Amai H’Men ti kdriêk Ea Kar, čar Dak Lak dôk ba tian hruê kăm tal 32 mâo klei bi knăl truh k’kiêng, amai kbiă lu êrah ti krah mlan. Amai rŭng răng êdi kyuadah hluê si klei mĭn tĭng adôk 6-7 hruê kăm kơh truh hruê k’kiêng. Gŏ sang hlŏng ba mtam amĭ anak nao ti sang êa drao prŏng alŭ wăl 333 dŏng mdrao. Tinei, kyua hnơ̆ng amâo mâo jăk, sang êa drao lŏ ba nao ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư. Leh klei ksiêm mkă, đăo knăl, phung aê mdrao bi klă mbriah mă dŏng mdrao kơ 2 amĭ anak. Ƀri mơh kyua klei dŏng mdrao djŏ mmông, mbĭt hŏng klei jih ai, bruă klam mơ̆ng phung nai aê mdrao ti anôk mdrao klei bă k’kiêng leh anăn anôk mdrao kơ phung hđeh, anak ĭ, 2 čô amĭ anak dưi bi tuôm êđăp ênang leh 2 hruê kăm ĕ đih hlăm huôm ală kĭng leh anăn mâo klei kriê dlăng mdê hĭn kơ phung hđeh k’kiêng mda. Amai H’Men hơ̆k mơak yăl dliê:

Phung aê mdrao lač tian anei amâo dưi lŏ lui sơnăn ôh, mprăp k’kiêng yơh leh anăn kâo k’kiêng kơ ĕ mâo 1,7 kg. Kâo k’kiêng anei jing ĕ tal 2, ĕ tal êlâo k’kiêng djŏ mlan, kyuanăn mâo klei suaih pral, bi kơ ĕ tal anei kâo kreh mă bruă ktrŏ, kyuanăn k’kiêng mda êjai mâo mă 32 hruê kăm. Êjai k’kiêng kâo rŭng răng êdi, hŭi kơ ĕ amâo mâo đĭ hriê kơ prŏng msĕ hŏng phung hđeh mkăn. Mmông k’kiêng ĕ dleh bi êwa lĕ. Ară anei mâo leh klei hơĭt hĭn.

Amâo djŏ knŏng hjăn Amai H’Men. Hlăm 5 thŭn êgao, anôk bruă dŏng mdrao kơ phung hđeh – anak ĭ dưi dŏng mdrao kơ 325 čô hđeh k’kiêng mda dưi wĭt hŏng kngan amĭ ama. Hluê si phŭn nai mdrao, aê mdrao ti anôk mdrao, anei jing sa bruă dleh dlan, klei lông dlăng, kyuadah phung anak ĭ k’kiêng mda kreh tuôm nanao hŏng klei hŭi hyưt kơ klei suaih pral msĕ si hlăm êlan bi êwa kyua ksŏ ka đĭ hriê ênŭm, kñĭ klĭt, ruă prôč… ênưih truh kơ klei djiê. Kyuadah jing pô ruă mdê hĭn, gŏ sang amâo mâo dưi nao kriê dlăng, jih jang dŭm mta bruă mơ̆ng mbŏ êa, mnơ̆ng ƀơ̆ng huă, mnei hgei, mlih hnun… mơ̆ng phung aê mdrao, nai êa drao ngă jih. Wăt kơ hruê leh anăn mlam, phung aê mdrao ksiêm dlăng nanao čiăng hmao dŏng mdrao tơdah tăm mâo klei amâo mâo jăk. Mdrao mgŭn, kriê dlăng phung ana ĭ k’kiêng mda amâo djŏ knŏng knang kơ masin bruă mdrao mgŭn, ƀiădah čiăng klei răng kriê, klei gĭr jih ai mơ̆ng phung aê mdrao, nao mđrao. Diñu srăng dlăng kơ phung hđeh anăn msĕ si anak pô, jih ai čiăng sua wĭt klei hdĭp kơ phung hđeh.

