Hluê si klei hưn mơ̆ng Anôk bruă ksiêm dlăng klei ruă tưp (CDC) čar Dak Lak, mơ̆ng akŏ thŭn truh kơ ară anei, hlăm čar mâo leh giăm 600 čô mâo klei ruă kngan jơ̆ng ƀăng êgei, đĭ 17,4% mkă hŏng wưng anei thŭn 2024 ( 56 čô). Phung ruă lu hĭn ti Ƀuôn Ama Thuôt leh anăn krĭng jĕ giăm msĕ si Čư̆ Mgar, Krông Pač, Krông Ana…Hlăm anăn mâo lu phung hđeh nao đih mdrao kyua klei ruă kjham. Ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư, ară anei mâo mơ̆ng 3 – 5 čô hđeh ruă kjham. Mơ̆ng akŏ thŭn truh kơ ară anei, anôk mdrao kơ hđeh mdrao leh kơ êbeh 400 čô hđeh mâo klei ruă kngan jơ̆ng ƀăng êgei kjham.

Msĕ si ĕ Cừ A Tuấn ( 2 thŭn), ti ƀuôn hgŭm Ea Rôk, čar Dak Lak. Mrâo ba sang êa drao sa hruê đuč ƀiădah asei ñu mâo leh klei bŏk kđuč, êngoh hlơr, lui huă ƀơ̆ng. Hluê si Cừ Chỉ Giỏi ( ama pô ruă), mâo hŏng anei 3 hruê, ĕ êngoh hlơr. Ñu nao ti sang čhĭ êa drao blei êa drao mnăm dŭm hruê kăm hrŏ lei.

 “Dôk ti sang ñu amâo thâo hlao êngoh. Mmăt mbruê kâo ƀuh asei bi mblĕ, kdjăp đei kyuanăn wăt hlăm 12 mmông mlam, 2 ung mô̆ ăt đĭ êdeh điêt 2 mmông ba ĕ ti sang êa drao prŏng Lăn Dap Kngư. Ƀuh anak êngoh sơnăn kâo knŏng thâo hmăng hmưi phung aê mdrao gĭr mdrao čiăng kơ anak hnưm lŏ suaih, kâo ƀuh klei ruă anei hŭi hyưt êdi”.

Ăt msĕ sơnăn jing ĕ Phạm Xuân Kiên (16 mlan, ti ƀuôn hgŭm Thành Nhât, čar Dak Lak). Ĕ mâo klei ruă kngan jơ̆ng ƀăng êgei leh anăn nao mdrao ti anôk mdrao kơ hđeh mâo leh 5 hruê. Amai Nguyễn Thị Xuân Chi, amĭ pô ruă ăt dôk rŭng răng. Khădah tuôm hmư̆ leh kơ klei ruă kngan jơ̆ng ƀăng êgei, ƀiădah truh kơ mmông anak mâo klei ruă kơh amai thâo dŭm klei arưp aram:

 “Kâo ƀuh klei ruă anei hŭi hyưt êdi. Êjai mâo klei ruă, ĕ êngoh hlơr, lui huă, klĭt ƀăng êgei kpŏk jih. Êjai dôk ti sang, ĕ êngoh hlơr êbeh 38 độ, kâo ăt nao mă êa drao kơ ĕ mnăm ƀiădah kăn hrŏ lei. Truh kơ mmăt, kâo ƀuh hlăm asei mlei ñu mâo mbĕ kđuč, kâo ba ñu nao ti sang êa drao. Ti Sang êa drao, phung aê mdrao mtô kơ hdră dlăng kriê ĕ djŏ hdră msĕ si brei kơ ĕ ƀơ̆ng mnơ̆ng êa, mnăm êa lu đru kơ ĕ dưi pral lŏ suaih”.

Hluê si phung mdrao mgŭn, klei ruă kngan jơ̆ng ƀăng êgei mơ̆ng kman êlan prôč êhŭng ngă truh, kreh tuôm lu hĭn jing kman Enterovirus 71 (EV71). Klei ruă anei tưp hŏng êlan prôč êhŭng leh anăn bi jĕ giăm. Hlăm lu phung hđeh dưi hlao leh 5 – 7 hruê mdrao mgŭn jăk. Ƀiădah mâo hlăm brô 10 – 15% ênoh phung mă bruă kjham, boh nik jing phung hđeh, hđeh mâo klei ruă êlâo amâodah hđeh kjuôt kjĭng asei mlei. Klei ruă kngan jơ̆ng ƀăng êgei amâo djŏ hŭi hyưt nanao ôh, ƀiădah tơdah ngă ngơi mang, boh jhat ăt kjham êdi. Mâo klei hriăm djŏ, ktuê dlăng dŭm klei amâo mâo jăk leh anăn čŏng ba hđeh nao mkă dlăng jing klei čiăng êdi čiăng răng mgang klei suaih pral kơ hđeh

Dŭm klei mtă hlăm hdră dlăng kriê lehanăn gang mkhư̆ klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei

Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei jing sa klei ruă tưp mâoklei tưp lar pral, boh nik hlăm phung hđeh điêt. Klei ruă tưp lu hlăm êlan huă mnăm leh anăn bi tuôm klă anăp. Tơdah truh kjham, klei ruă srăng truh kơ lu mta kjham msĕ si klei ruă hlăm dlô, ruă kboh, kjham hĭn truh kơ djiê. Klei ruă anei ka mâo klei ruă mdrao hlao ôh leh anăn ka mâo vaccin gang mkhư̆ klei ruă ôh, kyua anăn, bruă kriê dlăng phung hđeh djŏ hdră tơdah hđeh mâo klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei leh anăn gang mkhư̆ klei ruă jing yuôm bhăn snăk.

