Tơdah jing amĭ, phung amĭ mda asei srăng hmư̆ phung nao êlâo msĕ si amĭ pô, amĭ ung, amai… mtô klei thâo ênuk ba tian, kkiêng anak leh anăn rông anak.  Khădah mâo dŭm klei mĭn leh anăn hdră ngă amâo kreh knhâo, hmăi kơ klei suaih pral amĭ leh anăn hđeh msĕ si đih dưm pui ti gŭ jhưng, kăm mgei gei, êdai ktang tơdah pŭ hđeh, amâo brei hđeh mam amĭ ƀiădah hrô hŏng êa ksâo ti êngao, brei hđeh ƀơ̆ng hnư đei.

 Mprăp kkiêng anak, amai N.T.P (ti kdriêk Krông Bông, čar Dak Lak) wĭt ti sang amĭ dôk ênôk. Hlue si klei bhiăn, ñu ăt dôk đih mdang pui hdăng leh kkiêng anak. Wăt tơdah êlâo kơ kkiêng, amai P ksiêm hriăm leh kơ dŭm hdră msir kriê dlăng amĭ leh anăn anak leh kkiêng hlue hdră mrâo mrang, kreh knhâo leh anăn êlâo kơ wĭt mơ̆ng sang êa drao, phung aê mdrao mtă leh kơ ñu hdră kriê dlăng amĭ leh anăn hđeh ƀiădah leh truh kơ sang, amĭ ñu ăt brei đih pui, kăm mnei gei hlăm wang 1 mlan tal êlâo. Ñu brei thâo: ti sang êa drao wĭt ti sang 5 hruê leh ƀiădah ăt kăm mnei gei, wăt tơdah amâo jăk ôh ƀiădah hmư̆ lač djŏ êa hnưm amâo jăk ôh anăn kâo knŏng sut asei mlei hŏng êa mđao.

Sa čô mkăn jing amai M.T. Ti ƀuôn hgŭm Tân Thành, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak. Anei jing gưl tal êlâo kkiêng anak anăn amai V mâo lu klei rŭng răng tơdah kriê dlăng hđeh mrâo kkiêng, tơl stress leh anăn amâo pĭt. Kyua kriê dlăng msiăt hđeh amâo jăk, kă krĭp msiăt anăn leh wĭt ti sang dŭm hruê, anak ñu mâo klei bi knăl bi kđuč ti phŭn msiăt, bŏk ngă kơ hđeh hia nanao. Amai V brei thâo: “Leh ƀuh anak hia, kâo dlăng snăn ƀuh phŭn msiăt anak bŏk. Kâo bi mĭn kyua bi kđuč anăn rŭng răng snăk. Wăt tơdah ba hđeh nao ksiêm mkă ƀiădah kâo ăt rŭng răng, aê mdrao brei êa drei mmia leh anăn mtă mtăn ktuê dlăng, tơdah phŭn msiăt luh snăn kơh hơĭt ai tiê”.

Bi bŏk phŭn msiăt amâodah kđuč ti phŭn msiăt khăng mâo hlăk êjai kkiêng leh anăn êdei anăn 28 hruê. Klei anei srăng ba kơ klei ruă bi hrŭt aruăt ariêng - sa hlăm dŭm mta phŭn ngă truh kơ djiê mrô sa hlăm phung hđeh mrâo kkiêng. Kyua anăn, klei thâo kriê dlăng, bi doh phŭn msiăt jing yuôm bhăn snăk hŏng phung amĭ, boh nik phung mniê kkiêng anak tal êlâo. Kơ klei mnơ̆ng tŭ jăk mơ̆ng hđeh mrâo kkiêng, aê mdrao Hoàng Ngọc Anh Tuấn –  Khua Anôk krŭ wĭt dŏng mdrao mjêč phung hđeh leh anăn hđeh mrâo kkiêng Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư mtă “Hlăm 6 mlan tal êlâo, brei drei gĭr čiăng kơ hđeh dưi mam amĭ. Brei hđeh mam amĭ hnưm hlăm wang 30 mnĭt leh kkiêng. Ƀiădah ăt mâo đa đa drei dưi brei hđeh mnăm êa, jing leh mam amĭ, mă ƀiă êa čiăng rao bi doh ƀăng êgei ĕ, čiăng gang mkhư̆ klei bi kđuč hlăm ƀăng êgei. Kâo mĭn brei ngă klei anei”.

