Ti sang êa drao prŏng ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, mơ̆ng mlan 7 thŭn 2024 truh kơ ara anei mdrao leh kơ giăm 550 čô blĕ sruê, lu jing phung hđeh ti gŭ 10. Čiăng bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă bluh đĭ ktang, sang êa drao mâo leh hdră êlan drông jum phung ruă msĕ si: ksiêm dlăng êa drao, kdrăp yua, mnơ̆ng yua, mnuih mă bruă,  jhưng đih leh anăn mkŏ mjing anôk bi ktlah hŏng phung ruă, mbĭt anăn mjuăt bi hriăm phung mă bruă mdrao mgŭn leh anăn ngă lu hdră êlan mdrao mgŭn. Aê mdrao thơ̆ng kơ mta mdrao 2 Trịnh Hồng Nhựt, khua kiă kriê sang êa drao brei thâo:

 “Ară anei klei ruă blĕ sruê dôk bluh đĭ pral, dleh ksiêm dlăng. Hmei jing phung tuôm nao hlăm bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid-19, găn leh lu klei dleh dlan kyua klei ruă tưp, kyuanăn bruă bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă blĕ sruê mâo lu klei hriăm. Hmei gĭt gai ngă bruă bi hriăm čiăng mdrao mgŭn jăk hĭn kơ phung ruă. Bi kơ hdră mdrao, hmei ngă djŏ msĕ hŏng hdră gang mkhư̆ klei ruă tưp Covid-19. Mbha anôk mdrao bi ktlah čiăng ñĕ kơ klei bi mtưp hlăm sang êa drao. Tal 3 jing gĭt gai dŭm anôk bruă thơ̆ng mprăp djăp êa drao gŭn, kdrăp yua, mnơ̆ng yua čiăng hmao bi mdrơ̆ng”.

Ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, mơ̆ng akŏ thŭn 2025 truh kơ ară anei, sang êa drao mdrao leh kơ giăm 300 čô ruă blĕ sruê, hlăm anăn mâo giăm 200 čô hđeh. Ară anei Anôk mdrao kơ hđeh dôk mdrao kơ hlăm brô 60 čô, hlăm anăn mâo lu čô ruă dôk êwa hŏng osi, nao ti sang êa drao hlăm klei bŏk kjham hlăm ksŏ. Čiăng bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă đĭ pral, dleh ksiêm dlăng, sang êa drao dăp leh anôk drông jum mnuih ruă, bi mâo djăp êa drao, kdrăp yua, mnuih mă bruă djŏ hŏng boh sĭt leh anăn ngă lu hdră êlan mdrao kơ mnuih ruă. Nai prĭn, Aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, khua anôk bruă mdrao kơ hđeh, sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư brei thâo:

 “Ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, dŭm anôk mdrao ăt msĕ mơh anôk mdrao kơ hđeh, anôk mdrao klei ruă tưp tuôm bi mdrơ̆ng hŏng lu gưl bluh đĭ  pral, dleh ksiêm dlăng, mơ̆ng klei ruă tưp Covid-19, Êngoh bi blĕ êrah, leh anăn blĕ sruê ăt msĕ mơh. Hmei ngă anôk bi ktlah kơ phung mâo klei ruă anei. Ară anei hmei mâo djăp mnơ̆ng yua, mnuih mă bruă, kdrăp yua čiăng bi mdrơ̆ng hŏng djăp mta klei ruă tưp, hlăm anăn mâo klei ruă blĕ sruê, hŏng anôk bi kltah dưi jum êbeh 300 čô ruă.”

Yap truh kơ hruê 10/4, kluôm čar Dak Lak čih yap mâo 282 čô bi blĕ sruê, lu jing phung hđeh mơ̆ng 1 – 4 thŭn. Čiăng gang mkhư̆ klei ruă bluh đĭ, Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp gĭt gai leh dŭm anôk bruă mđĭ hĭn klei ksiêm dlăng phung đĭng mâo klei ruă blĕ sruê glăm êpul êya, sang hră leh anăn dŭm anôk bruă mdrao mgŭn čiăng hmao ƀuh, hmao mgaih msir. Êpul hiu ngă bruă  24/24 mơ̆ng gưl čar truh kơ gưl să, ƀuôn hgŭm, wăl krah. Mtrŭt mđĭ bruă bi hriăm mđĭ ai dưi ktuê dlăng klei ruă tưp hlăm dŭm anôk mdrao mgŭn ti alŭ wăl. Êjai mâo pô đing srăng mă mta ksiêm mkă, ktuê dlăng leh anăn ngă klei hưn mdah phung mâo klei ruă msĕ hŏng klei čuăn. Hluê ngă dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tưp, mdjiê kman hŏng êa drao Cloramin B kơ jih jang gŏ sang mâo pô ruă leh anăn alŭ wăl riêng gah. Mtô kơ dŭm gŏ sang bi doh mnơ̆ng hlăp, mnơ̆ng huă ƀơ̆ng, anôk dôk mơ̆ng hđeh.