Ngă bruă kriê dlăng phung hđeh k’kiêng mda ti Anôk bruă dŏng mdrao kơ hđeh – anak ĭ êbeh leh 10 thŭn, nai êa drao Đặng Thị Bích Ngọc mbĭt hŏng phung ngă bruă mbĭt găn leh lu mta klei, mơ̆ng klei mơak mñai êjai sa čô anak ĭ k’kiêng mda dưi wĭt kơ sang suaih pral, dŭm klei mĭn amâo dưi mâo hlăm mmông mĭn dah amâo mâo dưi ôh, truh kơ dŭm aruăt êa ală tơdah amâo mâo myun sa čô anak ĭ amâo mâo dưi hdĭp. Khădah bruă mă suaih êmăn leh anăn kƀah mnuih mă bruă, ƀiădah hlăm djăp boh klei, diñu mĭn nanao kơ bruă mdrao mgŭn, mâo nanao klei mĭn mprăp tŭ drông phung hđeh amâo mâo myun wĭt mdrao mgŭn. Nai êa drao Đặng Thị Bích Ngọc brei thâo:

Leh lu thŭn mă brưa ti anôk mdrao, kâo ƀuh hnơ̆ng phung hđeh k’kiêng mda ƀrư̆ hruê ƀrư̆ lu. Khădah ară anei, kdrăp yua bruă mdrao mgŭn ƀrư̆ hruê ƀrư̆ mrâo mrang, kdrăp mrâo đĭ kyar dưi dŏng mdrao lu anak ĭ k’kiêng mda ktrŏ mă knŏng 800g. Ƀiădah, ară anei hlăm anôk mdrao mâo truh giăm 80% phung anak ĭ k’kiêng mda, hđeh trŏ ti gŭ 2kg jing lu sơnăk. Phung anak ĭ anei čiăng mâo klei răng kriê mdê hĭn êjai phung mă bruă hlăm anôk bruă kƀah lu. Boh sĭt anei ngă kơ hmei mâo lu klei kpĭ.

Leh knŏng ƀiă mnĭt m’mông kah mbha hŏng phung čih klei mrâo, nai êa drao Bính Ngọc lŏ ruăt k’kuăt nao dŏng mdrao kơ phung hđeh, wĭt ngă bruă msĕ hŏng yăng đar mơ̆ng amai. Tinei, grăp mnĭt mmông, grăp blư̆ bi êwa jing yuôm bhăn sơnăk, srăng ngă klei dŏng mdrao, sua wĭt klei hdĭp truh kơ knhal tuč. Dlăng kơ phung anak ĭ điêt dhiêt đih hlăm huôm ală kĭng, jŭm dar mâo lu đĭng mkŏ hŏng masin bi êwa, kdrăp ksiêm dlăng hnơ̆ng hlơr, ksiêm dlăng kƀoh, hnơ̆ng êrah, osi, đĭng ba mnơ̆ng ƀơ̆ng… bi pluă mbĭt hŏng ênai tit tit amâo mâo mdei mơ̆ng masin, hmei thâo klă phung bŏ hŏng klei khăp kơ hđeh kơh dưi mă dŭm mta bruă anăn.

Dŭm mta hlăm asei mlei anak ĭ k’kiêng mda ka đĭ hriê kluôm ôh, kyuanăn ênưih djŏ dŭm mta klei ruă huĭ hyưt, ênưih truh klei djiê. Aê Mdrao Nguyễn Tiến Dũng – Anôk dŏng mdrao kơ phung hđeh – anak ĭ brei thâo:

Êjai hđeh k’kiêng mda, thŭn anak ka ênŭm, kyuanăn dŭm mta hlăm asei hđeh ka đĭ hriê ênŭm ôh, boh nik jing ksŏ. Hlăm phung anak ĭ hruê ktang ƀiă ăt ka đĭ hriê ênŭm, êjai anăn, ksŏ jing mta yuôm bhăn đru kơ klei bi êwa. K’kiêng mda srăng truh klei toh hroh êlan bi êwa hlăm phung hđeh k’kiêng mda. Êngao kơnăn, tiê leh anăn lu mta mkăn ăt ka đĭ hriê ênŭm ngă kơ anak ĭ ênưih djŏ kman mơ̆ng k’kiêng, ênưih mâo dŭm mta klei ruă leh anăn dŭm klei kjham msĕ si mnga tak, kngăl knga, kŏ dlô.