Hlue si Keh hđeh êlăk Êpul hgŭm lu ala čar ti Việt Nam, ala čar drei mâo dŭm klei đĭ kyar jăk hlăm bruă kriê dlăng klei suaih pral ƀă kkiêng anak leh anăn klei suaih pral phung amĭ, hđeh mrâo kkiêng. Hŏng ênoh phung amĭ djiê hrŏ 4 blư̆ leh anăn ênoh phung hđeh djiê ti gŭ 5 thŭn hro lu adôk mkrah wah hlăm dŭm pluh thŭn giăm anei. Ênoh mrô klei suaih pral phung hđeh ti Việt Nam jăk hĭn lu mkă hŏng dŭm ala čar hnơ̆ng prăk hrui wĭt kah knar grăp čô mnuih bi knar.

 Anôk bruă klei suaih pral phung amĭ leh anăn hđeh điêt, Phŭn bruă mdrao mgŭn mtă, kriê dlăng phung amĭ leh kkiêng djŏ hdră jing đru kơ phung amĭ bi sô̆ hđeh hĭng amĭ hlăm wang 90 mnĭt leh kkiêng leh anăn brei hđeh mam amĭ hnưm hlăm wang 1 mmông leh kkiêng. Leh kkiêng, brei phung amĭ dưi mdei leh anăn pĭt djăp. Hlăm hruê tal êlâo, brei bi doh asei mlei leh anăn ktuê dlăng klei bi knăl huĭ hyưt kơ phung amĭ leh kkiêng. Leh kkiêng, phung amĭ leh anăn găp djuê brei ktuê dlăng leh anăn ƀuh klei bi knăl huĭ hyưt kơ amĭ leh kkiêng. Tơdah mâo ya klei bi knăl snăn hưn mtam kơ knuă druh mdrao mgŭn amâodah nao mtam ti anôk mdrao mgŭn. Êngao anăn, brei ktuê dlăng leh anăn ƀuh klei amâo jăk msĕ si amâo pĭt, rŭng răng, êmăn êmiêk, amâo jăk ai tiê… Anăn jing dŭm klei bi knăl mơ̆ng klei ruă rŭng răng kŏ dlô leh kkiêng anak.

Leh kkiêng, hdră dlăng kriê amĭ lehanăn anak srăng mâo dŭm mta klei ngă kơ amĭ mđing uêñ. Čiăng đru kơ phung amĭ leh kkiêng lehanăn gŏ sang thâo săng hĭn kơ hdră dlăng kriê phung amĭ lehanăn anạk mrâo kkiêng djŏ hdră. Aê mdrao Hà Văn Tuấn – K’iăng khua kiă kriê Sang êa drao Y dược Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak srăng đru kčĕ kơ klei anei hluê klei blŭ hrăm ti gŭ anei.

-Akâo kơ Aê mdrao brei thâo, ya mta mnơ̆ng dưi ƀơ̆ng leh anăn amâo mâo dưi ƀơ̆ng hŏng phung amĭ mrâo kkiêng anak čiăng jăk kơ êa ksâo amĭ?

