Kñĭ klĭt kliêng leh mrâo kkiêng jing klei klĭt (Hlăm ƀô̆ mta, amâodah hlăm kluôm asei mlei), hlăm ală hđeh ñu bi kñĭ. Mâo klei anei kyua mđĭ lu đei bilirubin  – sa mta dưi bi ksiêk leh hồng cầu ñu mčah. Hlăm phung hđeh mrâo kkiêng, klei jing mơ̆ng hồng bhiâo hĭn dah mkă hŏng mnuih leh prŏng, tơdah hồng cầu mčah snăn ñu jing mta bi kñĭ klĭt, mta anei srăng bi kbiă hlue eh, lehanăn êa mơiêk phung hđeh.

Klei bi kñĭ klĭt kliêng hlăm phung hđeh mrâo kkiêng dưi thâo kral hŏng ală, tơdah drei dlăng kơ hđeh hŏng boh mngač msĕ si aguah tlam. Siămdah, tơ amâo mâo mđing nik ôh, kăn mđing uêñ đei rei kơ klei hdĭp hđeh, lu phung amĭ ama hđeh amâo mâo kral ôh anak pô mâo mta klei ruă anei, tơl truh ti mmông ba kơ sang êa drao. Msĕ hŏng H’Hoai Niê (29 thŭn) ti wăl krah Buôn Hồ, čar Daklak jing sa klei bi hmô. H’Hoai mâo klei amâo mâo jăk êjai ba tian, truh hrue kkiêng arăng brei ñu nao kơ sang êa drao prŏng braih mă anak ĭ. Ñu nao kơ sang êa drao prŏng Thiện Hạnh lehanăn kkiêng kơ sa čô anak mniê. Leh kơ anăn, kyua kmang kơ dlăng kriê amĭ mrâo kkiêng, găp djuê amâo yŏng mđing đei ôh kơ ĕ điêt mâo klei ruă bi kñĭ klĭt kliêng, tơl truh ti mmông aê mdrao thâo kral kơ ĕ điêt mâo klei ruă anăn. Amai pô mrâo kkiêng jing H’Hoa Niê, jing aprŏng ĕ điêt brei thâo, lehanăn ñu ƀuh hlăm ĕ anăn klĭt kliêng kñĭ, ƀiădah amâo mâo thâo ôh anăn jing mta klei ruă.

Bi sa klei mkăn lĕ anăn jing Đàm Thị Sinh (33 thŭn) ti kdriêk Krông Knô, čar Daknông, ti gưl kkiêng anak tal 3 leh, ñu kkiêng anak ƀiădah amâo mâo thâo kral ôh anak mâo klei ruă kñĭ klĭt kliêng. Tơl leh ĕ điêt mâo phung aê mdrao mkă dlăng klei ruă, snăn thâo. Lehăn ñu bŏ hŏng klei rŭng răng. Ƀiădah, leh mâo klei kčĕ mơ̆ng phung nai aê mdrao, mdrao hđeh hŏng hdră mtrang hŏng pui elektrĭk, leh anăn klei ruă bi kñĭ klĭt hlăm hđeh dơ̆ng hrŏ. amai Đàm Thị Sinh lač:

Leh kkiêng mâo 2 hrue, phung aê mdrao nao mkă dlăng ĕ, ƀuh ĕ mâo klei ruă bi kñĭ klĭt, snăn ba kơ adŭ mdrao klei ruă anei hŏng hdră mtrang pui elektrĭk. Mmông anăn kâo bŏ hŏng klei rŭng răng. Ƀiădah phung aê mdrao lač ĕ mdul leh, lehanăn năng ai hrue anei kbiă mơ̆ng sang êa drao”.

Klei ruă bi kñĭ klĭt kliêng hŏng phung hđeh mrâo kkiêng mâo dua mta, anăn jing kñĭ klĭt hnơ̆ng êdu, lehanăn kñĭ klĭt kyua klei ruă, lŏ pia jing klei ruă kñĭ klĭt kjham leh. Klei ruă kñĭ klĭt truh kjham leh, mâo dŭm klei bi knăl: Bi kñĭ klĭt pral knŏgn hlăm wang mơ̆ng 1-2 hrue tal êlâo leh kkiêng, klei đuĕ nao kơ kñĭ klĭt pral măng ai, dơ̆ng mơ̆ng ƀô̆ mta, truh kơ pha, kơ jơ̆ng, plă jơ̆ng, lehanăn phung hđeh pĭt nanao yơh, amâo mâo čiăng mam, mâo đa đa hđeh mâo klei bi hrŭt, gut awan dhan, bi kñhăk. lač kơ hnơ̆ng huĭ hyưt mơ̆ng mta klei ruă bi kñĭ klĭt kjham, aê mdrao Trần Thị Mỹ Giêng, Khua anôk bruă mdrao mgŭn phung hđeh, ti sang êa drao Thiện Hạnh lač:

Hŏng klei ruă kñĭ klĭt mơ̆ng tian amĭ aguôn mdrao ôh, aê mdrao mtă kơ phung amĭ bi mam anak, tơdah hđeh truh neh, lehanăn m’iêk jăk snăn jing jăk leh, bi hŏng klei ruă anei jing kjham, snăn bi mdrao yơh, tal êlâo jing mdrao hŏng hdră mtrang hŏng pui elektrĭk, amâo dah mlih êrah hŏng klei ruă jing kjham leh. Bi tơdah klei ruă kñĭ klĭr jing kjham ƀiădah amâo mâo mdrao ôh jing huĭ hyưt snăk. Drei thâo klei ruă kñĭ klĭt kbiă hriê mơ̆ng hnơ̆ng bilirubin hlăm êrah đĭ, tơdah đĭ lu đei, kdlưn hĭng kơ hnơ̆ng dưi bi kbiă mơ̆ng asei mlei hđeh, snăn ñu srăng đĭ truh ti êrah kơ dlô, mŭt hlăm dlô, ngă jhat truh hŏng tế bào dlô, jing dleh dưi lŏ kơrŭ wĭt, amâodah lŏ pia jing klei ruă kñĭ klĭt ba klei jhat kơ dlô mgi dih.

 Ti sang êa drao Thiện Hạnh, tui si klei ksiêm yap, mâo hlăm brô mơ̆ng 75-80% hđeh kkiêng djăp mlan mâo hĕ klei ruă kñĭ klĭt, hnơ̆ng ênoh anei jing lu hĭn hŏng hđeh kkiêng mda amâo mâo djăp mlan. Hlăm anăn, klei ruă kñĭ klĭt truh kơ klei bi mdrao mgŭn jing mơ̆ng 20-30%. Êjai ktuê ksiêm klei ruă hđeh, pral thâo ƀuh hđeh mâo klei ruă anei, snăn klei mdrao mgŭn jing jăk, knŏng dôk mdrao hlăm brô mơ̆ng 2-3 hrue wĭt yơh./.

Kñĭ klĭt jing klei rưa kreh mâo hlăm phung anak ĭ, ƀiădah lu gŏ sang ka thâo săng klă kơ klei hŭi hyưt mơ̆ng klei ruă anei. Čiăng mâo thiăm klei thâo kriê dlăng phung anak ĭ kñĭ klĭt, bi hrŏ dŭm klei soh mâo phung amĭ ama dôk tuôm êjai mdrao klei ruă kñĭ klĭt kơ phung anak ĭ, êpul čih klei mrâo kơ kdrêč mâo klei blŭ hrăm hŏng êa mdrao Trần Thị Mỹ Giêng, khua anôk mdrao kơ phung hđeh, sang êa drao prŏng Thiện Hạnh.

- Ơ aê mdrao! Phung hđeh mrâo kkiêng mâo klei ruă kñĭ klĭt khăng mâo ti hruê leh amĭ kkiêng? Si klei bi knăl êdah êdi?

Aê mdrao Trần Thị Mỹ Giêng: Kñĭ klĭt jing klei ruă khăng mâo hlăm phung hđeh mrâo kkiêng. Mâo truh 3/4 phung hđeh amĭ kkiêng djăp mlan kñĭ klĭt. Kñĭ klĭt khăng mâo mơ̆ng hruê tal 3,4 leh amĭ kkiêng, hŏng phung hđeh djăp mlan, amĭ kkiêng amâo djăp mlan snăn srăng mâo hưn hĭn. Kơ klei bi knăl, tal êlâo ñu srăng kñĭ klĭt ƀô̆ mta, anei jing klei bi knăl ênưih ƀuh hĭn, ăt hdjul hĭn mơh. Leh anăn hnơ̆ng klĭt kñĭ srăng đĭ ƀrư̆ ƀrư̆, trŭn ti đah da, msiăt, bha, jơ̆ng.