Hluê si êpul bruă mdrao mgŭn tar rŏng lăn (WHO), anak ĭ k’kiêng mda dưi mbha hluê si klei ba tian jing dum hđeh k’kiêng ti gŭ 37 hruê kăm leh anăn mbha jing 4 êpul: k’kiêng mda hĭn 28 hruê kăm, k’kiêng mda mơ̆ng 28 – 32 hruê kăm, mda man dưn mơ̆ng 23 truh kơ 34 hruê kăm, leh anăn k’kiêng mda êla mơ̆ng 34 – 37 hruê kăm. Anak ĭ, k’kiêng ktang mda ktang ênưih mâo klei hmăi amâo mâo jăk kơ klei suaih pral leh anăn klei đĭ hriê êdei anăp. Tơdah dưi rông ba, kriê dlăng jăk, 90% k’kiêng mda srăng mâo klei găl hdưi hdĭp. Hdră ngă bruă čiăng ba phung hđeh k’kiêng mda mơ̆ng huôm ala kĭng wĭt hŏng kngan amĭ ama amâo djŏ knŏng jing klei tiŏ êran hŏng hruê mmông mơ̆ng phung aê mdrao, ƀiădah jing klei bi blah hŏng klei lông dlăng sua wĭt klei hdĭp hŏng ai hdĭp ktang phĭt mơ̆ng phung anak ĭ.

Grăp čô hđeh dưi k’kiêng hŏng klei suai pral jing klei hmăng hmưi mơ̆ng jing jang amĭ, ama ti dlông boh lăn anei. Tơdah tăm mâo leh phung hđeh k’kiêng mda, tuôm hŏng klei arưp aram kơ klei suaih pral, hŏng klei đĭ kyar bruă mdrao mgŭn, klei gĭr ktưn, jih ai amâo mâo mdei mơ̆ng phung nai aê mdrao, srăng dưi ba wĭt klei tŭ dưn yuôm bhăn kơ lu gŏ sang.

Phung hđeh amĭ kkiêng mda amâo djŏ knŏng tlă anăp hŏng lu mta amâo mâo jăk kơ klei suaih pral ôh ƀiădah lŏ hmăi kơ klei mĭn kơ êdei. Čiăng thâo kơ boh klei hđeh amĭ kkiêng mda ăt msĕ mơh dŭm hdră msir kñăm mkhư̆ klei amĭ kkiêng msa, êdei anei jing boh phŭn klei bi trông hŏng aê mdrao Nguyễn Tiến Dũng - Anôk kơrŭ wĭt klei suaih pral phung hđeh - hđeh mrâo kkiêng (sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư).

- Akâo kơ aê mdrao brei thâo si boh klei phung hđeh kkiêng mda amâo mâo djăm mlan hlăm čar Daklak hlăm dŭm thŭn giăm anei?

-Aê mdrao Dũng: Klei phung hđeh kkiêng mda jing klei wưng ba tian amâo mâo djăp mlan ka bŏ ôh 37 hrue kăm. Tui si klei kreh knhâo, ară anei, dlông rŏng lăn mâo lu snăk sang êa drao dưi rông hdĭp mơh hđeh kkiêng mda amâo mâo djăp mlan, msĕ si hđeh mrâo ba tian mil 22 hrue kăm, đa đa điêt hĭng kơ anăn. Hlăm alŭ wăl drei ênoh hđeh kkiêng mda knư̆ hrue knư̆ lu hĭn boh nik hlăm krĭng mnuih djuê ƀiă. Snăn tui si klei mĭn kâo tuôm hŏng klei anăn kbiă hriê amâo mâo djăp mnơ̆ng ƀơ̆ng tŭ jăk, bruă knuă, lehanăn klei amâo mâo nao mkă dlăng jêñ jêñ ôh tian êjai dôk ba tian, anăn yơh jing klei ngă truh kơ kkiêng mda. Mlan ba tian knư̆ hrue knư̆ hrŏ tăp năng. Kah knar boh djŏ jing mlan ba tian djăp jing mơ̆ng 32 - 34 hrue kăm jing jăk hĭn. Phung hđeh dah kkiêng mda amâo mâo djăp mlan, dah yap jing mda hĭn jing kgŭ 32 hrue kăm, ƀuh lu hĭn. Sang êa drao tuôm dŏng mdrao leh hđeh kkiêng mda mơ̆ng 27 - 28 hrue kăm knŏng ktrŏ mă knăng hlăm brô 800 gram đuič.

