Klei ruă êrah đĭ ngă hlăm brô 10,8 êklăk čô djiê hlăm tar rŏng lăn grăp thŭn lehanăn ênoh anei tĭng srăng đĭ hĭn kyua ênoh mnuih tar rŏng lăn dôk đĭ lehanăn khua thŭn lu. Knŏng ti Việt Nam, ênoh mnuih mâo klei ruă êrah đĭ mâo lu, ênoh mnuih ruă mda asei đĭ mơh, klă klơ̆ng, ênoh mnuih ruă êrah đĭ mơ̆ng 18 thŭn kơ dlông truh 30,1%. Anôk bruă mdrao mgŭn ba mdah leh klei hưn brei răng hŏng klei ruă anei.

Klei bi kƀĭn thŭn anei ti Cần Thơ hŏng akŏ “Klei truh mơ̆ng klei ruă êrah đĭ hŏng dŭm klei ruă hlăm kboh lehanăn dŭm klei ruă mkăn hlăm asei mlei”, mâo 26 mta klei bi trông hŏng klei nao hgŭm mơ̆ng giăm 170 čô thơ̆ng kơ bruă hriê mơ̆ng dŭm anôk bruă thơ̆ng kơ kboh – klei kơ êran đĭ hlăm lehanăn êngao ala čar. Anei klă sĭt jing sa klei bi kƀĭn trông kah mbha hdră ksiêm hriăm kreh knhâo kluôm hlăm bruă êrah đĭ lehanăn dŭm klei ruă djŏ tuôm. Nai prŏng, nai prĭn Huỳnh Văn Minh, Khua Êpul hgŭm ksiêm hriăm kơ kboh Việt Nam brei thâo:

Klei bi kƀĭn amâo djŏ knŏng mđing kơ klei ruă êrah đĭ ƀiădah lŏ pŏk mlar kơ dŭm mta klei ruă mkăn, mâo lu mnuih mđing msĕ si klei ruă mâo lu mta mmih hlăm asei mlei, klei êmŏng đei, klei amâo jăk mta lipit hlăm êrah, dŭm klei ruă hlăm êlan aruăt êrah, ruă boh ƀleh, dleh bi êwa, amâo jăk hlăm kboh, dŭm klei truh amâo jăk kbiă hriê mơ̆ng klei ruă êrah đĭ msĕ si awăt kboh, klei ruă êbuh đih, dŭm hdră mdrao djŏ tuôm mrâo msĕ si di truyền học lehanăn dŭm mta êa drao mrâo čiăng mdrao klei ruă anei.

Klei ruă êrah đĭ tơdah amâo pral dưi mdrao, sui hruê srăng hmăi truh kơ lu anôk mkăn hlăm asei mlei. Klei ruă êrah đĭ mâo 3 wưng, tơdah truh ti wưng tal 3 jing wưng kreh mâo dŭm klei truh amâo jăk, êdah êdi jing amâo jăk hlăm aruăt êrah dlô amâo dah kpăk êlan êrah nao ngă mčah aruăt êrah dlô, awăt kboh. Hŏng klei amâo jăk hlăm aruăt êrah dlô, khădah mnuih ruă dưi găn wưng huĭ hyưt, ƀiădah klei amâo jăk mơ̆ng klei ruă anei ngă ăt ktrŏ mơh hŏng mnuih ruă lehanăn gŏ sang, hmăi truh kơ dŭm pluh thŭn… Aê mdrao thơ̆ng kơ adŭ mdrao 2 Lại Văn Nông, Khua Sang êa drao Sang hră gưl prŏng ksiêm hriăm kơ bruă mdrao mgŭn Cần Thơ brei thâo, dŭm hdră ksiêm hriăm kreh knhâo lehanăn bruă bi hgŭm mdrao, bi mlih jao kdrăp mrâo hlăm bruă anei dưi ba bi trông ti anôk bi kƀĭn ba wĭt leh boh tŭ dưn hlăm hdră kriê dlăng klei suaih pral kơ mnuih ruă hlăm krĭng wăl:

Klei kƀĭn jing anôk bi trông yuôm bhăn čiăng kah mbha hdră ksiêm hriăm kreh knhâo hluê hŏng dŭm klei hưn mdah kluôm, dŭm hdră ksiêm hriăm thơ̆ng kơ bruă, dŭm hdră ksiêm hriăm êlam djŏ tuôm kơ klei êrah đĭ lehanăn dŭm klei ruă djŏ tuôm, kñăm mđĭ hdră răng mgang, ksiêm mkă dlăng lehanăn mdrao mgŭn mnuih ruă kboh lehanăn klei ruă êrah đĭ.

