Hluê si klei tĭng mkă mơ̆ng Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp (DCD) Dak Lak, mơ̆ng akŏ thŭn truh kơ ară anei, hlăm čar mâo 5 čô hđeh mâo klei ruă ƀlĕ sruê, hlăm anăn mâo 1 čô ti kdriêk Ƀuôn Đon, 1 čô ti ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, 1 čô ti kdriêk Krông Ƀŭk leh anăn 1 čô ti kdriêk Čư̆ Kuiñ. Hlăm 5 čô anăn, mâo 3 čô ka tlŏ mgang vaccine ƀlĕ sruê.

Kriê dlăng anak dôk ktlah mdrao klei ruă ƀlĕ sruê ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư, ayŏng P (ti ƀuôn hgŭm Ea Tam, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak) rŭng răng êdi kơ klei suah pral anak pô. Ayŏng P brei thâo, ĕ thŭn anei 4 thŭn, hruê 3/7, dôk ti sang ĕ mâo klei êngoh, mtŭk, gŏ sang brei ĕ mnăm êa drao mtŭk ƀiădah amâo mâo hrŏ. Hruê 12/7, ĕ êngoh, mtŭk, ƀlĕ sruê. Truh hruê 13/7, gŏ sang ba ĕ nao mkă dlăng leh anăn mdrao mgŭn ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư hŏng boh tŭ klei ksiêm mkă mâo kman ƀlĕ sruê.

Sa čô mkăn ăt mâo klei ruă ƀlĕ sruê dôk mâo phung aê mdrao ktuê dlăng, mdrao mgŭn ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư jing ĕ êkei M (1 thŭn), ti să Čư̆ Nĕ, kdriêk Krông Ƀŭk, čar Dak Lak). Êlâo kơnăn, hruê 8/7, ĕ dôk kơ sang ƀuh klei êngoh, mtŭk. Hruê 9/7, gŏ sang ba ĕ nao mkă dlăng ti Adŭ bruă mdrao mgŭn Tâm Phúc (wăl krah Ƀuôn Hồ) ƀiădah ĕ kăn lưh êngoh lei. Truh ti hruê 11/7, nao mkă dlăng leh anăn mdrao ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư. Tinei ĕ dưi mkă dlăng leh anăn boh tŭ ƀuh mâo kman klei ruă ƀlĕ sruê. Kyua ĕ anei dưi tlŏ leh 1 aruăt vaccine klei ruă ƀlĕ sruê, khădah djŏ klei ruă ƀiădah knŏng ruă hdjul. Amĭ ĕ M, brei thâo:

Ĕ mrâo tlŏ mgang vaccine klei ruă ƀlĕ sruê hlăk mlan 5. Ară anei ĕ djŏ klei ruă leh anăn ƀlĕ sruê. Ĕ êngoh, ƀlĕ ô̆. Kâo ƀuh klei ruă anei jing huĭ hyưt sơnăk tơdah amâo mâo hmao ba nao mdrao. Kyuadah ĕ dưi tlŏ vaccine leh, ĕ amâo mâo ruă kjham msĕ hŏng phung hđeh ka tlŏ mgang msĕ si mâo klei ruă tian eh, ruă ală, knŏng ƀlĕ ô̆, leh tlŏ êa drao ƀuh hdjul yơh. Kyuanăn phung amĭ ama gĭr tơdah mâo hruê tlŏ mgang srăng ba anak nao tlŏ mgang, gang mkhư̆ klei ruă jăk hĭn kơ mdrao mgŭn leh anăn tơdah tăm djŏ srăng hdjul hĭn hŏng phung hđeh ka mâo tlŏ mgang.

Čiăng kriê dlăng, mdrao mgŭn leh anăn amâo mâo bi mtưp kơ phung hđeh mkă, ti anôk mdrao kơ phung hđeh sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư mkra leh sa anôk hjăn kơ phung hđeh djŏ klei ruă ƀlĕ sruê. Êngao kơ bruă mdrao kơ phung hđeh ƀlĕ sruê, bruă gang mkhư̆ klei bi mtưp ăt mâo sang êa drao bi myuôm êdi. Hluê si Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư, phung hđeh điêt hriê mdrao klei ruă ƀlĕ sruê lu hĭn jing phung ruă kjham leh anăn jing phung hđeh ka tlŏ mgang vaccine ƀlĕ sruê. Phung hđeh mâo dŭm klei bi knăl hlăm klei bŏk kđuč hlăm ksŏ, ruă prôč, blĕ sruê. Leh dưi mdrao mgŭn, ară anei klei suaih pral phung hđeh mâo klei hơĭt. Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh, khua kiă kriê anôk mdrao kơ hđeh, sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư lŏ brei thâo:

Hlăm wưng giăm anei amâo mâo ôh hđeh hriê đih mdrao kyua ƀlĕ sruê. Ƀiădah, hlăm hruê êgao Sang êa drao drông 4 hđeh hriê mdrao hŏng dŭm klei bi knăl mơ̆ng klei ruă ƀlĕ sruê. Lu hĭn jing bŏk kđuč hlăm ksŏ. Anei jing wưng mâo ênoh phung hđeh hriê mdrao klei ruă ƀlĕ sruê lu hĭn hlăm 5 thŭn hŏng anei.

