Kah knar hlăm grăp hrue, anôk bruă kiă kriê mdrao mgŭn mniê kkiêng lehanăn hđeh mrâo kkiêng sang êa drao Thiện Hạnh (čar Daklak) mkă dlăng mdrao mgŭn mơ̆ng 150 - 160 čô mniê ba tian, hlăm anăn mâo mơ̆ng 10 - 20 čô mniê mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah êjai wưng dôk ba tian. Lu phung mniê êjai ba tian mâo klei ruă anei, knŏng jing mâo mă êjai, lehanăn anăp srăng jih leh kkiêng anak, mơ̆ng anăn amâo mâo jăk mâo klei mđing uêñ ôh, kơ ya mta klei bi knăl amâo mâo jăk mơ̆ng klei ruă, kyuanăn tơdah amâo mâo ôh hdră mghaih msir ênưih nao truh kơ klei ruă anei, snăn wăt amĭ lehanăn anak ênưih lĕ hlăm klei amâo mâo jăk. Mklăk hŏng anăn lĕ mâo đa đa phung amĭ ba tian dôk bi hyưt hĕ đei nao mkă dlăng, lehanăn tơdah thâo kơpô mâo klei ruă anei êjai dôk ba tian. Ênưih hlŏng lĕ hlăm klei rŭng răng, amâo lŏ čiăng huă ƀơ̆ng, ăt anăp srăng ba klei amâo mâo kơ asei mlei msĕ si lĕ hlăm klei kƀah hnơ̆ng tŭ jăk kơ asei mlei ba klei kăn jăk rei hŏng anak ĭ, ênưih anăp lĕ hlăm klei kdjuôt kdjĭng kơ anak ĭ prŏng snăk.

Nguyễn Thị Huệ, 35 thŭn, ti să Tân tiến, kdriêk Krông Pač, čar Daklak êjai dôk ba tian hlăm hrue kăm tal 24 leh,mâo klei bi knăl kreh nao mơiêk lu, đĭ êmŏng pral mkă hŏng klei aê mdrao mtă mtăn lehanăn hlăm asei mlei bi êmăn nanao.Kyua mâo klei dơ̆ng kčưm klei ruă êrah đĭ snăn amai Huệ rŭng răng lehanăn nao mbăng kơ sang êa drao mkă dlăng, snăn thâo kơ hnơ̆ng mta mmih hlăm êrah đĭ lu hĭn kơ yăng đar.Leh mâo klei phung nai aê mdrao mtă mtăn kơ klei huă ƀơ̆ng, klei ngă bruă lehanăn mdei msăn, êdei kơ dua hrue kăm lŏ nao mkă dlăng, snăn boh tŭ dưn jing hnơ̆ng mta mmih mâo hlăm êrah lŏ wĭt msĕ si aguah tlam leh,mơ̆ng anăn mâo nanao klei ksiêm dlăng, lehanăn hlue ngă djŏ hŏng klei nai aê mdrao mtă mtăn, Nguyễn Thị Huệ lač:

“Dơ̆ng mơ̆ng leh ba tian, kâo nao mkă dlăng tian jêñ jêñ, truh kơ hrue kăm tal 26 snăn mâo klei bi knăl mâo klei ruă mâo mta mmih đĭ hlăm êrah, ƀiădah leh mâo klei phung nai aê mdrao mtă mtăn, snăn huă ƀơ̆ng djŏ klei bhiăn, đơ̆ng lu djam mta hĭn, lehanăn lŏ thiăm protein lehanăn mâo nanao klei nao mkă dlăng, mbĭt hŏng mâo hdră huă ƀơ̆ng djŏ,snăn knhal tuič amâo mâo ôh klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ amâodah klei bi hrut”.

 Phan Thị Nhài ti Dak Mil, čar Dak Nông, brei thâo: Kyua tuôm mâo leh klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăk ba tian gưl tal êlâo, snăn klei ba tian gưl anei ti thŭn (38) snăn bi hyưt mơh. Ñu čŏng nao truh kơ sang êa drao mkă dlăng jêñ jên klei suaih pral pô, kyuanăn truh ti wưng anei, lŏ ba tian mâo leh hrue kăm tal 24, klei suaih pral ñu jing hơĭt:

“Mơ̆ng leh ba tian hlŏng truh kơ ară anei kâo ăt nao mkă dlăng ti sang êa drao. Nao mkă dlăng djŏ hŏng hrue kčah. Truh hrue kăm hrie mkă dlăng, snăn ară anei jing hrue kăm tal 24 leh, kâo ăt hrie mkă dlăng hnơ̆ng mta mmih mâo hlăm êrah, snăn ară anei ăt msĕ si aguah tlam. Anei jing bruă mkă dlăng klei suaih pral yuôm bhăn snăk hŏng mnuih ba tian. Kâo mĭn phung amĭ ba tian năng bi nao mkă dlăng tian pô jêñ jêñ, čiăng rơ̆ng dưi mâo klei jăk jĭn kơ amĭ wăt kơ anak”.

Klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah êjai ba tian jing klei ruă kreh mâo, tăp năng êlâo kơ anăn mnuih ba tian amâo tuôm mâo ôh klei ruă anei. Êjai hlăm klei dôk ba tian snăn sôk bi kbiă mta hormone ngă bi hrŏ klei tŭ mơ̆ng insulin, jing mta truăn kơ bruă bi kna hnơ̆ng mta mmih mâo hlăm êrah. Siămdah, klei ruă anei ăt dưi kiă kriê jăk tơdah phung mniê ba tian mâo hdră huă ƀơ̆ng djŏ, kpư̆ mgei asei mlei jăk, lehanăn mâo klei nao mkă dlăng tian jêñ jêñ djŏ wưng kčah. Leh kkiêng klei ruă anei čŏng srăng jih. Khădah msĕ snăn, tơdah amâo mâo klei thâo uêñ, kăn pral dưi thâo ƀuh ăt srăng ba klei amâo mâo jăk kơ klei suaih pral kơ amĭ wăt hŏng anak.

Klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hŏng phung amĭ êjai ba tian, tăp năng ênưih hlŏng truh kơ klei amâo mâo jăk mơh kơ hđeh mrâo kkiêng. Hnơ̆ng mta mmih mâo hlăm êrah amĭ đĭ hĭn, hlŏng mtưp kơ anak, ngă kơ dlô klang hđeh ngă bruă lu, bi kbĭ lu mta insulin kñăm mbliư̆ glucose jing ai tŭ. Boh tŭ dưn, jing asei mlei hđeh tŭ mă lu ai ktang hĭn. Tơdah hnơ̆ng tŭ dưn êgao hĕ đei ngă kơ anak ĭ đĭ prŏng pral đei, truh hrue kkiêng srăng tuôm hŏng klei dleh msĕ si ba klei amâo mâo jăk kơ mra, kơ kngan hđeh. Hđeh ênưih mơh truh kơ klei luič hrŏ glucose êrah bhiâo riâo rit leh kkiêng, lĕ hlăm klei ruă kñĭ klĭt, amâodah tuôm hŏng amâo mâo jăk hlăm êlan bi êwa. Amĭ srăng tuôm hŏng dŭm klei amâo mâo jăk msĕ si ênưih truh kơ klei kkiêng mda, amâodah, amâodah nao braih mă anak amâo mâo kkiêng msĕ si klei bhiăn aguah tlam ôh, ênưih mâo klei ruă mâo mta mmih đĭ hlăm êrah truh ti hnơ̆ng tuyp 2 tơdah amâo mâo hdră răn gmgang ôh. Thâodah đuĕ nao kơ kjham hĭn, mniê ba tian truh kơ klei ruă êrah đĭ, bi hrut. Aê mdrao truăn kơ bruă  mrô I Ngô Hữu Bảo – Anôk mdrao hđeh, sang êa drao prŏng Thiện Hạnh lŏ mtă:

“Hŏng boh klei bhiâo riâo rit hđeh srăng lĕ hlăm klei amâo mâo jăk hlăm êrah leh kkiêng, kreh ƀuh jing dlưh hnơ̆ng êrah. Tal dua tơdah amĭ tuôm hŏng klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, êjai ba tian snăn hđeh ênưih srăng tuôm hŏng klei ruă amâo mâo jăk hlăm êlan bi êwa. Tơdah hđeh prŏng hĕ đei, ênoh klei jing êrah hrah đĭ êgao hnơ̆ng anăp srăng ngă kơ hđeh leh kkiêng lĕ hlăm klei ruă kñĭ klĭt. Tơdah dưi mkhư̆ mta mmih mâo hlăm êrah, snăn phung hđeh leh kkiêng amâo mâo ôh dŭm klei bi knăl amâo mâo jăk”.