Kñĭ klĭt khăng mâo 2 mta phŭn. Kñĭ klĭt mơ̆ng amĭ kkiêng, amâodah lŏ pia jing kñĭ klĭt ƀơ ƀiă leh anăn kñĭ klĭt kyua klei ruă, lŏ pia jing kñĭ klĭt kjham. Kơ hdră thâo kral, hŏng klei ruă kñĭ klĭt mơ̆ng tian amĭ, ñu mâo klei mrâo lač, anăn jing mâo mơ̆ng hruê tal 3,4, tal dua jing hnơ̆ng kñĭ klĭt hdjul ti ƀô̆ mta, đah da leh anăn ti dlông msiăt. Êngao kơ kñĭ klĭt, hđeh amâo mâo thiăm ôh klei bi knăl mkăn msĕ si lui mam, êngoh hhlơr, kƀah êrah, tiê prŏng. Đa đa hnơ̆ng kñĭ klĭt amâo đĭ đei ôh plah wah hruê êlâo hŏng hruê êdei, si tô hmô hruê êlâo knŏng ti ƀô̆ mta ƀiădah hruê êdei srăng lar truh ti jơ̆ng, snăn amâo lŏ pia jing klei ruă kñĭ klĭt mơ̆ng amĭ kkiêng ôh. Kñĭ klĭt lŏ mâo klei bi knăl mkăn êngao kơ klei mrâo lač jing kñĭ klĭt kjham, kñĭ klĭt klei ruă, sitôhmô kñĭ klĭt hnưm hlăm wang 1-2 hruê leh amĭ kkiêng, hnơ̆ng kñĭ lar pral, mơ̆ng ƀô̆ mta truh kơ pha, jơ̆ng; kñĭ klĭt mâo w ăt klei pĭt amâo hdơr, lui mam amâodah bi knhăl, ƀư̆ asei mlei, bi hrut asei mlei snăn anăn jing kñĭ klĭt djŏ tuôm kơ klei amâo jăk hlăm dlô.

-Kñĭ klĭt mơ̆ng tian amĭ khăng mâo leh hđeh wĭt mơ̆ng sang êa drao, bi hŏng phung hđeh amĭ kkiêng amâo bliah ôh, snăn hbĭl brei ba hđeh nao ksiêm mkă?

-Aê mdrao Trần Thị Mỹ Giêng: Kñĭ klĭt mơ̆ng tian amĭ srăng hlao leh 2 hruê kăm hŏng phung hđeh djăp mlan, hđeh amĭ kkiêng amâo djăp mlan snăn leh hlăm brô 3 hruê kăm. Tơdah leh 3 hruê kăm amâo jih ôh kñĭ klĭt snăn pia jing kñĭ klĭt sui leh anăn brei ba hđeh nao ksiêm mkă. Amâodah mâo đa đa leh wĭt mơ̆ng sang êa drao ƀuh klei hđeh kñĭ klĭt ƀơ ƀiă ƀiădah leh wĭt kơ sang snăn kñĭ lu anôk snăn brei nao ksiêm mkă amâodah kñĭ klĭt mâo wăt klei bi knăl msĕ si mam ƀiă, lui mam, kdlăk êa ksâo amâodah mâo klei bi knăl gŏ sang ƀuh amâo hơĭt snăn brei lŏ nao ksiêm mkă.

- Đa đa phung amĭ ama mâo klei mdrao klei ruă kñĭ klĭt hlue si klei thâo pô. Hlăm anăn, lu jing mdang mđiă. Si ih ƀuh klei mdrao anei?

-Aê mdrao Trần Thị Mỹ Giêng: Lu phung amĭ ama lač kñĭ klĭt khăng mâo hlăm phung hđeh leh anăn jing hdjul sơăi, amâo guôn mdrao ôh. Phung aê mdrao kčĕ brei mtrang hŏng pui diñu lač ăt kăn guôn mơh, klei ruă srăng hlao knŏng mdang mđiă, mnăm êa drao mơ̆ng hla kyâo. Anei jing klei mĭn soh, truh ară anei ăt mâo lu mnuih ngă soh. Klei soh tal sa, mdang mđiă čiăng jih kñĭ klĭt, anei jing klei ĭn hđăp leh, mdang mđiă amâo jih ôh kñĭ klĭt, kyua klei mngač hlăm pui mtrang mdrao klei ruă jing klei mngač mrah mâo hnơ̆ng pui djŏ guôp, bi hlăm klei mngač yang hruê snăn mâo lu klei mngač, hnơ̆ng hlơr, hlăm anăn mâo mta UV srăng ngă jhat kơ klĭt, brŭ klĭt leh anăn ară anei klei kreh knhâo ăt bi mklă mdang amâo bi hrŏ ôh  klei ruă kñĭ klĭt.

 Klei soh tal dua jing đa đa cŏng blei pui mtrang kơ hđeh ti sang, amâo nao ti sang êa drao ôh. Ară anei anôk ba čhĭ ăt mâo lu, boh nik dưi blei online. Pui hlăm bruă mdrao mgŭn čiăng mtrang msĕ si kâo mrâo lač brei mâo hnơ̆ng pui bi djŏ, wăt pui, hnơ̆ng kbưi mtrang bi djŏ guôp, tơdah mtrang brei guôm hĕ ală leh anăn čŭt hnun kơ hđeh čiăng amâo jhat ôh kơ ală leh anăn êlan mơiêk hđeh. Tơdah mtrang brei mđing dlăng kyua đa đa hđeh srăng mmăt hlăm klĭt, luč êa, nao eh mơêa, anăn jing klei amâo jăk mơ̆ng pui mtrang, brei ktuê dlăng bi kjăp.

