Mâo mta mmih hlăm êrah mâo 2 type jing mâo mta mmih hlăm êrah type 1 leh anăn mâo mta mmih hlăm êrah type 2. Lu phung mâo klei ruă jing mâo mta mmih hlăm êrah type 2. Mâo mta mmih hlăm êrah jing klei ruă amâo thâo hlao mâo lu êdi, hnơ̆ng truh klei djiê lu, dôk tal 3 hlăm tar rŏng lăn, knŏng ti tluôn klei ruă brŭ leh anăn klei ruă kboh. Việt Nam dôk hlăm êpul dŭm ala čar mâo ênoh mnuih ruă đĭ lu hĭn, boh nik hlăm phung mda asei. Hluê si klei tĭng mkăn, ti Việt Nam, ară anei mâo hlăm brô 3,5 êklăk čô mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, êbeh 10 blư̆ mkă hŏng 10 thŭn êlâo leh anăn ênoh anei đăo tĭng srăng đĭ 6,1 êklăk čô hlăm thŭn 2040. Hlăm 10 thŭn, phung mrâo mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah ăt đĭ mơ̆ng 7,7% jing 14%. Ti čar Dak Lak, hluê si ênoh hưn mơ̆ng Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp (DCD) čar, yap truh mlan 10/2024, mâo giăm 30.900 čô mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah dôk dưi kriê dlăng, mdrao mgŭn ti dŭm sang êa drao hlăm alŭ wăl. Knŏng yap hlăm mlan 9 thŭn 2024, hmao ƀuh leh 2.570 čô ruă mrâo. Hlăm boh sĭt, lu phung ruă amâodưi hmao ƀuh hlăm wưng mrâo ruă kyua klei ruă nao hŏng klei hgăm, leh mâo dŭm klei bi êdah klă jing truh leh hlăm wưng kjham, đa đa arưp aram kơ klei hdĭp. Aê Mdrao Nguyễn Thị Thời – Khoa Nội sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, brei thâo:

Mâo mta mmih hlăm êrah type 2 dưi tuôm hlăm djăp ênuk thŭn, ƀiădah lu hĭn jing phung mơ̆ng 40 thŭn kơ dlông. Ƀiădah, kyua klei hdĭp aguah tlam ênuk ară anei, hŏng klei huă ƀơ̆ng, ƀiă mjuăt asei mlei ngă kơ klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah type mâo hlăm thŭn mda hĭn. Ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, phung ruă kreh nao đih mdrao leh klei ruă truh kơ kjham, arưp aram kơ klei suaih prak leh anăn klei hdĭp. Phung ruă kjham jing phung ƀiă nao mkă dlăng klei suaih pral grăp tuôr leh anăn truh mmông ƀuh klei ruă jing wưng kjham leh.

Mâo mta mmih hlăm êrah tơdah amâodưi mdrao hnưm srăng ngă truh kơ klei hmăi kơ dŭm mta mkăn hlăm asei mlei, hmăi kjham kơ klei suaih pral.

Mâo hŏng anei 3 thŭn, L.V.P (66 thŭn) ti kdriêk Krông Ana, čar Dak Lak mâo klei ruă êbuh, kyuanăn gŏ sang ba nao dŏng mdrao ti Sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư. Tinei, êjai ngă dŭm klei ksiêm mkă, gŏ sang mâo aê mdrao brei thâo pô ruă mâo mâo mta mmih hlăm êrah, ngă truh kơ kƀoh, truh klei êbuh. Mơ̆ng năn truh kơ ară anei ñu mdrao mâo mta mmih hlăm êrah kyuanăn klei suaih prăk ƀrư̆ hruê ƀrư̆ awăt. Lê Văn Thương, anak pô ruă L.V.P brei thâo:

