mbŏ djăp ênŭm mta I ốt kñăm gang mkhư̆ klei awăt tuyến giáp kyua amâo djăp I ốt. Mnơ̆ng ƀơ̆ng huă aguah tlam brei ƀơ̆ng lu mta I ốt msĕ si: Boh mnŭ, êa ksâo, čĭm nŭn, mnŭ, hdang kan, rong biển… lehanăn mnuih ruă brei mnăm êa drao djŏ si klei mtă mơ̆ng aê mdrao.

Klei ruă awăt tuyến giáp kreh mâo ti mnuih khua thŭn, mơ̆ng 65 thŭn kơ dlông. Hluê si klei ksiêm yap, hlăm brô 10% ênoh phung mniê lehanăn 6% ênoh phung êkei kreh mâo klei ruă anei. Snăn, brei nao ksiêm dlăng klei suaih pral grăp gưl čăng thâo. Êngao anăn, mnuih huĭ srăng mâo klei ruă hlăm tuyến giáp lehanăn mnuih êlâo kơnăn tuôm xạ trị ti kuê, krĭng đah da jing mnuih brei nao ksiêm dlăng grăp gưl nanao. Tơdah mâo klei ruă awăt tuyến giáp brei hluê ngă kjăp hdră mdrao, klei ktrâo lač mơ̆ng aê mdrao.

- Lač jăk kơ Aê mdrao!