Klei ruă zona aruăt klei mĭn mơ̆ng kman varicella-zoster ngă truh. Anei ăt jing mta kman ngă truh klei ruă ƀlĕ čut. Leh hlao klei ruă ƀlĕ čut, kman anei ăt dôk hlăm asei mlei, hdĭp hlăm aruăt klei mĭn êlâo kơ lŏ bluh mrâo tơdah mâo klei găl, ngă truh klei ruă Zona. Klei ruă kreh mâo hlăm phung khua asei, boh nik jing phung mơ̆ng 50 thŭn kơ dlông, thŭn ktang khua ktang ênưih mâo klei ruă. Hluê si klei tĭng mkă, grăp thŭn, hlăm 1000 čô mâo hlăm brô 1-4 čô mâo klei ruă zona leh anăn hnơ̆ng anei đĭ lu hlăm phung mơ̆ng 65 thŭn hlăm brô 4 -12 čô djŏ. Mâo truh 50% mnuih mơ̆ng 85 thŭn srăng djŏ klei ruă anei. Êngao kơnăn, đa đa mnuih mâo klei ruă êlâo msĕ si: êrah amâo mâo jăk, mâo prăi hlăm êrah, hnơ̆ng êrah đĭ, mâo mta mmih hlăm êrah, klei ruă thâo tưp…ăt ênưih djŏ klei ruă zona. Hlăm anôk mdrao, Sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, kah knar grăp hruê anôk mdrao tŭ jum, mdrao kơ hlăm brô 50 čô, hlăm anăn phung djŏ klei ruă zona mâo truh 10%. Lu phung ruă êjai nao mkă dlăng leh anôk mƀlĕ mčah, ruă kŏ, amâo mâo pĭt đih. Aê mdrao thơ̆ng kơ mta mdrao I Tạ Thị Khánh Nhàn, anôk mkă dlăng klei ruă, Sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư brei thâo:

Phung mduôn khua, mơ̆ng 60 thŭn kơ dlông, toh hroh ai bi kdơ̆ng hŏng kman hlăm asei mlei, amâo djăp mtă jăk kơ asei mlei, klei ruă lupus mƀlĕ hrah, khăng klĭt amâdah klei ruă bŏk Lympho, klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, HIV/AIDS, klei ruă brŭ dôk mdrao hŏng xạ trị, phung ruă dôk mnăm êa drao msĕ si corticoid, phung ruă tuôm mâo klei ruă čut amâodah zona êlâo anăn čiăng hmao ƀuh leh anăn nao mkă dlăng jêñ jêñ.

Klei ruă zona hlăm wưng mrâo mâo êjai mâo klei kpĕ êka hlăm klĭt ênưih čhuai hŏng dŭm mta klei ruă hlăm aruăt klei mĭn amâodah klei ruă hlăm klĭt mkăn. Kyuanăn lu mnuih amâo mâo mđing, amâo nao mkă dlăng, čŏng mdrao mgŭn ênưih mâo dŭm klei ruă msĕ si ruă aruăt klei mĭn êdei zona, mâo gru êka, ngă mmăt ală leh anăn dŭm klei ruă kjham mkăn msĕ si bŏk kđuč hlăm ksŏ, ruă tiê, ruă klĭt dlô…

Aduôn Q, dôk ti ƀuôn hgŭm Tự An, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt nao ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư êjai mâo dŭm klei ruă msĕ si; ruă khu, mâo msĕ mnơ̆ng tlŏ ti klĭt kŏ, hlăm asei mlei bi blĕ kđuč leh anăn jing kđuč êa, ruă, hmăi kơ klei suaih pral. Aduôn Q brei thâo:

Tal êlâo ƀuh bi kđuč ktal, ruă khu, boh nik hlăm wưng mlih yan adiê. Kyua êlâo dih kâo ruă klang, ară anei mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, kreh amâo mâo pĭt, ară anei lŏ mâo klei ruă anei ngă kơ asei mlei ruă, êgah êmăn

Leh djŏ klei ruă zona gưl tal êlâo, kman varicella-zoster (VZV) amâo mâo srăng djiê jih ƀiădah dôk hlăm aruăt ƀiădah amâo mâo ngă truh klei ruă. Leh sa wưng, ai bi kdơ̆ng hŏng kman hlăm asei mlei toh hroh, amâodah kyua yan adiê, mâo lu klei rŭng răng hlăm klei hdĭp…lŏ ngă mâo klei ruă zona.

H, dôk ti ƀuôn hgŭm Tân Thành, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt mâo klei ruă zona tal 2 leh anăn djŏ kman, ñu lŏ nao mkă dlăng leh anăn mdrao ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư. Ñu brei thâo:

Tal êlâo msĕ si djŏ hluăt msâo, mâo mnơ̆ng kĕ, angĭn thŭt ruă khu, msĕ si sô̆ diêng, đa đa ñu ktăl, dlăng kơ ñu jhat sơnăk, krãn klĭt kŏ, tăp djŏ hĕ aruăt ƀŭk ñu ăt ruă mơai.

Khădah amâo djŏ jing klei ruă hŭi hyưt, ƀiădah leh mâo klei ruă zona, mnuih ruă tuôm hŏng lu klei dleh dlan kyua asei mlei ruă, êgah êmăn, tơdah amâo mâo hmao ƀuh leh anăn mdrao mgŭn ênưih mâo bi kđuč êlam, bŏk leh anăn ruă. Hĭn kơnăn êjai zona ngă truh kơ ƀô̆ mta leh anăn ngă kơ aruăt ală srăng truh kơ klei bum ală. Zona ngă kơ knga srăng truh klei kngăl. Phung mniê ba tian mâo klei ruă zona ênưih hmăi kơ anak ĭ./.