Čiăng dưi gang mkhư̆ llehanăn kiăkriê kjăp hnơ̆ng mta mmih mâo halwm êrah, snăn klei mnơ̆ng ƀơ̆ng huă yơh jing yuôm bhăn hĭn. Hŏng phung mniê dôk ba tian, snăn klei čiăng bi mâo ai grăp hrue kah knar bi mâo mơ̆ng 1.800 - 2.500 Kcal, hlăm mnơ̆ng ƀơ̆ng bi hrŏ mta prăi, bi hrŏ mta kpŭng, lehanăn mđĭ mta êdjao, djam mtam mtah, lehanăn boh kroh. Hlăm klei huă ƀơ̆ng bi mbha ngă lu blư̆ hlăm hrue, đăm huă ƀơ̆ng trei đei ôh, lehanăn kăn lui tian dôk halwm klei êpa đei rei. Brei mâo klei thâo bi mưng kpư̆ hiu, mjuăt asei mlei êlâo lehanăn êjai dôk ba tian, bi hrŏ knăng ktrŏ êgao hnơ̆ng êlâo kơ ba tian, amâo mâo jăk ôh bi hrŏ knăng ktrŏ êjai dôk ba tian, kyuuadah asei mlei năng lŏ bi nga bruă lu hĭn kñăm đru kơ hđeh đĭ prŏng. Kăp ksiêm nanao hnơ̆ng mta mmih mâo halwm êrah, blŭ hrăm hŏng aê mdrao  kơ boh tŭ dưn klei kreh mkă hnơ̆ng mta mmih mâo halwm êra djŏ guôp, čiăng dưi mâo hdră gang mkhư̆ klei ruă jăk hĭng kơ amĭ lehanăn kơ anak./.

Phung mniê mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian Tơdah klei ruă anei amâo mâo đăo knăl leh anăn mdrao mgŭn hnưm srăng mâo dŭm klei arưp aram truh kơ klei suaih pral amĭ leh anăn anak ĭ. Aê mdrao thơ̆ng kơ mta mdrao I Niê Thị Lệ Mai – anôk mdrao kơ phung mniê ba tian, anak ĭ, sang êa drao prŏng Thiện Hạnh srăng bi klă kơ boh klei anei hlăm klei blŭ hrăm leh anei:

Ơ Aê mdrao, ya klei bi knăl kơ klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian?

Aê mdrao Niê Thị Lệ Mai: “Hŏng klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian lu jing amâo mâo ôh klei bi knăl, klei bi êdah klă mngač. Khăng thâo ƀuh klei ruă mâo mta mmih hlăm hrah hlăm dŭm gưl ksiêm mkă tian lu jing ksiêm mkă 3 blư̆ tal êlâo amâodah ksiêm mkă klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian hlăm hruê kăm tal 24 trug 28. Đa đa phung amĭ ba tian mâo đĭ knăng pral, nao mơiêk lu, mnăm êa lu amâodah dlăng kơ hnơ̆ng êa hlăm tian amâodah anak ĭ djiê hlăm tian… Phung mniê  ba tian mâo dŭm mta si ti gŭ anei ênưih mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian: êmŏng, êbeh knăng, gŏ sang mâo  pô mâo klei ruă mta mmih hlăm êrah, boh nik amĭ ama, ayŏng amai adei, tuôm kkiêng anak êbeh 4 kg, kkiêng anak mâo boh ktrŏ dŭm gưl êlâo, kkiêng anak tơdah khua thŭn leh, klei ruă hlăm sang anak ênưih mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian”.

-  Hlei phung ênưih mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian , ơ aê mdrao?

Aê mdrao Niê Thị Lệ Mai: “Phung ba tian hriê ti sang êa drao čiăng ksiêm mkă snăn aê mdrao srăng mbha. Tal sa jing êpul phung tuôm mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian. Êpul tal 2 jing kkiêng anak êlâo anăn prŏng, khăng mâo 4 kg, êpul gŏ sang mâo mnuih ruă mâo mta mmih hlăm êrah snăn phung anăn ăt ênưih mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian  leh anăn srăng mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah tuyp 2 êdei anei. Tal 3 jing phung mâo klei ruă hlăm sang anak. Amâodah phung êlâo dih tuôm proh anak nanao amâodah anak djiê hlăm tian amâo thâo phŭn agha. Anăn jing dŭm êpul huĭdah mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian.”

-  Ya boh jhat mơ̆ng klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian, ơ aê mdrao?

Aê mdrao Niê Thị Lệ Mai: “Êpul mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian  truh kơ klei ruă đĭ hnơ̆ng êrah. Mâo đa đa amâo nao ksiêm mkă grăp gưl snăn amâo thâo ôh mâo klei ruă amâodah hơăi, snăn srăng mâo klei amâo jăk kơ amĭ leg anăn anak ĭ. Ngă lu klei amâo jăk. Dŭm êpul anăn khăng tuôm hŏng boh klei anak ĭ mâo jăk, djiê hlăm tian, snăn hmăi kơ ai tiê klei mĭn. Bi hŏng hđeh snăn amâo jăk kơ asei mlei. Hđeh ăt mâo klei ruă mta mmih hlăm êrah. Êpul anăn snăn anak khăng prŏng, anak ĭ khăng kpăk đuôm tơdah amĭ kkiêng. Bi kơ sui, hđeh kkiêng mơ̆ng amĭ mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah hlăm wưng ba tian snăn khăng êbeh knăng leh anăn ăt ênưih mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrag tuyp 2 êdei anei.”

 - Lač jăk kơ ih lu!