Klei hlăp lêñ amâo mâo dưi ksiêm mâo wăt dŭm klei hlăp lêñ êgao hnơ̆ng. Hđeh dleh sơnăk thâo dôk sa anôk. Klei bi êdah mơ̆ng klei hlăp lêñ amâodưi ksiêm năng ai mâo: Jơ̆ng kngan dôk amâo mâo hơĭt, amâo mâo ênang, kreh lui klei hriăm hlăm sang hră amâodah dŭm anôk mkăn, kreh êran hiu, đĭ ana kyâo êgao hnơ̆ng, wăt ti dŭm anôk arăng kăm aghă, dleh dlan tơdah hlăp lêñ hlăm klei ñăt kriêp, kreh êran hiu jêñ jêñ, hlăp lu, blŭ lu, kreh wĭt lač mtam êjai ka hmư̆ jih klei êmuh, dleh dlan tơdah dôk guôn klei hlăp lêñ amâodah blei mnơ̆ng, kreh mâo klei mưng bi kpăk leh anăn mmiă anôk pô mkăn.

Ĕ K.H ti kdriêk Krông Bông, čar Dak Lak ară anei 5 thŭn leh, ƀiădah klei thâo blŭ hŏng ĕ jing dleh dlan êdi. Êjai pô mtô leh anăn mblang kơ ĕ sa mta klei, ĕ kreh amâo mâo mđing leh anăn amâo mâo gĭr hmư̆ jih. Đa đa êjai dôk hriăm, ĕ čông nao kbiă kơ tač amâo mâo akâo kơ nai. Amai Nguyễn Ngọc Tường Vy (amĭ ĕ K.H) brei thâo:

Êjai ƀuh ĕ hlăp lêñ hĭn kơ phung hđeh mkăn pô mĭn dah anak pô hmar hĭn anak srăng, amâo mâo mĭn ôh ñu mâo klei ruă. Êdei anei leh anak 5 thŭn, kâo mrâo ksiêm dlăng, dlăng hlăm internet ƀuh anei jing klei Hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng leh anăn brei ĕ nao mdrao ti Sài Gòn, aê mdrao ăt brei thâo ĕ mâo klei ruă hrŏ klei mđing, amâo mâo thâo dôk sa anôk, kreh ăl ngêñ, mdrao ti nei mâo 6 mlan dưi ba wĭt mdrao ti sang êa drao prŏng Krĭng Lăn Dăp Kngư.

Sa čô mkăn jing ĕ A.T, 3 thŭn ti kdriêk Dak Mil, čar Dak Nông. Gŏ sang brei thâo, mơ̆ng hruê k’kiêng truh kơ 2 thŭn ĕ ăt đĭ hriê jăk mơh. Ƀiădah leh ĕ mâo 3 thŭn nao hriăm sang hră hđeh điêt mâo klei bi knăl hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng, ĕ amâo mâo ngă ôh dŭm klei nai mtô, kreh mâo lu mta bruă hjăn leh anăn hŭi hyưt. Nguyễn Văn Tâm, aê mơ̆ng ĕ A.T brei thâo:

Nai lač nao mdrao ti sang êa drao mkă dlăng kơ ĕ đăo dah ĕ mâo klei amâo jăk hlăm klei mĭn. Pô ngă bruă pưk hma ka thâo lei, ƀuh anak hlăp lêñ, suaih pral pô mơak leh. Hlăm sang ya aduôl lač, ya aduôn yua ñu amâodei mđing ôh. Iêo mă dŏ anei dŏ dih ñu ngă ngơi, 5 thŭn leh knŏng thâo blŭ mă ơ, ơ ơh đuč.

Knŏng yap hlăm mlan 10 thŭn 2023, Anôk mdrao kơ hđeh, Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư dưi mkă dlăng leh anăn mdrao kơ giăm 80 čô amâo mâo jăk hlăm klei mĭn, hlăm anăn klei hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng hrŏ klei mđing mâo 15%. Lu phung hđeh nao mkă dlăng dôk hlăm boh klei klei amâo mâo hmư̆ asăp amĭ ama, phung nai, ngă klei jhŏng, amâo mâo čiăng dôk sa anôk, khăp ngă msĕ si klei pô čiăng. Khădah ka dưi bi klă ôh phŭn agha ngă truh klei hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng, bi hrŏ klei mđĭng, ƀiădah phung kreh knhâo ƀuh sơnei, năng ai klei ruă anei jing boh mơ̆ng klei bi mguôp mơ̆ng gen leh anăn wăl hdĭp hmăi kơ klei đĭ hriê hlăm phung hđeh. Êngao kơnăn, amĭ djŭp hăt, mñăm kpiê asei, rŭng răng hlăm klei mĭn amâodah yua dŭm mta bi ră rañ mkăn hlăm wưng ba tian, hđeh k’kiêng mda lu mlan, knăng hdjul, kpĕ êka hlăm kŏ leh k’kiêng…ăt jing phŭn agha ngă truh klei hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng phung phung hđeh. Aê mdrao Phan Thị Hồng Hạnh –Pô thơ̆ng kơ bruă mdrao mgŭn hŏng ênai, Anôk mdrao kơ hđeh sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư brei thâo:

Ară anei klei hlăp lêñ amâo dưi ksiêm dlăng hrŏ klei mđing hlăm phung hđeh mâo lu sơnăk, gŏ sang phung hđeh mphŭn mđing dlăng kơ klei suaih pral anak pô hĭn, jing ba anak nao mkă dlăng mtam êjai anak mâo dŭm klei bi knăl čiăng đru kơ hđeh hnưm kñŭ ma hŏng yang ƀuôn. Hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng hrŏ klei mđing dưi mbha jing 2 ênuk thŭn, ênuk ti gŭ 6 thŭn arăng srăng mdrao lu hĭn hlăm bruă mjhuak hŏng klei ngă, bi ti dlông 6 thŭn tal êlâo srăng yua êa drao bi mguôp hŏng mjhuak hŏng klei ngă. Mjhuak hlăm klei ngă tinei mâo lu hdră êlan, sitôhmô mjuăt phung hđeh nao hlăm dŭm klei hlăp lêñ msĕ si đĭ mnơ̆ng, êran hiu, hlăp boh…leh anăn brei hđeh mŭt hlăm mmông hriăm diñu srăng mđing hĭn.

Tơdah hđeh mâo klei ruă hlăm wưng sui ƀiădah amâo mâo hmao ƀuh leh anăn mdrao mgŭn srăng tuôm hŏng lu klei mkăn msĕ si kmlô kmlêč, dleh thâo blŭ, blŭ lŏk loăl, klei thâo săng leh anăn bi êdah êmưt. Hđeh kreh mâo klei hŭi êgao hnơ̆ng hŏng klei mngač, ênai, amâo thâo mâo pĭt, dleh pĭt, kreh kmlư, hdơr ti krah mlam. Hđeh kreh amâo klei jhŏng hlăm klei blŭ hrăm hŏng pô riêng gah, wăt hŏng ƀĭng găp, phung nai. Hđeh amâo mâo ôh kƀah klei thâo mĭn mkă hŏng phung mkăn ƀiădah dleh dlan čiăng mđing hmư̆, kyuanăn ngă ngơi, amâo mâo hmư̆ klei mtô amâo dŭm klei čuăn êjai ngă klei êmuh.

Phung aê mdrao thơ̆ng kơ bruă mtă, tơdah đing hđeh mâo klei bi knăl hlăp lêñ amâo mâo dưi ksiêm dlăng hrŏ klei mđing, amĭ ama srăng ba hđeh nao mkă dlăng mtam čiăng dưi mkă dlăng, bi klă leh anăn mâo hdră êlan mdrao mgŭn. Hđeh čiăng dưi mkă dlăng hlăm kŏ dlô, mkă dlăng hlăm lam, bi klă dŭm klei bi knăl hluê si dŭm hnơ̆ng čuăn đăo knăl êlam. Hđeh ăt čiăng mâo dŭm klei êmuh pral mơ̆ng phung thơ̆ng kơ bruă kñăm ñĕ kơ klei mjhua soh hlăm klei đăo knăl. Hluê si boh sĭt mơ̆ng phung hđeh aê mdrao srăng mdrao hluê hnơ̆ng mlih klei ngă amâodah bi mguôp yua êa êdrao msĕ si êpul êa drao kơ aruăt alô. Yua êa drao srăng đru kơ hđeh mđĭ hĭn leh anăn bi kna dŭm mta hoá học hlăm dlông dưi pia jing mta mbŏ aruăt dlô. Dŭm mta êa drao anei đru bi hơĭt dŭm klei bi knăl mơ̆ng klei bi hrŏ klei mđing leh anăn hlăp lêñ amâodưi ksiêm dlăng đa đa mâo boh tŭ hlăm wưng bhiâo.

Êngao kơnăn, klei thâo săng mơ̆ng gŏ sang leh anăn yang ƀuon jing sa hlăm hdră hdră mdrao hlăm ai tiê jing jăk êdi, mâo bruă klam yuôm bhăn bi klă boh tŭ klei mdrao mgŭn hlăm phung hđeh anăn. Amĭ ama čiăng mkăp lu hĭn mmông kơ anak hrô kơ brei anak djă đĭng blŭ, dlăng tivi…mâo dŭm klei mni, brei mnơ̆ng kơ diñu êjai ñu ngă bruă jăk, đru kơ phung hđeh mâo thiăm boh kdrŭt. Čih mkra hruê mmông kơ grăp bruă grăp hruê mơ̆ng hđeh kgŭ pĭt truh kơ mmông nao pĭt leh anăn brei diñu ngă djŏ nanao, klei anei đru kơ anak dưi mđĭ hĭn klei mđing, mkŏ mjing, ngă bruă. Mkŏ mjing klei găl čiăng kơ anak dưi nao hgŭm hlăm lu mta bruă hlăm wăl tač amâodah dŭm mta hriăm, mjuăt ktang asei mlei, đru kơ diñu mâo klei găl bi tuôm hŏng lu mnuih, bi hơĭt knuih kniêng, thâo gĭr, thâo blŭ tlao jăk hĭn.