 Čiăng kơ diih thâo săng hĭn kơ klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei hlăm phung hđeh, nai prĭn, aê mdrao Trần Thị Thúy Minh - Khua Anôk mdrao phung hđeh Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap Kngư hâo hưn klă hĭn:

- Akâo kơ Aê mdrao brei thâo mta phŭn ngă truh klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei ti phung hđeh ?

Aê mdrao Minh: Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei jing sa klei ruă tưp kyua kman vi rút  Enterovirus 71 amao dah dŭm mta kman êlan prôč tian mkăn ngă. Klei ruă anei tưp hluê êlan prôč tian, klei huă ƀơ̆ng lehanăn dŭm anôk bi mđuč mơêa mŏng phung hđeh ruă tưp kơ hđeh suaih. Klei ruă anei kreh mâo ti phung hđeh gŭ 5 thŭn lehanăn tui hluê hŏng klei hdjul amâo dah ktrŏ mŏng klei ruă srăng mâo hdră bi êdah lehanăn mdrao mdê mdê. Jih jang phung hđeh ruă mŏng hnơ̆ng 2A kơ dlông srăng dưi ba dŏng mdrao, ksiêm dlăng ti Sang êa drao.

- Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei mâo ya hnơ̆ng huĭ hyưt, Ơ aê mdrao ?

Aê mdrao Minh: Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng dưi kah mbha jing 4 hnơ̆ng mdê mdê hluê klei ktrŏ mŏng klei ruă. Hnơ̆ng 1 jing phung hđeh amâo guôn đih mdrao ti sang êa drao, anei jing phung hđeh knŏng bi mđuč mơêa ti jơ̆ng, kngan, êngoh man dưn, ka mâo dŭm klei huĭ hyưt mkăn ôh. Hnơ̆ng 2 jing hđeh mđuč lu anôk hlăm asei mlei, êngoh hlơr mbĭt hŏng dŭm klei bi êdah mkăn brei ba sang êa drao čiăng ksiêm dlăng. Hnơ̆ng 2 srăng mâo 2A lehanăn 2B. Bi 2B srăng mâo 2B1 lehanăn 2B2. Anăn jing dŭm klei bi êdah amâo jăk hlăm kŏ dlô. Hnơ̆ng 3 jing hđeh mâo dŭm klei bi êdah amâo jăk hlăm kŏ dlô lehanăn âln bi êwa. Hnơ̆ng 4 jing phung hđeh ruă kjham, dŭm klei bi êdah amâo jăk hlăm kŏ dlô, êlan bi êwa lehanăn kluôm asei mlei.

-  Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei srăng ba ya klei huĭ hyưt, Ơ aê mdrao ?

Aê mdrao Minh: Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei jing sa klei ruă tưp hlue êlan prôč tian, klei huă ƀơ̆ng lehanăn klei bi mđŭč mơêa jing sa klei bi êdah phŭn mơ̆ng klei ruă. Tơdah hđeh bi mđuč mơêa, phung amĭ ama kreh čhuai hŏng hđeh mâp dŭm klei ruă amâo jăkmkăn kyua klĭt kliêng. Klei ruă anei ba lu klei amâo jăk hluê hnơ̆ng mdê mdê hlăm êlan bi êwa, hlăm djăp anôk hlăm asei mlei, đa truh kơ djiê. Mâo dŭm čô hđeh ruă hlăm dŭm thŭn êlâo, klei ruă anei đĭ kơ kjham pral snăk knŏng dŭm mmông lehanăn hlŏng djiê. Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei dôk mâo lu êdi lehanăn klei huĭ đĭ kơ kjham ăt mâo lu kyua anăn amĭ ama brei mđing dlăng čiăng pral ba čô anak nao mdrao ti sang êa drao.

Tơdah phung hđeh mâo klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei, brei amĭ ama ksiêm dlăng, dlăng kriê kjăp lehanăn pral ba nao kơ sang êa drao dŏng mdrao tơdah hđeh mâo dŭm klei bi êdah snei : Tal sa hđeh êngoh nanao amâo lưh êbeh 39 đôk, tal 2 hđeh kreh kdjăt, yơ̆ng jơ̆ng amâo dah êbat amâo kjăp ; Tal 3 hđeh amâo čiăng mam, kŏ dlô amâo dŭm klei bi êdah amâo jăk brei ba mtam čô anak nao mdrao ti sang êa drao čiăng ksiêm mkă, mdrao mgŭn.

- Si hdră gang mkhư̆ klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng êgei ơ Aê mdrao?

Aê mdrao Minh : Klei ruă jơ̆ng kngan ƀăng ară anei ka mâo vaccine gang mkhư̆. Kyua anăn, drei knŏng gang mkhư̆ kơ hđeh hŏng hdră amâo sô̆, amâo bi tuôm hŏng phŭn ba mtưp klei ruă, amâo mjĕ hŏng hđeh mâo amâo dah đing djŏ klei ruă. Bi mdoh nanao kiê kngan kơ hđeh lehanăn mnuih dlăng kriê êlâo lehanăn leh dlăng hđeh. Tơdah hđeh mâo klei ruă, đing ruă brei drei nao ba hđeh ksiêm mkă dlăng čiăng mâo hdră mdrao djŏ guôp. Tơdah mâo phung aê mdrao mtă kơ hdră dlăng kriê hđeh, brei amĭ ama hluê ngă kjăp kñăm bi hrŏ klei truh amâo jăk kơ hđeh./.

- Lač jăk kơ Aê mdrao! ./.