Klei ruă ƀlĕ čut jing klei ruă tưp mơ̆ng kman čut ngă truh. Klei bi êdah hĭn mơ̆ng klei ruă anei jing blĕ čut bŏ asei mlei, mâo wăt hlăm êlah leh anăn ƀăng êgei. Klei ruă čut tưp mơ̆ng pô anei truh kơ pô dih hŏng êlan êwa. Êjai pô ruă blŭ tlao, mtŭk bhañ, dŭm aruăt êa bah mâo kman srăng tưp kơ phung suaih amâodah tưp hŏng êa hiêng kbiă mmơ̆ng anôk kđuč mčah. Ti yan mnga, êjai yan adiê đĭ mđao jing wưng klei ruă čut ênưih bluh đĭ. Klei ruă anei kreh mâo hlăm phung hđeh ti gŭ 15 thŭn, boh nik lu jing hlăm phung hđeh điêt leh anăn gưl sa, kyua phung hđeh krah yua mnơ̆ng hlăp mbĭt.

Hluê si klei tĭng mkă mơ̆ng Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar Dak Lak, mơ̆ng akŏ thŭn truh kơ ară anei, kluôm čar mâo 44 čô mâo klei ruă blĕ čut ti dŭm alŭ wăl. Mrâo hĭn anei jing 2 anôk mâo klei ruă ti să Ea Kao (ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt) leh anăn să Nam Ka (kdriêk Lăk) ngă kơ 29 čô djŏ. Jih jang phung ruă jing phung hlăm sa gŏ sang, sa adŭ hriăm, sa sang hră.

Ti sang hră hđeh điêt Ea Kao (să Ea Kao, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt), anôk mâo klei ruă blĕ čut, mâo 3 adŭ hriăm hŏng 100 čô hđeh dôk hluê hriăm, hlăm anăn leh êbeh 20 čô hđeh djŏ čut leh anăn dưi bi ktlah ti sang. Khădah sơnăn, ƀiădah hlăm wưng êpul ksiêm dlăng bruă Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar leh anăn sang êa drao să nao ksiêm dlăng lŏ ƀuh thiăm phung hđeh mâo klei bi knăl mƀlĕ hlăm asei mlei, đing djŏ klei ruă čut ti sang hră. Sang hră brei thâo, êlâo kơ wưng Tết Nguyên đán 2023 mâo sa čô hđeh ƀlĕ čut leh anăn gŏ sang brei mdei sang hră čiăng ktuê dlăng, kriê dlăng. Ƀiădah dŭm hruê kăm giăm anei, sang hră lŏ čih yap mâo lu phung hđeh ƀlĕ čut, kyuanăn nao hưn mtam hŏng anôk bruă mdrao mgŭn să čiăng mgaih msir. Aduôn Tống Thị Tư, k’iăng khua kiă kriê sang hră hđeh điêt Ea Kao (să Ea Kao, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak), brei thâo:

Êjai hmao ƀuh hlăm sang hră mâo phung hđeh blĕ čut, sang hră hmar hưn hŏng să leh anăn anôk bruă mdrao mgŭn leh anăn dưi mkăp brei êa drao mdjiê kman. Sang hră ngă leh bruă kih waih, mdjiê kman ti jih jang dŭm adŭ hriăm, mnơ̆ng hlăp, mnơ̆ng yua grăp čô mơ̆ng phung hđeh sang hră, boh jih jang añuê băn, čhiăm, mŭng, bhu ti tač jih hruê. Klei hlăp lêñ ăt bi mlih hŏng grăp adŭ kyua hŭi bi tưp klei ruă mơ̆ng hđeh anei truh kơ hđeh dih, kyuanăn amâo mâo brei diñu kbiă hlăp sa blư̆ ôh.

