Aruăt êlan êa iêk jing sa êlan aruăt điêt hlăm dŏ m’iêk êkei, mâo boh ktrŏ hlăm brô 20 gr, dôk ti ƀăng êlan êa mơiêk, jŭm dar êlan êa mơiêk. Dlông rŏng lăn mâo hlăm brô 60% phung êkei ti ênuk thŭn 60 mâo klei ruă aruăt anei, hnơ̆ng klei ruă đĭ ƀrư̆ ƀrư̆ hŏng ênuk thŭn kyuanăn ênoh mnuih mâo klei ruă anei ƀrư̆ hruê ƀrư̆ lu êjai. Klei bŏk dăl aruăt êlan êa mơiêk kreh mâo êmưt, khădah amâo mâo arưp aram kjham hŏng klei suaih pral ƀiădah ngă truh klei dleh hlăm klei nao mơiêk ngă truh klei hmăi amâo mâo kơ klei suaih pral pô ruă msĕ si amâo thâo mâo pĭt, amâo dưi ngă klei mjĕ ung mô̆, rŭng hlăm klei mĭn, bi hrŏ klei mă bruă knuă, ngă truh klei rŭng răng. Êngao kơnăn, tơdah klei ruă sui amâo mâo mdrao leh anăn ktuê dlăng jêñ jêñ srăng ngă truh lu klei hŭi hyưt, lu hĭn jing klei ruă dăl êlan êa mơiêk. Anei jing boh klei kreh mâo êjai mnuih ruă mnăm lu kpiê asei, ư̆ ăn amâo nao mơiêk, mâodah yua dŭm mta êa drao hmăi kơ pŭng êa iêk. Pô ruă dleh mơiêk, êjai anăn pŭng êa iêk bŏ, ngă truh klei buk tian leh anăn đa đa mâo klei bi hrut. Mmông anăn, phung aê mdrao srăng ngă bruă suê đing bi hluh êlan êa iêk čiăng bi hrŏ klei buk ktang mơ̆ng pŭng êa iêk.

Bŏk aruăt êlan mơiêk lŏ ngă truh klei dăl, êa iêk dôk hlăm pŭng êa iêk, ngă klei găl kơ kman đĭ lar, ngă truh klei djŏ kman êlan êa iêk msĕ si bŏk êlan êa iêk, bŏk aruăt êlan êa iêk, bŏk hlăm dŏ êkei. Êa iêk djŏ kman lŏ dưi mklăk wĭt kơ boh ƀleh ngă bŏk mčah boh ƀleh, djŏ kman hlăm êrah srăng arưp aram truh kơ klei hdĭp. Êngao kơnăn, kyua ksŭn êa iêk hlăm wưng sui, asei mlei pô ruă srăng mâo boh tâo lăng hlăm aruăt êlan mơiêk. Boh nik, tơdah mâo klei ruă anei ƀiădah amâo mâo mdrao, sui hruê srăng pĕ êka truh kơ boh ƀleh leh anăn srăng mdrao boh ƀleh jih klei hdĭp.

Lê Tấn Mẫn (85 thŭn, dôk ti kdriêk Krông Knô, čar Dak Nông) jing sa klei bi hmô, êlâo kơnăn hlăm brô 4 mlan, ñu ƀuh dleh nao mơiêk, huă ƀơ̆ng amâo mâo nao ƀiădah amâo mâo nao mkă dlăng kyuadah mĭn jing klei ruă thŭn mduôn. Klei ruă mâo hlăm dŭm mlan truh kơ klei tơl ñu amâodưi tŭ, ñu lač kơ phung anak ba nao mkă dlăng. Boh jhat jing ñu mbriah leh anăn kpĕ êka hlăm ƀoh ƀleh kjham truh kơ klei kar êrah ƀoh ƀleh. Lê Tấn Mẫn lač:

Kâo mĭn amâo mâo dih nei ôh, gĭr truh kơ ruă đei kơh brei phung anak ba nao sang êa drao. Êjai mrâo mbriah amâo mâo êa iêk, kar boh ƀleh 3 blư̆ kơh lŏ msĕ yăng đar. Klei ruă hŭi hyưt, tơdah amâo mâo nao mdrao hnưm srăng hmăi kơ asei mlei pô.