Boh sĭt, lu mnuih ruă êrah đĭ ƀuh asei mlei pô ăt msĕ aguah tlam, knŏng hmao ƀuh klei ruă tơdah ruă kŏ, mmăt ală, wĭr kŏ asei, tiê boh ƀŭk ƀŭk amâo dah mâo dŭm klei amâo jăk ktrŏ mkăn msĕ si ruă aruăt êrah dlô… kyua anăn klei ruă êrah đĭ arăng kreh lač jing “Pô mdjiê mnuih hŏng klei hgăm”.

Boh sĭt brei hưn răng ară anei: Lu mnuih ruă tơdah mâo klei ruă hlăm aruăt êrah dlô mŭt hlăm adŭ dŏng mdrao mjêč snăn kơh gŏ sang thâo găp djuê pô mâo klei ruă êrah đĭ. Khăsnăn, mâo lu mnuih thâo pô mâo klei ruă êrah đĭ, ƀiădah amâo mâo klei bi êdah ộh, ăt suaih pral msĕ aguah tlam, snăn ngă ngơi amâo mđing nao ksiêm mkă dlăng lehanăn mdrao mgŭn amâo dah mdrao amâo djŏ hdră, knŏng nao mŭt adŭ dŏng mdrao mjêč snăn gŏ sang, găp djuê thâo yơh hdră mdrao klei ruă êrah đĭ lehanăn hdră thâo răng kơ pô jing yuôm bhăn hĭn, ƀiădah mmông anei jing êgao leh.

Mnuih ƀuôn sang lehanăn ƀĭng găp drei brei bi mlih knhuah hdĭp čiăng bi hrŏ lehanăn mdrao klei ruă êrah đĭ, mâo dŭm mta snei:

Amâo djŭp hăt, mnăm kpiê ƀiêr, boh nik phung êkei. Anei jing hdră jăk hĭn čiăng gang mkhư̆ dŭm klei ruă mâo ti kboh lehanăn dŭm klei ruă mkăn.

Klei kơ ƀơ̆ng huă: Hluê ngă klei ƀơ̆ng ƀiă hra, amâo ƀơ̆ng msĭn srăng đru gang mkhư̆ klei ruă anei. Mnuih mâo klei ruă êrah đĭ brei ƀơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng mâo lu kali, ƀơ̆ng boh kroh ksă, ƀơ̆ng lu kan, êtak êbai, êngu, amâo ƀơ̆ng praĭ lehanăn prôč tiê mnơ̆ng rông mâo lu mta axit lehanăn cholesterol ba klei amâo jăk kơ êruăt êrah.

Bi hrŏ klei êmŏng lehanăn mjuăt ktang asei mlei: Bi hrŏ klei êmŏng srăng dưi bi hrŏ klei ruă êrah đĭ ti mnuih êmŏng lehanăn mâo klei hmăi jăk hŏng mnuih mâo klei ruă mta mmih hlăm asei mlei, mâo mta lipt amâo jăk hlăm êrah, bi krơ̆ng kjăp mrô BMI< 25. 

Bi hrŏ klei Tress: Thâo răng kơ asei pô lehanăn kơ pô mkăn čiăng bi hrŏ dŭm klei amâo jăk huĭ tăm mâo, čiăng kơ ai tiê klei mĭn jăk nanao.

Tơdah drei mâo klei ruă êrah đĭ hnơ̆ng ƀiă, hdră bi mlih knhuah hdĭp mrâo lač srăng đru kơ drei ƀrư̆ ƀrư̆ dưi hlao amâo guôm yua êa drao. Hŏng mnuih hluê ngă leh hdră bi mlih knhuah hdĭp, mjuăt ktang asei mlei lehanăn hdră mkăn ƀiădah klei ruă anei ăt dôk mâo snăn mmông anei brei drei ba yua êa drao čiăng ksiêm dlăng hnơ̆ng êran đĭ./.