Amai H’Uông, ti ƀuôn tŏng Jŭ, să Ea kao mâo anak mniê 5 thŭn dôk hriăm ti sang hră hđeh điêt Ea Kao leh anăn mâo klei ruă čut. Amai rŭng răng êdi kơ klei suaih pral phung anak, kyua êngao kơ anak mniê ƀlĕ čut, amai lŏ mâo thiăm sa čô anak êkei 3 thŭn kreh hlăp nanao hŏng amai ñu. Amai H’Uông brei thâo, 2 čô amai anei kreh bi dôk mbĭt, khădah amai mâo klei ruă čut ƀiădah amĭ ama kăn dưi kăm leh 2 amai adei hlăp mbĭt. Amai ka thâo si ngă bĭt mjing êngao kơ bruă gĭr kriê dlăng 2 čô anak, mnei hgei bi doh grăp hruê, bi mbŏ mta jăk kơ 2 čô anak leh anăn mmăt brei 2 čô anak pĭt mdê. Asei pô tuôm mâo djŏ leh klei ruă čut leh anăn dôk mâo lu gru êka ti ƀô̆ mta, kyuanăn amai H’Uông hŭi sơnăk anak mniê ăt msĕ sơnăn mơh. Êjai mâo klei êmuh, ya ngă amâo mâo tlŏ mgang vaccine gang mkhư̆ klei ruă čut kơ anak, amai H’Uông brei thâo, kyua hlăm sang amâo mâo lu prăk kăk, anăn yơh amai amâo mâo uêñ kơ bruă anei, Amai H’Uông brei thâo:

Mâo hŏng anei 3 hruê ĕ mâo klei êngoh, blĕ kđuč, hruê tal êlâo kâo ƀuh kâo hlŏng ba ĕ nao mkă dlăng mtam. Aê mdrao lač amĭ hmao ƀuh, hmao ba kơ aê mdrao mkă dlăng, brei êa drao mia leh anăn mnăm. Êjai kriê dlăng anak ti sang, kâo thâo srăng kriê dlăng kơ ĕ jêñ jêñ čiăng hmao ƀuh kyua klei ruă anei jing hŭi hyưt êdi, aê mdrao ăt mtă srăng nao mkă dlăng, mbŏ êa kơ ĕ, mia êa drao, brei ĕ mñăm êa lu, êa boh kroh, djam mtam, mnei hgei bi doh, grăp hruê, bhu čhum ao ti anôk mđiă kơ ĕ. Kâo thâo klei ruă anei jing hŭi hyưt leh anăn hmăng hmưi knŭk kna srăng mkŏ mjing klei găl čiăng kơ phung hđeh dưi tlŏ mgang.

Leh hmao ƀuh phung mâo klei ruă čut ti să Ea Kao, dhar bruă mdrao mgŭn hmar hluê ngă dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tưp, mbĭt anăn ngă bruă krih êa drao Chloramin B mdjiê kman ti sang mnuih ruă leh anăn sang hră hđeh điêt, mkăp brei Chloramin B, mtô kơ dŭm gŏ sang mnuih ruă leh anăn sang hră mdjiê kman grăp hruê, mbĭt anăn mđĭ hĭn klei hưn hlăm dŭm kdrăp hâo hưn, mđĭ klei thâo săng mơ̆ng mnuih ƀuôn sang hlăm bruă gang mkhư̆ klei ruă tưp. Aê mdrao Nguyễn Đình Thảo, khua kiă kriê anôk bruă mdrao mgŭn să Ea Kao, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak brei thâo:

Hlăm wưng mơ̆ng tết truh kơ ară anei, klei ruă čut dleh dưi ksiêm dlăng ti alŭ wăl kyua lu phung hđeh jing phung hđeh hlăm ƀuôn êlan, bruă duh doh wăl hdĭp mda ka đei mâo klei uêñ mĭn leh anăn tơdah ƀuh phung mâo klei ruă čut ăt ƀiă mơh hưn mdah kơ bruă mdrao mgŭn. Knŏng mâo lu mnuih djŏ kơh diñu hưn. Êjai bi klă boh sĭt klei ruă, anôk bruă ngă hmăr bruă hâo hưn kơ boh sĭt klei ruă ăt msĕ hŏng dŭm hdră gang mkhư̆ ti anôk mđung asăp să. Mbĭt anăn bi kƀĭn leh anăn hâo hưn kơ 14 phung hgŭm bruă mdrao mgŭn kơ klei ruă leh anăn hdră gang mkhư̆ klei ruă, si ngă srăng ba hđeh nao kơ anôk bruă mdrao mgŭn čiăng mkă dlăng leh anăn mdrao kơ phung hđeh.

