Klei hdĭp ênuk mrâo hŏng lu klei rŭng răng, mđing uêñ ngă kơ amâo djŏ ƀiă ôh mnuih kreh mâo klei truh amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn. Knhal tuič, ngă leh lu klei truh amâo jăk msĕ si kdâo hlăm êa mdjiê asei, mdjiê asei pô. Msĕ si klei truh kruh rai êjai duh kơ chứng khoán, lĕ hlăm nư klei, sa čô êdam ngă knuă druh bruă knơ̆ng mbông êa kdâo leh hlăm êa ti kban Gianh (Quảng Bình) mdjiê asei. Ênguôt hnĭng kơ klei mâo hlăm gŏ sang, sa čô mniê 30 thŭn ti Thanh Hóa kdâo leh hlăm êa krông Mã, lui 4 čô anak điêt. Amâo mâo klei mĭn msĕ hlăm klei rông asâo, miêu, leh klei bi ăl dua čô amai adei, sa čô hđeh mniê ti Thái Bình kdâo leh hlăm êa mdjiê asei pô. Ti dŭm alŭ wăl hlăm krĭng Lăn dap kngư, amâo djŏ ƀiă ôh mnuih kyua klei dleh dlan, klei truh amâo jăk hlăm klei hdĭp, phung hđeh tui duah klei mdjiê čiăng bi ruê̆ jih klei anăn. Aê mdrao Đinh Hữu Uân, Khua knơ̆ng ksiêm dlăng klei suaih pral hlăm ai tiê klei mĭn Phương Đông brei thâo:

 “Hlăm klei hdĭp drei ară anei mâo lu klei truh amâo jăk. Tơdah mâo dŭm klei anăn drei dưi msir mghaih, hgao jih snăn ai tiê klei mĭn drei jing jăk, ƀiădah dŭm klei truh anăn drei amâo dưi găn hgao jih, lĕ hlăm klei mtŭk mtŭl, dleh kpăk snăn srăng mâo dŭm klei truh amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn…”.

Mrâo anei, sa čô hđeh mniê 14 thŭn mâo gŏ sang ba nao kơ Knơ̆ng ksiêm dlăng klei suaih pral ai tiê klei mĭn, Sang êa drao Bạch Mai kyua hđeh anei kreh ăl, mâo mmông dôk hia hjăn. Tinei, phung aê mdrao lač hđeh anei lŏ mâo dŭm anôk êka hlăm asei mlei, hđeh anei yua dhŏng reh m’ar bi êka asei mlei lehanăn khăng h’ô čhum ao dlông čiăng mdăp klei anei. Mơ̆ng hdră tui ksiêm, phung aê mdrao thâo, êngao kơ rŭng răng, klei kpĭ mơ̆ng amĭ ama amâo dah klei amâo thâo bi djŏ, klei mneh msao, bi ăl, hđeh lŏ kpĭ mơ̆ng klei hriăm hră lehanăn mâo klei huĭ arăng srăng lui pô. Hluê si Aê mdrao Lê Công Thiện, Khua adŭ bruă kriê dlăng, mdrao mgŭn ai tiê klei mĭn phung hđeh, pô ruă anei mâo klei amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn kjham hmăi truh kơ klei thâo hlăm bruă ngă, blŭ tlao mơ̆ng pô:

 “Pô ruă anei mă dhŏng reh m’ar reh ti kngan pô, bi ruă pô msĕ si sa klei čiăng bi mlih ai tiê klei mĭn, klei rŭng răng pô. Mâo phung ruă kjham hĭn lŏ bi mĭn kơ klei mdjiê asei”.

Hluê si lu phung thơ̆ng kơ bruă, klei ba yua lu đei hla pŏk web yang ƀuôn, rañ game, yua đĭng blŭ thâo mĭn lu lehanăn krŏng ală nanao ngă kơ lu mnuih amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn đĭ lu.

 “Sa hruê ñu yua êbeh 10 mnĭt kăp online facebook. Ñu duah djăp hdră mnêč čiăng dưi online facebook”

Sa čô amĭ ama mkăn lač kơ boh klei anak mniê pô hlăk thŭn đĭ kơ prŏng:

 “Hlăm wưng giăm anei, anak mniê kâo kreh dôk hlăm adŭ pĭt đih nanao, amâo čiăng blŭ hrăm hŏng arăng, huĭ nao ti anôk lu mnuih. Ƀô̆ mta ñu huĭ nanao, amâo jăk ôh. Ƀuh anak snăn, gŏ sang kâo mđing uêñ mơh. Kâo ieue taxi ba anak nao Sang êa drao ksieme dlăng kơ ai tiê klei mĭn gưl dlông 1. Ti ktuê êlan nao kâo knŏng huĭ ñu thâo nao sang êa drao ñu ăl, ƀrrô mơh ñu amâo thâo ôh êlan anăn amâo thâo ti anôk nao. Anak kâo mŭt hlăm mạng dlăng ya bĕ dŏ ti Hàn Quốc adih. Wĭt ti sang dlăng đĭng blŭ yơh. Kâo mdăp đĭng blŭ kăn dưi mơh hŏng ñu, ñu krêñ kơ kâo. Aê mdrao amâo brei yua đĭng blŭ ñu dôk krêñ leh.