Ti Việt Nam, hlăm anăn mâo čar Dak Lak, kyua hmăi mơ̆ng klei ruă tưp Covid-19 hlăm wưng êgao leh anăn klei kpăk mơ̆ng klei mkăp brei dŭm mta vaccine hlăm hdră tlŏ mgang pŏk mlar thŭn 2023 hmăi leh kơ hnơ̆ng tlŏ mgang dŭm mta vaccine kơ hđeh hlăm lăn čar. Lu phung hđeh ka tlŏ mgang djăp aruăt jing sa hlăm dŭm phŭn agha ngă truh lu klei ruă tưp lĭ bluh mrâo, hlăm anăn mâo ƀlĕ sruê. Hluê si klei čih mơ̆ng Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp Dak Lak, thŭn 2023, hnơ̆ng phung hđeh 1 gŭ sa thŭn tlŏ ênŭm dŭm mta vaccine mâo 54,9%, phung hđeh 18 mlan tlŏ vaccine ƀlĕ sruê - rubella mâo 67,8%. 5 mlan akŏ thŭn 2024, hnơ̆ng phung hđeh ênŭm 9 mlan kơ dlông tlŏ mgang vaccine ƀlĕ sruê mâo giăm 38%, hnơ̆ng phung hđeh 18 mlan tlŏ vaccine ƀlĕ sruê - rubella mâo giăm 35%. Thạc Sĩ, aê mdrao Hoàng Hải Phúc – khua Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp Dak Lak brei thâo:

Thŭn 2023 leh anăn akŏ thŭn 2024 drei amâo mâo ênŭm Việt Nam vaccine ƀlĕ sruê tlŏ kơ phung hđeh. Kyuanăn, drei huâng vaccine. Arăn anei Anôk bruă ksiêm dlăng kman gưl dlông, Anôk bruă dlăng kman krĭng Lăn Dap Kngư leh anăn Knơ̆ng bruă mdrao mgŭn mâo leh hdră êlan tlŏ mbŏ kơ phung hđeh mrâo nao sang hră. Ară anei knơ̆ng bruă mdrao mgŭn mâo leh hdră mtrŭn kơ Knơ̆ng bruă sang hră mơar bi mguôp čiăng ksiêm dlăng phung hđeh ka tlŏ mgang vaccine mkăn čiăng nao tlŏ mtam čiăng rơ̆ng kơ hnơ̆ng luôm vaccine hlăm wưng kơ anăp.

Ti anăp klei dleh ksiêm dlăng mơ̆ng klei ruă ƀlĕ sruê, čiăng gang mkhư̆ klei ruă, mnuih ƀuôn sang čiăng čŏng pô ba anăp mơ̆ng djăp 9 mlan nao tlŏ mgang vaccine ƀlĕ sruê amâodah mơ̆ng 18 mlan ka tlŏ mgang djăp dua aruăt nao ti anôk bruă mdrao mgŭn să, ƀuôn hgŭm čiăng tlŏ mgang. Tơdah hđeh dưi tlŏ mgang sa aruăt mơ̆ng 9 – 11 mlan, knŏng mâo mă 80 -85% phung hđeh djăp ai bi kdơ̆ng. Tơdah hđeh tlŏ dưi tlŏ thiăm aruăt vaccine tal 1 mơ̆ng mâo 18 mlan hnơ̆ng răng mgang jing mơ̆ng 90 – 95%. Êngao kơnăn, mnuih ƀuôn sang čiăng ngă jăk dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tưp msĕ si jêñ jêñ bi doh asei mlei, bi doh ƀăng dŭng, ƀăng êgei, ală grăp hruê. Amâo mâo bi sô̆ hŏng phung djŏ klei ruă ƀlĕ sruê amâodah đing ƀlĕ sruê. Êjai mâo dŭm klei bi knăl klei ruă anei msĕ si êngoh, mtŭk, kbiă êa dŭng, ƀlĕ sruê) čiăng nao mtam ti anôk mdrao mgŭn giăm hĭn čiăng dưi mkă dlăng, mdrao mgŭn, gang mkhư̆ klei ruă nao kjham.

Klei ruă ƀlĕ sruê jing klei ruă huĭ hyưt, hmăi lu snăk kơ klei suaih pral phung hđeh. Klei ruă srăng tưp lar leh anăn bluh jing klei ruă tưp tơdah mnuih ƀuôn sang ngă ngơi mang amâo ngă dŭm hdră msir gang mkhư̆ klei ruă tưp. Čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang thâo săng hĭn kơ klei ruă ƀlĕ sruê, êpul čih klei mrâo kơ kdrêč mâo leh kleii bi trông hŏng Nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh - Khua Anôk mdrao kơ phung hđeh Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư.

- Akâo kơ Aê mdrao brei thâo mta phŭn kbiă klei ruă mƀlĕ sruê lehanăn dŭm klei bi êdah mơ̆ng klei ruă anei ?