Kman ngă truh klei ruă čut dưi dăp hlăm êpul kman tưp lar pral, tơdah ka tlŏ mgang vaccine leh anăn ti tuôm hŏng mnuih ruă, klei hŭi hyưt djŏ klei ruă srăng lu êdi. Leh alŭ wăl čih yap 2 anôk mâo klei ruă čut, anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp čar gĭt gai leh kơ dŭm anôk bruă mdrao mgŭn kdriêk, wăl krah, ƀuôn prŏng mđĭ hĭn bruă ktuê dlăng, mkŏ mjing klei ksiêm duah hlăm dŭm alŭ wăl mâo klei ruă, boh nik jing dŭm sang hră hđeh điêt, sang hră gưl 1, gưl 2, gưl 3 leh anăn dŭm alŭ wăl knăm čiăng hưn brei răng hnưm. Tơdah mâo klei đing djŏ klei ruă srăng bi kltah, mgaih msir hluê si hdră, amâo mâo brei klei ruă bluh đĭ, bi hrŏ jih hnơ̆ng klei ruă, amâo mâo brei truh klei djiê. Mbĭt hŏng anăn, bi mguôp hŏng dhar bruă mtô mjuăt bi hriăm hlăm bruă hluê ngă dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă tưp ti dŭm sang hră, mbĭt anăn mprăp ênŭm êa drao, kdrăp yua, mnuih mă bruă čiăng mprăp mgaih msir klei ruă tưp./.                          

Yan adiê hlơr ară anei găl ênưih kơ bruă mđĭ kyar leh anăn tưp lar kman ba klei ruă ƀlĕ čut. Wăt tơdah klei ruă amâo đei huĭ hyưt ôh ƀiădah tơdah thâo hnưm leh anăn kriê dlăng djŏ guôp, klei ruă ăt jing kjham. Čiăng kơ phung amĭ ama thâo săng klă kơ klei ruă anei ăt msĕ mơh thâo hdră gang mkhư̆ leh anăn kriê dlăng hđeh mâo klei ruă, êpul čih klei mrâo mâo leh klei bi blŭ hrăm hŏng nai prŏng, nai prĭn Trần Thị Thúy Minh, Khua Anôk mdrao kơ phung hđeh - Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư srăng hâo hưn kơ klei ruă ƀlĕ čut, hdră gang mkhư̆ leh anăn kriê dlăng mnuih ruă.

- Akâo kơ Aê mdrao brei thâo klei ruă ƀlĕ čŭt mâo ya klei bi knăl leh anăn êlan tưp klei ruă ƀlĕ čŭt ?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Bi ƀlĕ čut jing klei ruă khăng mâo hlăm phung hđeh leh anăn wăt mnuih prŏng. Klei ruă kyua kman ngă, khăng mâo hlăm phung hrŏ klei dưi mdrơ̆ng hŏng klei ruă leh anăn ka tuôm tlŏ mgang. Anei jing klei ruă mâo ti êngao klĭt leh anăn hlăm asei mlei. Tal êlâo tơdah hđeh sô̆ djŏ hŏng phung bi ƀlĕ čŭt hlăm brô 1-2 hrue kăm srăng mâo klei bi knăl ƀlĕ êăt, êngoh hlơr, leh anăn mâo dŭm anôk bi kđuč hlăm ƀô̆ leh anăn akŏ, kkuê, asei mlei, jơ̆ng, kngan. Klei ruă mâo mơ̆ng 2-3 hruê leh anăn dŭm anôk bi ƀlĕ srăng čŏng krô, mâo gru leh anăn luč hlăm brô 3-4 hruê. Lu phung bi ƀlĕ srăng mâo gru tơdah amâo kriê dlăng jăk, êngao kơ đa đa phung truh kjham mơ̆ng klei bi ƀlĕ čut. Klei bi ƀlĕ čut tưp hlăm êlan bi êwa leh anăn bi sô̆ hlăm klĭt ti dŭm anôk êka kyua đung êa mčah.