Klei năng mđing ară anei jing pô amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn mâo lu phung mda asei. Lu phung hđeh, sinh viên, phung êdam êra stress, amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn, nao mdrao hnui đei kyua gŏ sang hêñ mơh tơdah lač “Amâo jăk hlăm kŏ dlô”. Mâo lu mnuih lač, klei amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn jing amâo jăk jih (lŏ pia jing khŏ). Boh sĭt, mâo 10 mta klei amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn kreh tuôm. Ênoh mnuih amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn jih (khŏ) knŏng mâo 0,47% ênoh mnuih. Hlăk klei amâo jăk hlăm kŏ dlô, huĭ hyưt đĭ lu. K’iăng nai prŏng, nai prĭn Nguyễn Văn Dũng, K’iăng khua knơ̆ng ksiêm hriăm kơ klei suaih pral ai tiê klei mĭn ala čar brei thâo:

 “Klei bi êdah mơ̆ng phung hđeh nao đih mdrao hlăm wưng giăm anei, lu jing phung hđeh mâo klei amâo jăk hlăm klei blŭ tlao bruă ngă, klei pĭt đih amâo jăk, klei huĭ hyưt ƀrư̆ hruê ƀrư̆ đĭ, dŭm klei bi êdah amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn msĕ si kbiă êa k’hŏ, yơ̆ng jơ̆ng kngan, huĭ hyưt, amâo čiăng blŭ hrăm hŏng arăng. Lu phung amĭ ama ba phung hđeh êal đei, kyua amâo mđing kơ klei phung anak mâo klei amâo čiăng hlăm kŏ dlô, klei mĭn”.

Aê mdrao Đặng Thị Tươi, adŭ mdrao klei ruă hlăm ai tiê klei mĭn ti phung mniê, Sang êa drao mdrao klei ruă amâo jăk hlăm kŏ dlô Gưl dlông 1 brei thâo, čiăng bi hrŏ klei stress ti phung hđeh, phung amĭ ama brei mđing.

      “Phung amĭ ama brei mđing kơ phung anak čô pô lu hĭn. Phung hđeh brei mâo sa klei khăp m’ai msĕ si mjuăt ktang asei mlei, kdŏ mmuñ… Bi hrô hŏng bruă brei anak yua đĭng blŭ snăn pô mđing kơ anak brei hriăm kdŏ mmuñ, pĕ brô̆, mjuăt ktang asei mlei mơ̆ng anăn hđeh amâo lŏ yua đĭng blŭ ôh”.

Ară anei, giăm 30% ênoh mnuih Việt Nam mâo klei amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn, 25% hlăm ênoh anăn jing amâo jăk hlăm kŏ dlô lehanăn grăp thŭn mâo hlăm brô 40.000 čô mnuih amâo jăk hlăm kŏ dlô jing kyua klei mdjiê asei. Khă snăn, ăt msĕ hŏng lu klei ruă mkăn, klei amâo jăk hlăm kŏ dlô klei mĭn ăt kbiă hriê mơ̆ng bruă ngă lehanăn dưi gang mkhư̆ tơdah mâo hdră kčah mă bruă, mdei săn, msĕ si pĭt 5h/1 hruê, mâo klei huă ƀơ̆ng jăk, mjuăt ktang asei mlei nanao, mâo hdră msir mghaih dŭm klei amâo jăk, klei huĭ hyưt, duah bruă mâo hnư hrui wĭt, nao hlăm hdră ba anăp kyua yang ƀuôn, amâo mnăm lu đei kpiê, ƀiêr, dŭm mta amâo jăk, bi hrŏ klei ba yua kdrăp đĭng blŭ ênuk mrâo, game online. Hlăm tar rŏng lăn, mdjiê asei jing mta phŭn tal dua ngă djiê mnuih mơ̆ng 15 – 29 thŭn. Giăm 80% ênoh mnuih mdjiê asei hlăm tar rŏng lăn mâo ti dŭm ala čar mâo hnư hrui wĭt ƀiă. Boh sĭt anei, dôk čiăng Việt Nam hluê ngă jăk hĭn Hdră kčah ala čar gang mkhư̆ klei ruă amâo tưp, hlăm anăn mâo klei amâo jăk hlăm ai tiê klei mĭn, čiăng bi hrŏ klei ktrŏ kơ ênoh bi liê lehanăn ênoh mnuih djiê./.