Hluê si phung aê mdrao thơ̆ng kơ bruă, khădah anei jing klei ruă mâo lu leh anăn hŭi hyưt, ƀiădah djŏ tuôm hŏng dŏ m’iêk êkei, kyuanăn lu phung êkei mâo klei hêñ, boh nik jing phung ruă khua thŭn êjai hưn hŏng gŏ sang. Diñu kreh tŭ hjăn păn hŏng klei hmăng hmưi klei ruă čŏng hlao amâodah čŏng blei êa drao wĭt mnăm. Ƀiădah dŭm klei ngă anăn ênưih mâo klei hŭi hyưt kjham. Msĕ si sa čô ruă jing Nguyễn Hồng Châu (dôk ti ƀuôn hgŭm Thắng Lợi, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak), grăp blư̆ mâo klei ruă ñu kreh dlăng hlăm ineternet klei hưn kơ klei ruă leh anăn čŏng blei êa drao mnăm. Êjai ƀuh dleh thâo mơiêk ñŭ ăt mŭt hlăm mạng ksiêm dlăng leh anăn čŏng blei êa drao mnăm. Ñu amâo mâo thâo ôh klei mưng anăn srăng hmăi kơ ƀoh ƀleh pô. Leh sa wưng sui, klei suaih pral toh hroh, hrŏ knăng, mơ̆ng giăm 60 kg hrŏ adôk 50kg, êngoh hlơr, ñu amâo mâo lŏ dưi tŭ ôh nao ti sang êa drao ƀuh klei ruă hlăm wưng kjham leh, ƀoh ƀleh kpĕ êka, asei mlei bŏk êa, kƀah êrah. Leh nao ti sang êa drao, phung aê mdrao tơl mbriah dŏng mdrao kơ ñu čiăng răng mgang klei hdĭp. Aduôn Bùi Thị Minh, mô̆ pô ruă Nguyễn Hồng Châu brei thâo:

Ñu hêñ êdi nao mkă dlăng klei ruă, ñu jing sa čô kahan êka ƀiădah kyua klei hêñ anăn yơh hlăm brô 20 thŭn hŏng anei čŏng duah blei dŭm mta êa drao wĭt mnăm. Gŏ sang ăt lač kơ ñu ƀiădah ñu lač amâo mâo dih nei ôh, ñu kăn thâo lei srăng hmăi truh kơ boh ƀleh, gŏ sang lu blư̆ lač kơ ñu ƀiădah ñu kăn nao mkă dlăng lei.

Ară anei, phung kreh knhâo ăt ka dưi bi klă phŭn agha ngă truh klei ruă bŏk aruăt êlan mơiêk. Ƀiădah phŭn agha lu hĭn jing kyua thŭn khua bi hrŏ mta jing mơ̆ng êkei. Êjai mâo klei ruă, bŏk aruăt êlan mơiêk srăng kpĭ êlan êa iêk leh anăn pŭng êa iêk ngă truh dŭm mta msĕ si: dleh nao mơiêk, dăl êlan mơiêk, mơiêk lu blư̆, mơiêk amâo mâo jih, arăn mơiêk leh anăn dŭm klei mkăm msĕ si djŏ kman êlan mơiêk, boh ƀleh toh hroh… Mâo lu phung ruă, êjai nao mdrao ti sang êa drao, aê mdrao lač mbriah ƀiădah pô ruă hngah kyua hŭi mbriah srăng ruă, hmăi kơ klei suaih pral leh anăn akâo kơ aê mdrao brei êa drao wĭt mnăm ƀiădah amâo mâo thâo ôh êa drao mdrao klei ruă anei msĕ si dhŏng 2 êlah, êa drao ktang srăng mâo klei hmăi ktang, boh nik hmăi hlăm kboh, lui ai dưi klei ung mô̆…Truh kơ klei ruă kjham amâo lŏ mâo ênŭm klei suaih pral čiăng mbriah kyua klei ruă truh klei djŏ kman, toh hroh ƀoh ƀleh. Aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng, khua kiă anôk mdrao ƀoh ƀleh – êlan mơiêk Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư brei thâo:

Klei ruă bŏk aruăt êlan mơiêk srăng hmăi lu sơnăk kơ hnơ̆ng tŭ jăk klei hdĭp, ngă kơ pô ruă amâo mâo pĭt, amâodưi mă bruă kyuadah truăn mĭn kơ klei nao mơiêk, anăn jing hnơ̆ng tŭ jăk klei hdĭp. Tal 2, klei ruă srăng kjham tơdah pô ruă amâo mâo mđing srăng truh klei toh hroh ƀoh ƀleh, klei uêñ mĭn hĭn ară anei jing lu phung ruă knŏng dôk ti sang mnăm êa hŏng klei mĭn mnăm êa drao srăng bi hrŏ klei bŏk, amâo mâo čiăng nao mkă dlăng amâodah mkă dlăng amâo mâo djŏ anôk, kyuanăn bruă mdrao mgŭn kăn truh hnơ̆ng lei. Kyuanăn, êjai hmao ƀuh klei ruă, mnuih ƀuôn sang čiăng nao kơ aê mdrao thơ̆ng mdrao kơ ƀoh ƀleh – êlan mơiêk čiăng dưi mblang, mdrao mgŭn klă klơ̆ng.

Bŏk aruăt êlan êa iêk srăng ngă truh lu klei ruă hŭi hyưt mkăn. Kyuanăn yơh, êjai ƀuh asei mlei mâo dŭm klei bi knăl msĕ si klei ruă bŏk aruăt êlan mơiêk, pô ruă srăng hmar nao sang êa drao. Mmông anăn phung aê mdrao thơ̆ng kơ bruă srăng ngă klei ksiêm dlăng hnơ̆ng mdê mdê leh anăn mâo hdră êlan mdrao mgŭn djŏ guôp. Klei anei srăng đru kơ phung ruă bi hrŏ dŭm klei amâo mâo jăk leh anăn dŭm klei hŭi hyưt.

Bŏk êlan êa m’iêk jing klei rua\ amâo bi êdah rua\ lu ôh [ia\dah ba lu klei truh amâo ja\k kơ klei suaih pral mnuih rua\, boh nik ho\ng mnuih rua\ nga\ ngơi amâo mđing nao ksiêm mka\ dla\ng, mdrao klei rua\ pral sra\ng ba lu klei truh hu^ hyưt.

Hdră mdrao, lehanăn kơ dŭm mta klei năng mđing êjai mdrao lehanăn rang mgang hŏng klei ruă bŏk êlan mơiêk.

-Akâo kơ Aê mdrao brei thâo, klei ruă bŏk êlan mơiêk, lehanăn klei hmăi amâo mâo jăk mơ̆ng klei ruă anei hŏng asei mlei ?

Aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng: Hlăm phung êkei đĭng êlan mơiêk dôk ti kkuê pŭng êa m’iêk. Tơdah mơiêk, snăn êa mơiêk srăng găn êlan đĭng êa mơiêk anăn yơh kbiă kơ tač. Snăn tơdah thŭn knư̆ đĭ khua, êlan đĭng êa mơiêk anei kreh đĭ bŏk kyua thŭn khua, hnơ̆ng testosterone srăng hrŏ ngă kơ tế bào êlan đĭng êa mơiêk bŏk prŏng. Thŭn ti 50 dơ̆ng bŏk yơh 40%, 60 thŭn jing 50% lehanăn 90 thŭn jing ênŭm 100%. Pătdah jih jang phung êkei 90 tthŭn mâo sơăi klei ruă anei. Klei ruă anei ngă kơ mnuih ruă kgŭ nao mơiêk nanao êjai mlam mơ̆ng 3 – 4 blư̆ ngă amâo mâo pĭt hơĭt ôh, srăng hmăi truh kơ klei ruă hnơ̆ng êrah đĭ, lehanăn hnơ̆ng mta mmih mâo hlăm êrah... klei truăn kgŭ mơiêk mlam lu blư̆, ngă kơ klei hdĭp amâo mâo hơĭt ôh. Tơdah klei ruă anei đuôm dăl hĕ, snăn êa mơiêk srăng ksŭn hlăm kpŭng êa mơiêk, ngă kơ mnuih ruă dah nao mơiêk bi arăng kơh, čiăng tŭn êa mơiêk kbiă kơ êngao, mơ̆ng anăn ba klei amâo mâo jăk kơ pŭng êa mơiêk. Ênưih mtưp djŏ kman, ngă kơ êa mơiêk mơ̆ng kpŭng êa mơiêk mŭt hlăm boh ƀleh, ngă jhat kơ boh ƀleh, lehanăn tuôm mâo leh mnuih ruă djiê kyua jhat boh ƀleh.