-  Si klei ruă bi ƀlĕ čut hmăi kơ klei suaih pral phung ruă, ơ aê mdrao ?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh: Hŏng đa đa asei mlei, boh nik hđeh điêt, phung mâo klei ruă êlâo tơdah mâo klei bi ƀlĕ čut srăng truh kơ klei ruă dlô, ruă ksŏ, leh anăn dŭm mta anei srăng hmăi truh kơ klei hdĭp amâodah truh kơ êdei anăp. Lu phung hđeh mâo klei ruă srăng mâo gru. Tui si hnơ̆ng klei ruă, dưi tlŏ mgang leh amâodah ka leh anăn ai dưi mdrơ̆ng phung hđeh srăng mâo klei kjham lu amâodah ƀiă.

-  Ya klei aê mdrao mtă kơ phung amĭ ama tơdah kriê dlăng hđeh ƀlĕ čut ti sang ?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh:  Hŏng bruă kriê dlăng hđeh ƀlĕ čut, êngao kơ bi lưh êngoh, mnăm êa drao hlue si aê mdrao mtă snăn bruă kriê dlăng dŭm anôk êka hlăm klĭt yuôm bhăn snăk. Kyua anôk êka hlăm klĭt tơdah amâo kriê dlăng bi jăk, êka, gru êdei anei amâo siam ôh leh anăn srăng bi brŭ truh kơ anôk mkăn.  Bruă kriê dlăng anôk êka brei răng bi doh kơ dŭm anôk êka đung êa, dưi yua êa drao mdjiê kman tơdah kman ngă leh anăn amâo mmia ôh ti dŭm anôk đung êa. Tơdah dŭm anôk đung êa mâo klei bi knăl djŏ kman brei dưi ktrâo lač hdră ba yua hdră msir mdrao mgŭn anôk êka čiăng ñĕ kơ anôk êka lu hĭn, ngă tưp kơ anôk mkăn. Hŏng klei bi ƀlĕ čut, amâo mkhư̆ ôh klei mnei gei ƀiădah brei bi doh kơ hđeh jăk hĭn.  Kơ mnơ̆ng tŭ jăk, brei hđeh huă mnăm bi jăk, djăp ênŭm mnơ̆ng tŭ jăk djŏ guôp hŏng gưl thŭn, mnăm lu êa. Tơdah hdră kriê dlăng, hđeh êngoh hlơr nanao amâo lưh, mâo klei bi knăl msĕ si pĭt nanao, ƀlĕ ô̆, bi kñhăk, dleh bi êwa… snăn brei ba hđeh nao ti anôk mdrao mgŭn.

- Ya klei aê ndrao mtă kơ phung amĭ ama čiăng gang mkhư̆ klei ruă bi ƀlĕ čut kơ hđeh ?

Aê mdrao Trần Thị Thúy Minh:  Klei myun tal êlâo ară anei klei ruă bi ƀlĕ čut mâo leh vaccin gang mkhư̆ klei ruă. Kyua anăn, phung amĭ ama brei hđeh nao tlŏ mgang čiăng mjing kơ hđeh mâo klei dưi mdrơ̆ng hŏng klei ruă anei. Tal dua, čiăng kơ hđeh ƀiă dưi mâo klei ruă, amâo brei kơ hđeh hlăp amâodah bi tuôm giăm hŏng phung kriê dlăng amâodah phung dôk mâo klei ruă ƀlĕ čut. Tal tlâo, tơdah đing anak mâo klei ruă bi ƀlĕ čut brei ba anak nao ksiêm mkă, hmao mdrao mgŭn.

- Lač jăk kơ ih lu !