Mbĭt hŏng bruă ksiêm dlăng, mgaih msir, hmao ƀuh pô ruă, Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp (CDC) Dak Lak ăt ngă klei ksiêm dlăng, bi klă, tĭng mkă bruă tlŏ mgang vaccine blĕ sruê hŏng phung hđeh ti gŭ êma thŭn čiăng ngă klei tlŏ mbŏ. Pŏk mlar hŏng hđeh  mơ̆ng 6-9 mlan tlŏ aruăt tla 1 vaccine blĕ sruê mbŏ leh anăn êpul hđeh mơ̆ng 6-10 thŭn čiăng tlŏ djăp 2 aruăt vaccine hluê si hdră kčah mơ̆ng Phŭn bruă mdrao mgŭn.

Aê mdrao thơ̆ng kơ mta mdrao II Hoàng Hải Phúc, khua Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp (CDC) Dak Lak brei thâo:

 “Gưl dlông leh anăn anôk bruă ksiêm mkă kman Lăn Dap Kngư bi myuôm bruă tlŏ mgang mơ̆ng Dak Lak. Ƀiădah êngao kơnăn ăt mâo lu anôk huông, jing anôk mnuih ƀuôn sang amâo mâo tlŏ mgang vaccine. Kyuanăn hmei gĭt gai čih yap, mbha hră jak iêo jak, mkăp djăp vaccine, êa jua leh anăn dŭm kdrăp yua. Bi kơ ênoh prăk, bruă sang čư̆ êa čar kơ gưl kdriêk hŏng hdră 4 sa anôk: ngăn prăk tinăn, mnuih mă bruă tinăn… Bruă hâo hưn dưi mtrŭt mđĭ, rơ̆ng jêñ jêñ, êjai mâo mta phŭn hâo hưn mơ̆ng phŭn bruă mdrao mgŭn, hmei mâo anôk hâo hưn čiăng mkŏ klei ngă bruă”.

Kyua klei nao hgŭm ktang phĭt, hŏng klei gĭr bi hrŏ jih hnơ̆ng klei hmăi mơ̆ng klei ruă blĕ sruê, mơ̆ng hruê 24/3 – 10/4, hnơ̆ng tlŏ mgang vaccine kơ hđeh mơ̆ng 6 -10 ti čar Dak Lak mâo leh êbeh 96%.

Hluê si klei đăo tĭng mơ̆ng dhar bruă mdrao mgŭn, hlăm wưng kơ anăp klei ruă blĕ sruê ăt srăng đĭ lar, kyuanăn mnuih ƀuôn sang čiăng mâo klei răng. Ară anei, tlŏ vaccine dưi dlăng jing hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tŭ dưn hĭn. Phung ka tlŏ mgang amâodah tlŏ ka êmŭm găn lu thŭn srăng bi hrŏ ai răng mgang asei mlei ti anăp klei ruă tưp bluh đĭ. Čŏng pô gang mkhư̆ klei ruă blĕ sruê hŏng vaccine amâo djŏ knŏng răng mgang klei suaih pral hđeh ƀiădah lŏ jing bruă klam mơ̆ng yang ƀuôn hlăm bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp. Grăp čô, grăp sang čiăng ngă djŏ klei mtă mơ̆ng bruă mdrao mgŭn, bruă sang čư̆ êa hlăm bruă gang mkhư̆ klei ruă blĕ sruê, hmao hưn kơ anôk mdrao mgŭn giăm hĭn êjai mâo klei bi knăl đing djŏ klei ruă blĕ sruê./.

Hdră gang mkhư̆ klei ruă ƀlĕ sruê tŭ dưn

Čiăng thâo săng klă hĭn kơ klei ruă ƀlĕ sruê leh anăn dŭm hdră msir gang mkhư̆, pô čih klei mrâo kơ kdrêč mâo klei êmuh Nai prŏng, nai prĭn Trần Thị Thúy Minh, Khua Anôk mdrao phung hđeh, Sang êa drao krĭng Lăn Dap Kngư:

- Ơ aê mdrao, ya ngă klei ruă ƀlĕ sruê jing sa klei ruă ênưih tưp lar lehanăn ênưih truh kơ kjham ti phung hđeh?