-Aê mdrao Minh: Mƀlĕ sruê jing sa klei ruă kyua kman mƀlĕ sruê (mâo anăn Polinosa morbillarum) ngă. Tơdah mƀlĕ sruê, phung hđeh mâo dŭm klei bi êdah msĕ si êngoh, bi êdah dŭm klei ruă hlăm êlan bi êwa msĕ si mtŭk, bhañ, hdrak, mâo đa đa phung hđeh ruă ală hrah, mâo lu eh ală, tơdah ksiêm dlăng ƀuh kŏng đŏk hrah. Tơdah phung hđeh knŏng mƀlĕ sruê amâo mâo klei bi êdah ktrŏ snăn klei ruă srăng dul mơ̆ng 7 – 10 hruê, lehkơnăn hlŏng jih. Mâo dŭm čô hđeh mƀlĕ sruê mâo dŭm klei bi knăl huĭ hyưt brei pral ba dŏng mdrao mjêč mtam.

- Klei ruă mƀlĕ sruê srăng ba ya klei huĭ hyưt, ơ Aê mdrao ?

-Aê mdrao Minh: Mƀlĕ sruê tơdah mâo klei amâo jăk srăng ba lu klei huĭ hyưt. Dŭm klei amâo jăk kreh mâo msĕ si kŏ dlô amâo jăk srăng ngă kơ hđeh mâo dŭm klei ruă hlăm dlô kơ êdei anăp. Mâo dŭm phung hđeh ruă ksŏ ktrŏ kyuadah hlăm mmông hđeh mâo klei ruă mƀlĕ sruê ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă hrŏ kyua anăn tơdah mâo klei ruă mkăn srăng pral đĭ kơ ktrŏ lehanăn dleh dưi dŏng mdrao hĭn mkă hŏng phung hđeh amâo hrŏ ôh ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă lehanăn amâo djŏ klei ruă mƀlĕ sruê. Mâo dŭm phung hđeh mâo klei amâo jăk hlăm dlô leh 1 thŭn srăng ngă lu klei amâo jăk hlăm kŏ dlô, boh nik phung hđeh ruă ksŏ kjham, ruă knga kjham, ruă dlô kjham srăng truh kơ djiê.

- Tơdah hđeh mâo klei ruă mƀlĕ sruê, ya hdră phung amĭ ama mđing brei răng mgang phung hđeh, Ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Minh: Hŏng phung hđeh mƀlĕ sruê amâo mâo klei kăm ghă ôh kơ mnơ̆ng ƀơ̆ng. Brei kơ hđeh ƀơ̆ng djăp mnơ̆ng tŭ jăk čiăng mâo ai dưi bi kdơ̆ng hŏng klei ruă. Hŏng phung hđeh mâo klei ruă mƀlĕ sruê ktrŏ, phung amĭ ama brei hluê ngă djŏ klei ktrâo lač mơ̆ng phung aê mdrao hlăm hdră răng kriê asei mlei lehanăn êlan bi êwa. Hŏng phung hđeh mâo klei ruă mƀĕ sruê mâo dŭm klei amâo jăk mkăn srăng mâo hdră ktrâo lač klă klơ̆ng hjăn čiăng dlăng kriê hđeh djŏ guôp. Klah čŭn, klei ruă mƀlĕ sruê brei dưi bi mklă lehanăn mdrao ti dŭm anôk bruă mdrao mgŭn, mâo hdră ktrâo lač klă klơ̆ng hŏng grăp čô hđeh ruă čiăng mâo hdră dlăng kriê djŏ guôp, djăl lŏ suaih pral.

-  Aê mdrao mâo mơ̆ klei mtă mtăn kơ mnuih ƀuôn sang gang mkhư̆ klei ruă mƀlĕ sruê ?

-Aê mdrao Minh: Gang mkhư̆ klei ruă mƀlĕ sruê jăk hĭn jing hdră tlŏ vaccine. Hdră tal êlâo čiăng gang mkhư̆ kơ phung hđeh jing mjing ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă hluê hdră tlŏ vaccine. Anei jing mta phŭn hlăm hdră gang mkhư̆ klei ruă mƀlĕ sruê kơ phung hđeh. Tơdah hđeh đing mâo klei ruă mƀlĕ sruê msĕ si êngoh, mtŭk, ală hrah, ruă êlan bi êwa, mƀlĕ snăn ba nao mtam hđeh kơ anôk bruă mdrao mgŭn čiăng bi mklă, dŏng mdrao djŏ guôp. Amâo kăm, amâo ba yua hdră mdrao hluê knhuah djuê ana đưm čiăng mdrao klei ruă mƀlĕ sruê msĕ si êa drao hla kyâo, guôm krĭp hđeh, ba yua êa drao amâo djŏ. Dlăng kriê phung hđeh mƀlĕ sruê brei hluê ngă kjăp klei ktrâo lač mơ̆ng phung aê mdrao hlăm grăp wưng djŏ guôp, grăp klei bi knăl mơ̆ng klei ruă čiăng bi hrŏ tuič hnơ̆ng klei amâo jăk kbiă hriê mơ̆ng klei ruă anei ngă./.

Lač jăk kơ Aê mdrao!