Mâo hŏng anei 3 thŭn, ama kâo suaih dưi mă djăp mta bruă. Ƀiădah, sa blư̆ ñu huăt kyua êbuh đih, nao ba ti sang êa drao aê mdrao lač ñu mâo mâo mta mmih hlăm êrah. Êjai suaih leh anăn wĭt kơ sang, grăp hruê ñu mnăm êa drao Insulin hluê si klei mtă mơ̆ng aê mdrao. Leh kơnăn, ñu lŏ hrŏ mta mmih hlăm êrah hmei lŏ hriê ba sang êa drao leh anăn anei jing gưl tal 3 jing hriê đih sang êa drao kyua hrŏ mta mmih hlăm êrah, ñu ƀrư̆ hruê ƀrư̆ awăt êjai. Kâo ƀuh mâo mta mmih hlăm êrah jing hŭi hyưt êdi, klei ruă ngă kơ asei pô ƀrư̆ hruê ƀrư̆ awăt. Êjai mâo mâo mta mmih hlăm êrah srăng mâo mbĭt dŭm klei ruă mkăn, msĕ hŏng ama kâo grăp blư̆ hriê ti sang êa drao lŏ ƀuh klei ruă mrâo. Truh kơ ară anei ñu mdôk mdrao dlô kyua êbuh đih, mâo mta mmih hlăm êrah, ruă boh ƀleh.

Mâo mta mmih hlăm êrah jing klei ruă amâo mâo thâo hlao, klei ruă amâo mâo êa drao mdrao hlao, pô ruă srăng mnăm êa drao jih klei hdĭp leh anăn ngă lu klei kăm hlăm huă ƀơ̆ng, mjuăt asei mlei čiăng ksiêm dlăng mta mmih hlăm êrah. Hlăm klei mdrao mgŭn mâo mta mmih hlăm êrah, yua êa drao hluê si klei mtă mơ̆ng Aê mdrao jing sa hlăm dŭm hdră yuôm bhăn, đru bi hơĭt mta mmih hlăm êrah. Pô mâo mâo mta mmih hlăm êrah amâodưi čŏng mlih êa drao leh anăn čŏng mdei mnăm êa drao. Bruă yua êa drap mplă plia dưi ngă truh klei đĭ amâodah hrŏ mta mmih hlăm êrah êgao hnơ̆ng kơ phung ruă, amâodah hmăi kơ tiê, boh ƀleh, đa đa toh hroh ƀoh ƀleh kyua mnăm êa drao amâo bĭt phŭn agha, hmăi kơ klei suaih pral pô ruă. Thâo klă dŭm boh klei anăn êjai amĭ mâo mâo mta mmih hlăm êrah, gŏ sang amai H’Toen Niê ( dôk ti ƀuôn hgŭm Tân Lập, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak) bi mbah mmông tlŏ êa drao kơ amĭ djŏ mmông leh anăn djŏ hnơ̆ng, mbĭt anăn brei mnăm dŭm êa drao hluê si klei mtă mơ̆ng aê mdrao, amâo mâo čŏng duah yau mnăm dŭm mta êa drao amâo bĭt phŭn agha čiăng mdrao mgŭn. Amai H’Toen brei thâo:

Amĭ kâo jing H’Bret Niê, thŭn anei 68 thŭn, mâo hŏng anei 6 thŭn, hlăm sa blư̆ ruă kƀoh nao đih sang êa drao, hlăm klei ksiêm mkă ƀuh amĭ kâo mâo mâo mta mmih hlăm êrah. Mâo mta mmih hlăm êrah ngă kơ ñu mmăt ală. Dŭm mlan hŏng anei, ñu lŏ mâo thiăm klei ruă boh ƀleh leh anăn ruă ksŏ. Leh ruă boh ƀleh, klei ruă ñu lŏ kjham hĭn leh anăn ñu awăt hĭn. Amĭ kâo mơ̆ng mâo mâo mta mmih hlăm êrah ngă djŏ nanao, mnăm êa drao êa mdrao brei mnăm leh anăn êa drao mơ̆ng sang êa mdrao, amâo mâo duah mnăm dŭm êa drao amâo bĭt phŭn agha, leh anăn sa mlan sa blư̆ kâo ba ñu nao mkă dlăng čiăng rơ̆ng kơ klei suaih pral.

Mâo mta mmih hlăm êrah jing klei ruă êjai hormone insulin kƀah amâodah hrŏ klei hmăi kơ asei mlei, bi êdah hŏng hnơ̆ng mta mmih hlăm êrah đĭ lu. Hŏng mâo mta mmih hlăm êrah type 1, phung ruă kreh mâo dŭm klei bi êdah kyua kƀah hormone insulin, kyuanăn pô ruă mơiêk lu, mơiêk mlan leh anăn mnăm êa lu. Bi hŏng mâo mta mmih hlăm êrah type 2, klei ruă hgăm hlăm hruê mmông hlăm wưng sui, đa đa pô ruă hmao ƀuh êjai nao mkă dlăng kyua klei ruă mkăn leh anăn klei ruă mâo mơ̆ng mâo mta mmih hlăm êrah. Aê mdrao Nguyễn Thị Thời – Khoa Nội sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư lŏ brei thâo:

Klei bi êdah mơ̆ng mâo mta mmih hlăm êrah type 2 mâo klei bi êdah mjêč leh anăn klei amâo mâo thâo hlao. Klei bi êdah mjêč phung ruă nao đih mdrao hlăm klei huăt kyua hnơ̆ng êrah đĭ amâodah toan ceton kyua mâo mta mmih hlăm êrah. Bi dŭm klei bi êdah amâo mâo thâo hlao arưp aram hĭn jing klei ruă hlăm kboh, dăl aruăt kboh, aruăt êrah dlô, êngao kơnăn lŏ hmă kơ dŭm mta mkăm msĕ si mmăt ală, bum ală, hmăi kơ boh ƀleh amâodah pô ruă lŏ mâo dŭm klei kpĕ êka mkăn jing krăn, ruă, djŏ kman kyua mâo mta mmih hlăm êrah. Hlăm sang êa drao mâo leh phung ruă khăt jơ̆ng kngan kyua Klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah.

Mâo mta mmih hlăm êrah jing klei ruă hŭi hyưt, kyuanăn mnuih ƀuôn sang amâo mâo ngă ngơi mang, ƀiădah čiăng ngă dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă. Čiăng hmao ƀuh hnưm klei ruă srăng nao mkă dlăng jêñ jêñ hŏng phung jing Phung hlăm gŏ sang mâo pô mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, phung êmŏng, phung hnơ̆ng êrah đĭ, mâo prăi hlăm êrah, phung mơ̆ng 45 thŭn kơ dlông. Boh nik phung mâo klei ruă hlăm êlan êrah srăng nao mkă dlăng jêñ jêñ mơ̆ng 3 – 6 mlan sa blư̆ čiăng rơ̆ng klei suaih pral kơ asei mlei pô.

Mâo mta mmih hlăm êrah jing klei ruă ba lu klei kjham hmăi kơ klei suaih pral, klei hdĭp phung ruă. Klei ruă dôk mâo klei bi knăl mâo lu phung mda asei ruă hŏng ênoh mnuih ruă đĭ nanao. Čiăng đru kơ mnuih ƀuôn sang thâo săng thiăm kơ klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, êpul čih klei mrâo mâo klei bi trông hŏng aê mdrao Nguyễn Thị Thời - Anôk mdrao klei ruă Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư.

-Akâo kơ aê mdrao brei thâo si pia klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah ti hnơ̆ng type 2? Phŭn agha ba klei ruă anei, si klei bi knăl ƀuh mơ̆ng klei ruă?

Aê mdrao Nguyễn Thị Thời: Klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah ti hnơ̆ng type 2 jing sa mta klei ruă kreh ƀuh lu, jing čiăng lač kơ mta mmih mâo hlăm êrah đĭ kdlưn hĭn kơ hnơ̆ng yăng đar, mâo klei ruă anei tơdah tế bào amâo mâo dưi lŏ thâo yua ôh insulin hŏng klei tŭ dưn, amâodah lŏ dơ̆ng pia jing klei bi kdơ̆ng hŏng insulin. Mta phŭn truh kơ klei ruă mâo mta mmih đĭ truh ti hnơ̆ng type 2 jing dleh thâo klă, anăn jing boh mơ̆ng klei ruă mâo leh mơ̆ng amĭ ama, lehanăn klei hmăi amâo mâo jăk hlăm klei hdĭp, msĕ si mnuih êmŏng đei, mnuih djŭp hăt lu, amâodah mnuih alah mpư̆ mjuăt asei asei mlei. klei bi knăl mơ̆ng klei ruă mâo mta mmih ti hnơ̆ng type 2 ñu đuĕ hriê hŏng klei ñăt kriêp, mnuih ruă amâo mâo ƀuh klei bi knăl ôh, ƀiădah kreh êdah hĭn êdi jing mhao êa lu, nao mơiêk lu, toh êwang, huă ƀơ̆ng lu, êmăn êmik, mmăt ala mta, bi krăn jơ̆ng kngan, mâo anôk êka sui hlao...

- Mnuih ƀuôn sang si srăng ngă čiăng pral thâo kral, lehanăn mdrao bi hmăr mta klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah type 2, Ơ aê mdrao?