 Klei soh tal tlâo jing phung hlăm sang lač klei phung amĭ huă ƀơ̆ng srăng ngă kơ anak kñĭ klĭt, sitôhmô leh amĭ kkiêng khăng ƀơ̆ng kñĭt, mnơ̆ng ƀơ̆ng kñĭ leh anăn hlăk anăn hđeh sang kñĭ klĭt snăn diñu lač anăn jing kyua mơ̆ng klei amĭ huă ƀơ̆ng. Klei anăn amâo djŏ ôh. Aê mdrao mtă nanao kơ phung amĭ brei huă ƀơ̆ng djăp mnơ̆ng tŭ jăk leh anăn klei kñĭ klĭt hlăm phung hđeh mâo mta phŭn jing kyua hồng cầu mčah msĕ si mblang leh, amâo djŏ kyua mnơ̆ng phung amĭ ƀơ̆ng ôh.

- Ară anei mâo ya hdră mdrao klei ruă kơ phung hđeh mrâo kkiêng kñĭ klĭt. Si boh tŭ? Leh anăn dưi mơ̆ gang mkhư̆ klei ruă kñĭ klĭt ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Trần Thị Mỹ Giêng: Ară anei mâo 2 hdră mdrao klei ruă kñĭ klĭt mâo bruă mdrao mgŭn tŭ yap; tal sa jing mtrang hŏng pui, tal dua jing bi mlih êrah.

 Lač kơ klei bi mlih êrah, tơdah hnơ̆ng kñĭ klĭt hlăm êrah đĭ đei, mtrang hŏng pui amâo dưi hrŏ ôh snăn srăng bi mlih êrah. Jing pô srăng mbŏ êrah, lui hĕ êrah hlăm asei mlei hŏng klei kñăm si bĕ ngă čiăng bi hrŏ hnơ̆ng kñĭ klĭt hlăm êrah pral hĭn. Boh sĭt snăn klei anei amâo đei mâo ôh, knŏng yua kơ phung hđeh kñĭ klĭt kjham hlăm dŭm mmông leh amĭ kkiêng amâodah kñĭ klĭt mphŭn mâo klei truh kjham hlăm kŏ dlô. Tơdah drei ksiêm mkă hưn mtam mmơ̆ng dŭm hruê tal êlâo leh amĭ kkiêng, ktuê dlăng, ksiêm dlăng grăp hruê snăn amâo mâo ôh klei ktrŏ anei,

 Hdră tal dua jing mtrang hŏng pui. Ară anei pui mâo 1 nah,  2 nah hlue si boh klei hđeh kñĭ klĭt. Mtrang hŏng pui jing yua pui mtah, hŏng hnơ̆ng hlơr djŏ guôp, boh kbưi mơ̆ng 30-40 cm hŏng asei mlei hđeh. Tơdah mtrang pui brei guôm hĕ ală leh anăn čŭt hnun. Boh nik tơdah mtrang pui brei hđeh mam lu, čiăng kơ hđeh srăng mđuĕ mta kñĭ hlăm eh, êa mơiêk, kyua anăn hlei hđeh mam êa ksâo ƀiă snăn klei ruă srăng sui hĭn. Hlăm dua hdră mdrao anei snăn mtrang pui jing ênưih hĭn leh anăn êđăp ênang hĭn, amâo yuôm ôh leh anăn tŭ dưn pral, leh hlăm brô êbeh 10 mmông mtrang pui snăn hnơ̆ng klĭt kñĭ dưi hrŏ leh lu.

 Drei knŏng dưi gang mkhư̆ klei ruă kñĭ klĭt hlăm phung hđeh huĭ srăng mâo klei ruă, anăn jing phung hđeh amĭ kkiêng amâo djăp mlan. Kyuadah lu phung hđeh anei srăng kñĭ klĭt sơăi, kyua anăn aê mdrao khăng brei mtrang pui hnưm kơ phung hđeh amĭ kkiêng amâo djăp mlan, mphŭn mơ̆ng hruê tal 2 leh amĭ kkiêng.

 Bruă gang mkhư̆ klei ruă kñĭ klĭt snăn lu jing mơ̆ng klei ksiêm mkă, thâo ƀuh hnưm leh anăn hmao mdrao mgŭn. Kyua anei jing klei ruă dưi mdrao hlao anăn bruă gang mkhư̆ mơ̆ng hlăk dôk ba tian amâo guôn ngă ôh.

- Lač jăk kơ ih kyua klei hâo hưn yuôm bhăn mrâo kah mbha!