Aê mdrao Hà Văn Tuấn: “Bi kơ klei kreh knhâo kâo mtă kơ phung amĭ dôk brei anak măm srăng ƀơ̆ng lu mta mnơ̆ng ƀơ̆ng, boh nik jing kan hdang ăt jing mta čiăng êdi leh anăn jăk, kyuanăn kâo mta brei ƀơ̆ng. Čiăng mâo lu êa ksâo srăng dŏ tuôm hŏng klei brei măm djŏ hdră leh anăn măm jêñ jêñ, mmông anăn păt čiăng jih phung amĭ djăp êa ksâo kơ anak, klei kƀah êa ksâo kyua drei brei măm amâo mâo djŏ leh anăn brei măm ƀiă. Bi kơ mta jăk knŏng čiăng rơ̆ng kơ klei suaih pral jăk hĭn kơ amĭ. Ƀơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng mâo ênŭm mta lipit jing prăi, protein jing kđeh čĭm, boh mnŭ, kan, hdang, gluxit mâo hlăm briah huă leh, drei mâo leh ƀiă mta mmih, êngao kơnăn srăng ƀơ̆ng djam mtam leh anăn boh nik mnăm êa lu srăng dưi rơ̆ng kơ klei suaih pral”.

-Leh k’kiêng, mâo phung amĭ êa ksâo ƀiă, amâo mâo djăp êa ksâo kơ anak măm, dưi mơ̆ brei hđeh măm êa ksâi kơ tač hĕ, ơ aê mdrao?

Aê mdrao Hà Văn Tuấn: Čiăng mâo djăp êa ksâo, yuôm hĭn sang thâo brei anak măm, ƀuôp êa ksâo djŏ hdră. Dŭm klei anăn leh anăn mâo amĭ dôk hlăm klei suaih srăng mâo djăp êa ksâo kơ anak. Đa đă ăt mâo mơh kyua mâo klei ruă, amĭ amâodưi brei anak măm amâodah mâo klei ruă hmăi kơ klei suaih pral amĭ ăt ngă bi hrŏ êa ksâo, mmông anăn kơh drei srăng mĭn brei anak măm êa ksâo amâo mâo djŏ êa ksâo amĭ. Kâo mĭn drei srăng mâo anôk pioh êa ksâo amĭ, mmông anăn drei srăng mă êa ksâo anăn brei kơ anak măm. Bi tơdah ka mâo pioh ôh, klă sĭt drei srăng brei măm êa ksâo kơ tač yơh, mnăm êa ksâo kơ tač jing klei drei srăng mĭn klă êlâo. Kyuadah brei hđeh măm êa ksâo kơ tač čiăng ñu lŏ wĭt măm êa ksâo amĭ jing klei dleh dlan êdi, kyua mnâo êa ksâo leh anăn klei măm amâo mâo lŏ guôp. Sa klei mkăn êjai drei brei anak măm êa ksâo kơ tač, drei amâo mâo brei anak măm hŏng giêt ôh, drei săng lai leh anăn čiêm hŏng awak’.

-Ơ aê mdrao, hluê si hdră đưm dih, mâo lu phung amĭ kăm lu mta leh k’kiêng, sitôhmô, đih dlông kngar pui, amâo mâo mnei hgei. Klei anei djŏ mơ̆, ơ aê mdrao?

Bs Hà Văn Tuấn: “Bi kơ klei kreh knhâo, klă sĭt amâo mâo klei kăm ôh, mnei hgei, bi doh kơ amĭ mrâo k’kiêng srăng ngă jăk hĭn. Bruă drei srăng ngă jing bi mđao. Đih dlông kngar pui jing klei amâo mâo jăk ôh. Kyua êjai drei čuh dlăng ăt srăng čuh êwa osi leh anăn anôk anăn srăng kbah osi srăng mâo êwa cabonic leh anăn êwa osit Cacbon, Cacbon jing mtă arưp aram leh anăn dưi ngă djŏ mta ruă hŏng anak ĭ. Tam mâo klei dăl êwa. Leh k’kiêng amâo mâo ôh klei kăm amâo mâo brei phung amĭ kbiă kơ tač. Srăng mjuăt asei mlei aguah ưm leh anăn kbiă ktang ưm ktang jăk êjai dôk mâo êwa doh leh anăn jăk kơ klei suaih pral”.