Ênoh mnuih ruă êbuh đih ti Dak Lak đĭ lu

VOV4.Êđê - Wưng giăm anei, ênoh mnuih ruă êbuh đih nao mdrao ti Dak Lak đĭ lu. Êbuh đih kyua hmăi mơ̆ng lu mta, hlăm anăn kyua yan adiê bi mlih, êăt jing klei huĭ hyưt ngă êbuh đih. Klei ruă ênưih truh kơ djiê tơdah amâo dưi dŏng mdrao mjêč leh anăn hmao mdrao mgŭn.

 

Dôk răng kriê amĭ ti Adŭ mdrao mjêč mơ̆ng Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư, ayŏng Nguyễn Cao Cường, ti alŭ 9, să Êa Kly, kdriêk Krông Pač, čar Dak Lak brei thâo, 1 hruê kăm êlâo, amĭ ñu amâo hdơr êa êpa êsei kyua anăn gŏ sang ñu ba leh amĭ ñu nao dŏng mdrao ti sang êa drao gưl kdriêk. Tinei, phung aê mdrao bi mklă amĭ ñu ruă êbuh đih. Leh 1 hruê dôk đih mdrao, amĭ ñu dưi ba nao ti Adŭ mdrao mjêč mơ̆ng Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư mdrao mgŭn. Kyua pral dŏng mdrao, leh 5 hruê dôk đih mdrao, amĭ ñu lŏ suaih ƀiă leh.

“Dơ̆ng mơ̆ng ti sang amĭ kâo amâo lŏ thâo săng êmăng, amâo hdơr ôh. Truh tinei, mâo phung aê mdrao dŏng mdrao mjêč, dŭm mmông êdei kơnăn, kpit kčăt hlăm asei mlei ñu thâo ruă, ñu hwă hwiêng leh sa hruê ñu lŏ hdơr. Amĭ kâo suaih ƀiă leh, 5 hruê mrâo mdrao ƀiădah dưi huă êsei, hriăm êbat ƀrư̆ ƀruă, hmư̆ lehanăn lŏ thâo blŭ leh mơh.

Ti adŭ mdrao ti djiêu mâo pô ruă Nguyễn Đến, 85 thŭn, ti să Êa Ƀar, kdriêk Ƀuôn Đon. Hluê si amai Nguyễn Thị Tuyết, anak mniê Đến, ti sang ñu dôk huă hlŏng ƀlĕ ô̆ tinăn, jơ̆ng kngan amâo lŏ thâo kpư̆ mgei, snăn gŏ sang ba nao kơ sang êa drao mjêč, tinei aê mdrao bi mklă ñu ruă êbuh đih. Amai Tuyết brei thâo, anei jing gưl tal 2 ama ñu ruă snei, ƀiădah gưl anei ktrŏ hĭn kyua ñu lŏ mâo lu klei ruă mkăn hlăm asei mlei.

“Mduôn khua leh mơh, lŏ mâo mbĭt hŏng klei ruă ksŏ, ruă hlăm êlan mơiêk, awăt kboh, dôk mdrao tinei 10 hruê leh. Tal êlâo, aê mdrao lač dleh yơh, ƀiădah ară anei dưi ƀiă leh.

Anei jing dua hlăm lu mnuih mâo klei ruă êbuh đih hriê dŏng mdrao hlăm dŭm hruê giăm anei. Hluê si aê mdrao Huỳnh Thị Đoan Dung, ksiêm dlăng Adŭ mdrao mjêč mơ̆ng Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư, hlăm mlan 10, adŭ mdrao dŏng mdrao truh 153 čô mâo klei ruă êbuh đih, ênoh mnuih ruă đĭ lu hlăm knhal jih mlan 10, hlăm brô 10 čô ruă grăp hruê. Mblang kơ klei mâo lu mnuih ruă hlăm wưng anei, aê mdrao Dung lač, hlăk hnơ̆ng adiê bi mlih srăng ngă kơ aruăt êrah mâo klei bi kdơ̆ng čiăng hdĭp hŏng klei bi mlih anei. Adiê ê’ăt ngă kơ aruăt êrah pê, ngă mđĭ hnơ̆ng êrah êran, klei kpĭ mơ̆ng nah êngao đĭ ênưih ngă mčah aruăt êrah. Sa mta phŭn mkăn kreh ngă klei ruă êbuh đih hlăm yan ê’ăt jing kyua mta hồng cầu, tiểu cầu đĭ, ngă kơ êrah êkŏ, mơ̆ng anăn ngă mđĭ klei kpăk êlan êrah êran. Mbĭt anăn, mnuih mâo klei ruă êrah đĭ, êmŏng đei amâo mâo hdră ksiêm dlăng, gang mkhư̆, huĭ srăng mâo klei ruă êbuh đih lu hĭn. Aê mdrao Huỳnh Thị Đoan Dung mtă:

“Mâo lu ti mnuih khua thŭn, ƀiădah ară anei phung mda asei ăt mâo lu mơh, kyua anăn mtă kơ jih jang gang mkhư̆ klei ruă êbih đuh snăn mnuih mâo klei ruă msĕ si klei êrah đĭ brei ksiêm dlăng, mâo hdră dŏng mdrao, đăm strees lehanăn đăm lui mâo dŭm klei bi mlih kñăt ñhăr kñăm mkhư̆ klei ruă êrah đĭ./.

Gang mkhư̆ klei ruă êbuh klei tuôm mâo klei ruă ƀoh ƀleh

Klei ruă boh ƀleh ăt jing klei ruă kơ boh ƀleh khăng mâo, srăng dưi mdrao hlao tơdah thâo ƀuh leh anăn mdrao hlăm wưng hnưm. Mklăk wĭt, tơdah ƀuh leh anăn mdrao hnui, klei ruă srăng kjham, ba lu klei amâo jăk, huĭ hyưt hĭn, srăng ngă êbuh đih.

N.V.P ti să Ia Tmôt, kdriêk Ea Sup, čar Dak Lak nao đih mdrao ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư hlăm klei dăl êa m’iêk, ruă k’iêng rŏng nah hnuă, ruă êbuh tal 2 ngă êwiên sa nah, toh hroh kboh. Hluê si klei yăl dliê mơ̆ng pô ruă, ñu ƀuh mâo boh tâo lăng sui leh ƀiădah amâo mâo nao mdrao, čŏng duah blei êa drao mnăm msĕ si klei arăng duah bi hing mă. Sa thŭn êdei ñu ƀuh kreh ruă akŏ asei, wĭr kŏ, hnơ̆ng êrah đĭ, 180/100mmHg.  Mmông anăn ñu ăt kăn nao sang êa drao ƀiădah lŏ čŏng blei êa mdrao hnơ̆ng êrah đĭ wĭt mnăm, mâo 3 mlan ñu êbuh. Leh ba nao mdrao ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, pô ruă dưi mbriah mă boh tâo lăng, bi hluh êlan êa iêk leh anăn mdrao klei ruă boh ƀleh gang mkhư̆ lŏ mâo klei ruă êbeh. N.V.P brei thâo:

Dôk ti sang kâo ruă tian nah hnuă, ruă rŏng nah hnuă. Nao sang êa drao kdriêk siêu âm diñu lač boh tâo lăng, bŏk êa hnơ̆ng 2. Kyua dôk ti sang êa drao kdriêk mâo mâo ƀuh hdjul, kâo hriê tinei mbriah mă boh tâo lăng. Kyâo tuôm mâo klei ruă êbuh, kyuanăn truh kơ hruê mbruê mâo mbraih. Anôk mbruă dôk ruă, êmăn. Kyua kâo amâo mâo uêñ kơ klei suaih pral, hnơ̆ng êrah đĭ ƀiădah amâo thâo luč klei ruă kjham kơh hriê ti sang êa drao.

Sa čô mkăn jing H.V.S (65 thŭn, ti să Ea Ñuôl, kdriêk Ƀuôn Đon, čar Dak Lak). ñu čŏng nao mă dlăng leh anăn ƀuh mâo boh tâo lăng mâo hŏng anei 10 thŭn, ƀiădah hrŏ kơ nao mdrao ti sang êa drao, ñu čŏng blei mnăm êa drao kyâo, êa drao duah bi hing mă jing mnăm dưi bi rai boh tâo lăng. Leh lu thŭn mnăm êa drao, klei ruă ñu ƀrư̆ hruê ƀrư̆ kjham, truh kơ ruă ênoh dăl aruăt êrah dlô nao ba dŏng mdrao, mmông anăn ñu thâo pô toh hroh boh ƀleh, 2 nah boh ƀleh mâo êa, hnơ̆ng êa đĭ leh anăn anei jing phŭn agha truh klei ruă êbuh. P.T.S, mô̆ pô ruă yăl dliê:

Ñu mâo klei ruă êbuh mâo hŏng anei 16 thŭn. Êbeh 2 mlan êlâo, ñu lŏ êbuh gưl tal 2. Ñu lŏ mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, hnơ̆ng êrah đĭ, mâo boh tâo lăng hlăm boh ƀleh ngă dăl êa iêk. Êlâo anăn ñu amâo mâo dưi êbat, tian buk, ur ruă, nao ba ti sang êa drao kriêk aê mdrao lač brei ba ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư čiăng mbriah.

Anôk mdrao boh ƀleh, êlan êa iêk (Sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư) dôk mdrao kơ hlăm brô 150 – 170 čô ruă, hlăm anăn phung toh hroh boh ƀleh hlăm brô 60 – 80 čô, phŭn agga lu hĭn kyua boh tâo lăng leh anăn dăl êlan êa iêk…hlăm ênoh phung ruă boh ƀleh mâo 20 25 čô ruă kjham, truh kơ klei ruă êbuh, ngă truh klei awăt, êwiên sa nah.

Bi kơ klei ngă truh klei ruă, aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng, khua anôk mdrao Anôk mdrao boh ƀleh, êlan êa iêk (Sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư) brei thâo, toh hroh boh ƀleh ngă truh hnơ̆ng êrah đĭ. Hnơ̆ng êrah đĭ amâodưi ksiêm dlăng, truh sa hnơ̆ng srăng ngă truh klei ruă êbuh. Lač kơ boh sĭt klei ruă boh ƀleh ară anei, Aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng brei thâo:

Klei ruă boh ƀleh leh anăn êbuh ară anei mâo lu wăt phung thŭn mdah. Êlâo anăn, phung mâo Klei ruă boh ƀleh leh anăn êbuh kreh mâo hlăm phung mơ̆ng 60 thŭn kơ dlông. Ară anei mâo pô 17 thŭn ƀiă dah toh hroh boh ƀleh. Phung mâo hnơ̆ng êrah đĭ amâo mâo mĭn ôh phŭn agha mơ̆ng ƀoh ƀleh, mĭndah mnăm sa asăr êa drao dưi leh, diñu ka tuôm mĭn hnơ̆ng êrah đĭ mơ̆ng klei ruă ƀoh ƀleh, kyuanăn diñu wơr hĕ toh hroh ƀoh ƀleh. Truh kơ hnơ̆ng êa đĭ amâo lŏ djăp êa drao ngă truh klei ruă êbuh kyua hnơ̆ng êrah đĭ”.

Dŭm thŭn hŏng anei, hnơ̆ng mnuih mâo klei ruă toh hroh ƀoh ƀleh đĭ lu hlăm lu ênuk thŭn. Hluê si klei tĭng mkă mơ̆ng Phŭn bruă mdrao mgŭn, hnơ̆ng mnuih mâo klei ruă boh ƀleh ti Việt Nam hlăm brô 10,15 ênoh mnuih ƀuôn sang (knar hŏng 10 êklăk čô), hŏng hlăm brô 8.000 čô ruă mrâo grăp thŭn. Hnơ̆ng mnuih djiê kyua klei ruă ƀoh ƀleh dôk tal 8 hlăm dŭm phŭn agha ngă truh klei djiê ti Việt Nam.