Aê mdrao Nguyễn Thị Thời: Grăp čô drei brei jêñ jêñ nao mkă dlăng klei suaih pral pô, ti dŭm boh sang êa drao mâo leh k’hưm jăk. Hŏng mnuih mâo assei mlei êmŏng đei, mâo klei ruă hnơ̆ng ểah đĭ, mnuih ruă tuôm mâo leh klei ruă anei, tơdah êjai dôk ba tian, lehanăn dlăng hlăm găp djuê pô tơdah mâo leh mnuih tuôm mâo leh klei ruă anei, snăn jăk hĭn nao mkă dlăng jêñ jêñ hĭn.

-Tơdah leh mâo klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah type 2, snăn ya mta klei mnuih ruă bi mđing hĕ?

 Aê mdrao Nguyễn Thị Thời: Klei yuôm bhăn hĭn jing mnuih ruă brei mâo klei bi mlih yơh hlăm klei hdĭp, jih jang bi djŏ hnơ̆ng hĭn sơăi. Tal 2 mnuih ruă bi tui hlue djŏ klei mtă mtăn hlăm bruă mdrao mgŭn, amâo mâo dưi duah mđĭ, kăn bi hrŏ rei, amâodah kăn dưi lui rei klei mnăm êa drao, tơdah msĕ snăn srăng ba hriê klei amâo mâo jăk hĭn êjai, lehanăn asei pô mnuih ruă, mnuih hlăm găp djuê brei thâo kral si klei bi knăl mơ̆ng klei hạ đường huyết čiăng mâo hdră dŏng mdrao mnuih ruă, dŭm klei msĕ snăn, brei nao mkă dlăng jêñ jêñ mtam yơh, ciăng kơ phung aê mdrao thâo mkă tĭng hnơ̆ng ênoh êa drao srăng mnăm, lehanăn hrue kčah kơ gưl lŏ nao mkă dlăng klei ruă, kñăm čiăng dưi krơ̆ng bi sa hnơ̆ng hnơ̆ng mta mmih mâo hlăm êrah lehanăn pral mơh čiăng dưi thâo ƀuh huĭdah mâo klei bi mlih jhat mơ̆ng klei ruă ngă. Ti anôk mdrao mgŭn mta klei ruă hlăm lam asei mlei tuôm ƀuh leh lu mnuih ruă ba yua êa drao insulin mdrao mă hjan ti sang, leh kơ anăn mnuih ruă duah mđing dŭm mta êa drao hŏng hla kyâo, lehanăn ba yua dŭm mta êa drao anăn, ƀiădah knhal tuič leh truh kjham leh lŏ mbăng kơ sang êa drao, tơl đa đa mnuih ruă truh kơ klei hwăt hwiêng leh mbĭt anăn đĭ hnơ̆ng ceton mta mmih hlăm êrah, kyuanăn brei hlue gưt bi ênŭm jih hdră mdrao mgŭn mơ̆ng aê mdrao.

-Aê mdrao mâo mơ̆ klei čiăng mtă mtăn kơ mnuih ƀuôn sang bi thâo răng kñăm gang mkhư̆ klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah type 2?

Aê mdrao Nguyễn Thị Thời: Mnuih ƀuôn sang drei brei bi mlih yơh knhuah hdĭp, brei thâo bi djŏ hnơ̆ng hlăm djăp mta, boh nik hŏng mnuih êmŏng. Tal 2 mâo klei mjuăt asei mlei jêñ jêñ, ƀiă êdi 30 mnĭt hlăm sa hrue lehanăn 5 hrue hlăm sa hrue kăm. Ƀơ̆ng ƀ’ƀiă sĭk kô̆, êa mmih, trà sữa… lehanăn dŭm mta prăi êmă, mdei yơh mnăm kpiê, djŭp hăt, ƀiădah ƀơ̆ng lu hĭn djap mta hla rơ̆k ktơ̆k, boh kroh, ƀơ̆ng knŏng čĭm kđeh, kan, lehanăn mkă dlăng jêñ jêñ klei ruă huĭdah djŏ tuôm hŏng tiê boh, lehanăn kreh mâo dŭm mta klei amâo mâo jăk hlăm klei tŭ mă djăp mta mnơ̆ng tŭ jăk hlăm asei mlei.

-Lač jăk kơ aê mdrao lu!