Klei hlăp lêñ amâo dưi ksiêm dlăng jing sa klei ruă hlăm kŏ dlô mâo lu hlăm phung hđeh. Klei bi knăl ral êlâo mâo hlăk êjai hđeh dôk điêt leh anăn sui truh kơ prŏng. Klei bi knăl mơ̆ng klei hlăp lêñ amâo dưi ksiêm dlăng mâo mơ̆ng hnưm leh anăn ƀrư̆ klă hĭn tơdah hđeh mphŭn nao sang hră.  Klei ruă anei ba lu klei dleh dlan kơ bruă knuă, hriăm hră leh anăn bruă mkŏ mjing klei hdĭp mda hlăm ala ƀuôn mnuih ruă. Čiăng thâo săng thiăm kơ bruă anei, hmei mâo leh klei bi trông hŏng aê mdrao Phan Thị Hồng Hạnh- thơ̆ng kơ bruă mdrao kơ hđeh, anôk mdrao kơ phung hđeh - Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư.

- Si klei bi êdah mơ̆ng phung hđeh hlăp lêñ êgao hnơ̆ng dưi ksiêm dlăng, ở aê mdrao?

Aê mdrao Phan Thị Hồng Hạnh: Gŏ sang kreh nao ksiêm mkă dlăng tơdah ƀuh anak mâo klei hlăp lêñ nanao amâo thâo mdei, amâo dah hwiê mnơ̆ng mnuă mtŭk mtŭl, amâo thâo dôk sa anôk, hđeh nao sang hră kreh mâo phung nai lač lu blư̆ amâo mđing hmư̆. Si tô hmô hđeh amâo mđing hriăm hră, kbiă ti tač nanao, wơr klei nai mtô mtă, amâo mđing kơ klei hriăm pô. Amĭ ama dôk blŭ hlŏng găn blŭ amâo mđing, čăm ƀĭng găp, hwiê mnơ̆ng hlăp lêñ mtŭk mtŭl, amĭ ama amâo dưi ngă ngơi ôh kơ klei anei.

- Ya klei amĭ ama brei mđing hluê ngă čiăng bi hrŏ klei hđeh hlăp lêñ êgao hnơ̆ng dưi ksiêm dlăng?

Aê mdrao Phan Thị Hồng Hạnh: Amĭ ama brei mâo mmông kčah klă klơ̆ng kơ phung hđeh hlăm grăp hruê. Tơdah nao sang hră, brei mđing kơ anôk anak pô dôk, brei dôk giăm nai mtô, giăm ƀĭng găp jăk, bi hrŏ klei ngă kơ hđeh amâo mđing msĕ si dôk giăm ƀăng bhă, êlan mŭt kbiă; brei mâo klei pah mni mđĭ ai tơdah hđeh bi leh bruă mâo jao, khădah jing mnơ̆ng pah mni điêt dưn kyua anei jing klei mđĭ ai prŏng hŏng hđeh srăng ngă bruă jăk hĭn hlăm êdei anăp, ƀrư̆ ƀrư̆ bi hrŏ klei ngă bruă mkăn amâo dưi ksiêm dlăng pô.

- Si bruă klam mơ̆ng amĭ ama brei mđing bi hrŏ klei hlăp lêñ êgao hnơ̆ng ti phung hđeh?

Aê mdrao Phan Thị Hồng Hạnh: Mđing hnưm srăng ba wĭt boh tŭ kơ hđeh lehanăn gŏ sang. Anăn jing đru kơ hđeh dưi bi hrŏ klei hlăp lêñ êgao hnơ̆ng, mơ̆ng anăn bi hrŏ klei hriăm hră, hlăp lêñ, mă bruă ba klei amâo jăk kơ mnuih mkăn. Mâo lu phung amĭ ama amâo mđing lehanăn lač anak pô hlăp lêñ mang đuič amâo djŏ klei hlăp êgao hnơ̆ng dưi ksiêm dlăng ôh, klei anei srăng hmăi truh kơ klei hdĭp hđeh êdei anei kyua amâo dưi mđing hnưm, amâo dưi ba yua êa drao čiăng bi hrŏ klei anei srăng ngă kơ hđeh kjham hĭn. Truh ti thŭn nao sang hră, hđeh amâo hmao găp, mmông anei gŏ sang hƀlŏk ba nao ksiêm mkă dlăng dlăng hdră mdrao hĭn mơh dleh dlan./.