Hluê si aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng, ară anei ăt dôk mâo lu phung ka thâo săng klă kơ klei huĭ hyưt mơ̆ng klei ruă boh ƀleh. Êjai hmao ƀuh klei ruă, amâo mâo nao ti sang êa drao, ƀiădah čŏng duah blei leh anăn mnăm êa drao duah bi hing mă, êjai dŭm êa drao anăn ka mâo ôh klei ksiêm duah bi klă boh tŭ dưn. Kyuanăn klei ruă boh ƀleh amâodưi mdrao hnưm, djŏ hŏng hdră mdrao đĭ truh nao kơ kjham. Nao mdrao leh klei ruă truh kjham ngă truh ai dưi krŭ wĭt jing ƀiă sơnăk. Kyuanăn, mtă kơ mnuih ƀuôn sang amâo mâo čŏng duah blei leh anăn mnăm dŭm mta êa drao duah bi hing mă. Čiăng hnưm nao ti sang êa drao, čiăng kơ phung êa mdrao mdrao mgŭn. Hŏng phung êmŏng, hnơ̆ng êrah đĭ, mâo klei ruă kboh…amâodah phung ruă boh ƀleh mâo wăt dŭm klei ruă mkăn msĕ si ( khua thŭn amâodah hnơ̆ng êrah đĭ, ruă kboh, êmŏng, ƀơ̆ng hra lu mơ̆ng 5 gram kơ dlông hlăm sa hruê amâodah mnăm êa mmih, êa sĭk lu hĭn sa lĭt hlăm sa hruê kăm mâo klei arưp aram ruă êbuh mơ̆ng 30 – 40%. Kyuanăn phung anei čiăng kñăm kơ bruă ksiêm dlăng klei suaih pral, mâo hdră hdĭp jăk čiăng ksiêm dlăng dŭm klei ruă ngă truh toh hroh ƀoh ƀleh leh anăn êbuh.

Tơdah tuôm hŏng klei ruă êbuh đih, boh nik kyua êbuh đih hŏng mnuih ruă mâo klei ruă boh ƀleh, snăn hnơ̆gn truh kơ djiê jing prŏng hĭn. Čiăng thâo săng hĭn kơ klei anei hlăm hdră mdrao mgŭn, lehanăn bruă ngă tal êlâo tơdah leh ƀuh mnuih mâo klei êbuh đih, Aê mdrao CKII Nguyễn Ngọc Hoàng - Khua anôk mdrao klei ruă - êlan mơiêk, Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư srăng mblang kơ klei anei hŏng klei klă hĭn:

-Ơ Aê mdrao, mơ̆ng kbiă hriê mnuih mâo klei ruă dlưh awăt boh ƀleh, ênưih truh kơ klei ruă êbuh đih?

 

-Aê mdrao Hoàng: Klei ruă awăt boh ƀleh lbiă hriê mơ̆ng 3 mta. Tal êlâo mnuih ruă dlưh awăt boh ƀleh, kyua kƀah mnơ̆ng tŭ jăk, ngă hrŏ albumin êrah. Hrŏ albumin jing hŏng mnuih ruă ênưih snăk truh kơ klei êbuh đih. Knư̆ lĕ hlăm klei kƀah mnơ̆ng tŭ jăk kơ asei mlei, snăn truh kơ klei êbuh đih knư̆ prŏng hĭn mơh. Si tô hmô hŏng mnuih êmŏng đei, klei đuĕ nao kơ êbuh đĭ jing prŏng, mklăk hŏng anăn mnuih awăt êmăn kyua kƀah mnơ̆ng tŭ jăk, hrŏ albumin hlăm êrah, ngă truh kơ klei ruă boh ƀleh. Boh nik hŏng mnuih truh kơ klei kar êrah hŏng masin čiăng đru mdul kơ boh ƀleh, snăn hnơ̆ng truh kơ klei êbuh đih ăt prŏng mơhTal 2, mnuih mâo klei ruă boh ƀleh awăt ăt bi knăl jing mâo klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ ăt lu mơh. Tơdah tuôm hŏng klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ jing ăt mđrĭng hŏng klei ruă êbuh đih mơh. Hnơ̆ng ênoh mnuih mâo klei ruă êbuh đih, lehanăn mnuih khua thŭn ăt jing pô phŭn, lehanăn boh mơ̆ng klei ruă boh ƀleh mơh. 95% mnuih mâo klei ruă awăt boh ƀleh mâo klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ sơăi. Snăn mâo klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ, jing ñu mđrĭng hŏng klei huĭ hytưt anăn truh kơ klei ruă êbuh đih. Hnơ̆ng ênoh mnuih mâo klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ, lehanăn khua thŭn mâo klei bi êran ai kar êrah hŏng masin, snăn ênưih truh kơ klei êbuh đih jing truh 120% mkă hŏng mnuih yăng đar.. klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ jing sa mta klei ruă huĭ hyưt êdi hŏng klei ruă êbuh đh.. Êpul mrô 3, mnuih ruă boh ƀleh awăt kreh bi knăl jing kƀah êrah, hrŏ alumin êrah snăn ênoh đuĕ nao kơ êbuh đih đĭ truh 20%.