- Tơdah hđeh kkiêng mda, Anôk bruă mdrao mgŭn hđeh êlăk - hđeh mrâo kkiêng mơ̆ng sang êa drao prŏng krĭng lăn Dap Kngư si srăng dlăng kriê dŏng mdrao phung hđeh čiăng kơ digư̆ mâo klei suaih pral, Ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Dũng: Anôk bruă mdrao mgŭn dŏng mdrao hđeh mrâo kkiêng - sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư ară anei hlăk mâo kdrăp mdrao mgŭn ênuk mrâo mrang leh đru kơ hđeh kkiêng mda dưi bi mđao hlăm huôm bi mđao, hlăm jhưng bi mđao, mâo dŭm kdrăp đru bi êwa ... Kơ hđeh. Leh klei kkiêng mda, ba dŏng mdrao mtam hđeh djŏ kơ anôk mdrao mgŭn truăn kơ bruă anei. Snăn êjai hlăm wưng dôk dlăng kriê mdrao mgŭn, snăn hđeh điêt anăn brei dưm dôk hjăn hlăm anôk dŏng mdrao, bi mđao, lehanăn rông ba hlue êlan aruăt êrah. Bi tơdah klei bi êwa dleh, lehanăn mnơ̆ng ƀơ̆ng dleh, snăn ba mdŏng mdrao hđeh kơ anôk truăn kơ bruă bi mđao mdrao hŏng hdră Kangaroo. Leh mdrao hŏng hdră Kangaroo, tơdah hđeh anăn djăp leh ênoh kčah čuăn dưi kbiă mơ̆ng anôk dŏng mdrao, snăn srăng mâo phung nai aê mdrao ktrâo atăt amĭ ama hđeh điêt rông ba kơ sang. Bi hŏng hđeh kkiêng mda amâo mâo djăp mlan, snăn brei amĭ ama mđing kơ ală mta hđeh, kơ klei thâo ƀơ̆ng mnơ̆ng hlăm hđeh. Klei anei dưi mkă dlăng ti sang êa drao. Kơ ală mta nao kơ anôk mkă dlăng ală, snăn amĭ ama hdơr ngă djŏ klei bhiăn mkă dlăng ală, đăm nga bi krư̆i ôh.

- Aê mdrao mâo mơ̆ ya mta klei čiăng mtă kơ phung amĭ êlâo kơ ba tian, lehanăn hlăk êjai dôk ba tian thâo kñăm bi hrŏ klei kkiêng anak amâo mâo djăp mlan ôh?

-Bs Dũng: Hŏng phung amĭ mprăp kơ klei ba tian snăn nao bi mkă dlăng jêñ jêñ klei suaih pral pô, wăt amĭ lehanăn ama, kñăm čiăng mkhư̆ hĕ ya mta klei amâo mâo jăk mơ̆ng tian amĭ. Êjai ba tian boh nik hlăm 3 mlan tal êlâo mkă dlăng tian jêñ jêñ, lehanăn 3 mlan gưl tal krah, lehanăn 3 mlan gưl knhal tuič, čiăng kơ phung aê mdrao mâo klei mtă mtăn kăp kčĕ djăp ênŭm. Rơ̆ng bi mâo djăp mnơ̆ng ƀơ̆ng tŭ jăk, mbŏ djăp mta vitamin, mnơ̆ng tŭ jăk mkăn lehanăn bi hrŏ djăp mta klei dleh ktrŏ êjai dôk ba tian.