Klei ruă Zona phŭn dô khăng pia klei ruă bi đuč ti êngao klĭt, srăng lŏ mâo lu blư̆ hmăi kơ klei suaih pral, klĭt kliêng mnuih ruă. Čiăng mâo thiăm klei thâo gang mkhư̆ klei ruă anei, ti tluôn anei mâo klei bi trông hŏng aê mdrao chuyên khoa I Tạ Thị Khánh Nhàn - Anôk ksiêm mkă klei ruă, Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư.

- Si klei bi êdah mơ̆ng klei ruă zona thần kinh, Ơ aê mdrao? Leh anăn klei ruă anei kreh mâo lu blư̆ mơ̆?

- Aê mdrao Nhàn wĭt lač: Êlâo kơ mâo klei bi êdah klă mơ̆ng klei ruă zona, mnuih ruă srăng mâo dŭm klei bi êdah mkăn msĕ si: Êngoh, bi ê’ăt asei mlei, ruă kŏ, êgah êgăn, êmăn êmik asei mlei. Ruă aruăt kŏ dlô sa nah mbĭt anăn mâo dŭm klei bi êdah msĕ čiăng bi mƀlĕ êrah, mŭn m’êa, buk êa. Leh dŭm hruê mŭn êa, anôk buk êa srăng mâo ênah, pê, đa đa mčah tơdah sô̆ mbĭt, leh thu krô srăng mâo gru. Klei ruă anei amâo đei mâo lu blư̆ ôh. Mnuih kreh lŏ mâo lu blư̆ klei ruă anei jing mnuih khua thŭn, ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă awăt. Kyua anăn, brei mjuăt ktang nanao asei mlei, đăm lui strees, amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn, ksiêm mkă dlăng hŏng aê mdrao lehanăn pral dŏng mdrao tơdah mâo klei ruă zona kñăm bi hrŏ klei lŏ mâo klei ruă anei hlăm êdei anăp./.

-         Ya klei bi êdah amâo jăk mơ̆ng klei ruă anei, Ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Nhàn wĭt lač: Kreh mâo kman, amâo jăk hlăm klĭt: tal 2 jing amâo jăk kơ ală, amâo jăk kơ aruăt kŏ dlô, ală amâo mngač huĭ srăng ngă truh kơ bum ală, tal 3 jing ba klei amâo jăk hlăm kŏ dlô; tal 4 jing ba klei amâo jăk hlăm aruăt êrah dlô, ngă kwiâo ƀô̆ mta; tal 5 jing ngă amâo jăk ală mta, knga, êngao anăn lŏ mâo lu klei truh ktrŏ mkăn msĕ si ruă aruăt êrah dlô leh zona dleh snăn mdrao lehanăn ngă amâo jăk kơ lĭt kliêng, êlan kbiă êa kơhŏ….

- Dưi mơ̆ ba yua dŭm hdră mdrao hluê knhuah djuê ana čiăng mdrao zona? Tơdah mâo klei ruă anei, ya klei mtă kơ mnuih ruă čiăng kơ klei ruă anei amâo đĭ kơ ktrŏ lehanăn tưp kơ pô mkăn?

-Aê mdrao Nhàn wĭt lač: Tơdah mâo klei ruă zona drei amâo dưi mdrao hlue knhuah djuê ana ôh, ƀiădah brei drei nao ksiêm mkă dlăng ti adŭ bruă mdrao mgŭn kñăm pral hmao ƀuh, gang mkhư̆ klei truh amâo jăk.

Čiăng gang mkhư̆ klei ruă anei đĭ kơ ktrŏ lehanăn tưp kơ mnuih mkăn, brei pô ruă mđing snei:

Amâo dưi kuaih, amâo lui êa čhŏ djŏ ti anôk mâo kman klei ruă. Klei anei srăng ngă kơ anôk mŭn m’êa anei mčah ba lu klei truh amâo jăk.

Klĭt ti anôk djŏ kman zoza brei drei răng, bi mdoh nanao, rao hŏng êa hra čiăng mdjiê kman amâo dah mia êa drao mâo phung aê mdrao mtă leh.

Rao nanao kiê kngan, djŏ hdră jing êlâo lehanăn êdei kơ rao anôk djŏ kman, hơô čhum ao êpih, amâo hơô čhum ao kpal, knhiă.

Amâo dưi bi tuôm, sô̆ hŏng mnuih ênưih djŏ kman klei ruă msĕ si: Phung mniê ba tian, phung hđeh êlăk, phung hđeh điêt kkiêng amâo djăp mlan, mnuih mâo ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă awăt, mnuih ka tuôm mâo klei ruă zona… truh kơ hlao.

-         Čiăng gang mkhư̆ klei ruă anei, ih mâo mơ̆ ya klei mtă kơ mnuih ruă Ơ aê mdrao?

Aê mdrao Nhàn wĭt lač: Dŭm hdră gang khư̆ klei ruă zona snei:

Amâo dưi sô̆ hŏng êa mčah mơ̆ng mŭn, anôk êka mnuih djŏ klei ruă zona.

Tlŏ mgang klei ruă

Hdră mdei săn djŏ guôp, amâo rŭng răng, mjuăt ktang asei mlei čiăng mđĭ klei suaih pral

Pĭt êđăp ênang, huă ƀơ̆ng djăp mnơ̆ng tŭ jăk, amâo djŭp hăt.

Tơdah mâo klei bi êdah mơ̆ng klei ruă brei nao ksiêm mkă dlăng lehanăn gĭr dŏng mdrao čiăng hnưm dưi mdrao hlao klei ruă anei.

-Lač jăk kơ Aê mdrao lu.