Aê mdrao Minh: Ƀlĕ sruê jing sa klei ruă kyua kman ngă lehanăn dưi mkhư̆ tơdah drei tlŏ vaccine. Phung hđeh ka tlŏ vaccine tăm tuôm hŏng mnuih ruă ƀlĕ sruê srăng ênưih djŏ klei ruă anei hĭn. Amâo djŏ jih jang mnuih ruă ƀlĕ sruê srăng đĭ kơ kjham ôh, knŏng mâo dŭm čô ruă kreh mâo klei truh kjham msĕ si: Ruă ksŏ, ruă knga, ruă dlô, dleh bi êwa đĭ kơ kjham kyua klei truh amâo jăk leh ruă ksŏ. Ti adŭ mdrao hmei, kreh mâo lu mnuih ruă ƀlĕ sruê lehanăn mdrao klei ruă ƀlĕ sruê lĕ hlăm klei kjham kyua ruă ksŏ. Hŏng mnuih ruă snăn, hmei kreh mdrao lehanăn đru hlăm hdră bi êwa.

- Ya hdră msir brei drei hluê ngă čiăng gang mkhư̆ klei ruă ƀlĕ sruê, ơ aê mdrao?

Aê mdrao Minh: Klei ruă ƀlĕ sruê jing sa klei ruă huĭ hyưt lehanăn đĭ lar pral, lar pral hĭn mkă hŏng klei ruă Covid 19. Khă snăn, mâo sa klei năng mơak anăn jing mnuih tlŏ leh vaccine pătdah jih jang amâo djŏ ôh klei ruă anei ôh. Kyua anăn, anei jing sa klei ruă dưi gang mkhư̆ tŭ dưn hŏng vaccine. Tơdah amâo dưi gang khư̆ hŏng hdră tlŏ vaccine, tơdah djŏ klei ruă anei, ênưih đĭ kơ kjham lehanăn mâo dŭm klei truh amâo jăk mkăn.

Kyua anăn, bruă tal êlâo čiăng gang mkhư̆ amâo djŏ klei ruă anei anăn jing tlŏ vaccine. Aduôn aê, amĭ ama brei atăt ba anak čô pô nao ti dŭm anôk tlŏ vaccine kơ phung hđeh amâo dah hluê si klei hưn mơ̆ng phung knuă druh bruă mdrao mgŭn să, ƀuôn hgŭm. Phung hđeh tlŏ leh vaccine djăp 2 aruăt ƀiă snăk djŏ klei ruă anei. Kyua anăn, vaccine jing hdră msir êđăp ênang, tŭ dưn hĭn čiăng gang mkhư̆ klei ruă ƀlĕ sruê.

Ară anei, anôk bruă mdrao mgŭn dôk hluê ngă hdră tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă ƀlĕ sruê ti phung hđeh. Tơdah hdră anei mâo klei sa ai mơ̆ng jih jang mnuih ƀuôn sang snăn čang hmăng jih mlan anei, jih jang phung hđeh srăng dưi tlŏ vaccine ênŭm, hlăm mlan êdei ênoh hđeh djŏ klei ruă ƀlĕ sruê srăng hrŏ lu. Leh anăn drei srăng dưi gang mkhư̆ klei ruă ƀlĕ sruê hlăm wưng ti anăp.

Vaccine srăng mâo boh tŭ ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă leh tlŏ mơ̆ng 10 – 20 hruê čiăng răng mgang phung hđeh, khă snăn boh tŭ vaccine anei ăt tui hluê mdê bi mnuih. Tơdah tlŏ 1 aruăt vaccine snăn ênoh phung hđeh djŏ klei ruă anei ăt mâo truh hlăm brô 50%. Phung hđeh čiăng dưi mkhư̆ hŏng klei êđăp ênang klei ruă anei brei tlŏ ƀiă êdi 2 aruăt vaccine. Tơdah mâo klei bi mklă brei lŏ tlŏ mñă wĭt mơ̆ng phung thơ̆ng kơ bruă mdrao mgŭn snăn brei drei nao tlŏ kñăm rơ̆ng boh tŭ ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă tŭ dưn./,.

- Lač jăk kơ Aê mdrao!