-Si srăng ngă čiăng thâo kral mnuih ruă anăn yap jing êbuh đih? Tơhdah leh hmao ƀuh mnuih ruă êbuh đih, ya dŏ ngă tal êlâo?

-Aê mdrao Hoàng: Hmao ƀuh mnuih ruă êbuh đih jing yuôm bhăn snăk čiăng dŏng mdrao mnuih ruă. Dah êmưt hĕ mâo 1 mnĭt, jing 2 êklăk tế bào dlô djiê dleh dưi lŏ kơrŭ wĭt. Tơdah ƀuh klei bi knăl amâo mâo jăk hlăm klei blŭ, amâodah mnuih ruă bhiâo riâo rit lĕ hĕ buh, asei mlei awăt, snăn bruă tal êlâo ksiêm dlăng lăng thâodah kwiâo ƀăng kƀông mơ̆ amâodah hơăi, tơdah ƀuh klei anei, amâo mâo brei ôh mnuih ruă huă ƀơ̆ng, kăn duah bi kueh angĭn rei, kăn dưi duah kƀeh êrah rei hlăm êdŭk kđiêng kngan, lehanăn kăn duah brei mnăm êa drao djuê ana pô rei. Knŏng ba mtam mnuih ruă anăn kơ sang êa drao, brei ruah sang êa drao bi djŏ mơh, huĭdah ngă êmưt hĕ klei dôk mdrao. Brei thâo pai mă mmông jăk kơ klei găl dưi mdrao. Leh ƀuh klei bi knăl jing êbuh đih, msĕ si lač leh snăn klei thâo yua mmông jing yuôm bhăn êdi čiăng pral mâo dŏng mdrao mnuih ruă, anăn yơh jing ba mtam mnuih ruă ti sang êa drao prŏng knư̆ pral knư̆ jing jăk hĭn. Êngao anăn, tơdah mnuih ruă amâo mâo thâo ôh ñu mâo klei ruă boh ƀleh mbĭt anăn, knŏng thâo mă mâo klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ, kyuanăn tơdah mâo klei ruă hlăm k’iêng rŏng snăn bi nao mkă dlăng yơh pŭng êa iêk, êlan mơiêk, boh ƀleh, điêt đuôt amâo mâo dưi duah mnăm êa drao ča čuăt ôh, ƀiădah nao dŏng kơ sang êa drao mtam yơh. Klei bi knăl jing mnuih ruă mâo klei ruă đĭ, asei mlei êmăn êmik, asei mlei kñĭ ơ̆ng, anăn năng ai mâo klei ruă boh ƀleh leh. Amâodah kƀah êrah, asei mlei ơ̆ng jŭ, êmăn êmik snăn bi nao mkă dlăng mtam yơh boh ƀleh. Amâodah nao mơiêk ruă ang, m’iêk lu blư̆, nao m’iêk jêñ jêñ êjai mlam, brei mĭn mtam kơ klei ruă êlan m’iêk, lehanăn nao mkă dlăng mtam čiăng thâo ƀuh kơ klei ruă boh ƀleh. Bi tơdah êbuh đih leh , lehanăn klei lŏ mâo nanao klei ruă jing truh 40%, gưl tal dua jing kjham hĭn kơ gưl tal êlâo, lehanăn klei ênưih truh kơ djiê jing prŏng hĭn kơh mkă hŏng gưl tal êlâo. Bi hŏng mnuih ruă mâo wăt klei ruă boh ƀleh tuôm hŏng klei ruă êbuh đih, snăn klei kơ boh ƀleh lŏ đuĕ nao kjham hĭn, pŭng êa iêk, êlan m’iêk dleh amâo lŏ thâo krơ̆ng ôh, amâo thâo arŭn, lehanăn kan lŏ thâo ư̆ m’iêk, ênưih truh kơ klei mâo boh tâo lăng, ênưih djŏ kman, dleh mơiêk, amâo mâo thâo m’iêk./.

-Lač jăk kơ ih đru leh hlăm klei anei!

Viết bình luận