- Tơdah leh mâo klei ruă anei, snăn si klei bi knăl ƀuh mơ̆ng klei ruă Ơ Aê mdrao? 

Aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng: Klei bi knăl ƀuh ênưih drei thâo kral anăn jing, snăn jing klei dleh dlan hlăm klei mơiêk, m’iêk ruă, êa mơiêk kbiă amâo mâo ktang ôh. Tal dua, jing ngă nanao kơ mnuih ruă mâo klei čiăng nao mơiêk jêñ jêñ, lu blư̆ nao m’iêk mlam, mơiêk ruă ang, khu... Tal 3, leh mơiêk êa mơiêk lŏ rôč djŏ hlăm čhum ngă kơ mnuih ruă amâo mâo jăk ôh... Klei ruă anei mâo klei bi knăl msĕ hŏng klei ruă hlăm pŭng êa mơiêk mơh, kyuanăn jăk hĭn nao mkă dlăng kơ aê mdrao. Siămdah hŏng mnuih ruă leh khua thŭn mâo dŭm klei bi knăl msĕ djuê anăn jing klei ruă bŏk hlăm êlan mơiêk leh.  

-Ti Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư si hdră mdrao dôk mâo čiăng đru mdrao mnuih mâo klei ruă anei Ơ aê mdrao ?

Aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng : Ară anei ti sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư mâo dŭm hdră mdrao mgŭn klei ruă anei msĕ si bliah phai, bliah khăt, čuh hlăm lam, mă hĕ jih đơ anôk bŏk hlăm đĭng êlan mơiêk hŏng lazer... Tui hlue mdê bi mnuih ruă, srăng mâo hdră mdrao mgŭn mdê mdê, mâo leh êpul phung nai aê mdrao thâo mbruă, mâo leh klei mjuăt hriăm kjăp. Mâo đa đa mnuih ruă knŏng bliah mdrao ênưih đuič čiăng kơ mnuih ruă dưi mơiêk jăk, mâo mơh đa đa bliah mdrao ktrŏ msĕ si khăt lui mă hĕ bi jeh anôk bŏk, mâo đa đa lŏ pŏk kpŭng êa m’iêk čiăng đru mnuih ruă, tăp năng truh kơ klei bliah mdrao wăt boh ƀleh čiăng dŏng đru kơ mnuih ruă êjai dôk mdrao anôk bŏk prŏng đei êlan đĭng m’iêk.

 -Aê mdrao mâo mơ̆ klei čiăng mtă mtăn čiăng kơ jih jang mnuih ƀuôn sang thâo răng hŏng mta klei ruă anei ?

 Aê mdrao Nguyễn Ngọc Hoàng: Tơdah leh ƀuh dŭm klei bi knăl mơ̆ng klei ruă anei, dôk ngă kơ klei hdĭp amâo mâo jăk ôh, drei bi nao mtam kơ sang êa drao pioh mkă dlăng, boh nik ti dŭm boh sang êa drao mâo phung aê mdrao thơ̆ng kơ bruă mdrao klei ruă anei, tinăn srăng dưi mkă dlăng lehanăn mâo klei kčĕ đru kơ hdră răng mgang lehanăn mdrao mgŭn. Brei mâo klei thâo dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă djŏ hnơ̆ng, mjuăt asei mlei, boh nik hŏng mnuih mâo leh klei ruă anei đăm ƀơ̆ng đei ôh čĭm kđeh hrah, amâo mâo mnăm ôh êa čê, kpiê, biêr, amâo mâo djŭp hăt ôh. Mmăt mlam đăm mnăm êa lu ôh, aguah hlăm brô 2h mnăm êa sa blư̆, mnăm êa bi djŏ hnơ̆ng hlăm brô 200ml, mnăm truh 6 -–7h mmăt mdei yơh amâo lŏ mnăm êa ôh, kñăm čiăng bi hrŏ klei kgŭ nao mơiêk mlam.

-Lač jăk kơ aê mdrao lu!