Kah knar grăp hruê, Adŭ mdrao Kpư̆ mgei asei mlei – Krŭ wĭt klei suaih pral, Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư tŭ mdrao kơ hlăm brô 100 – 120 čô ruă. Lu jing mnuih mâo klei truh kyua êka êkeh, klei truh amâo jăk kbiă hriê mơ̆ng klei ruă hlăm kŏ dlô, klang rŏng, ruă aruăt êrah dlô… Aê mdrao thơ̆ng kơ adŭ mdrao 1, Huỳnh Văn Lộc, Khua Adŭ mdrao Kpư̆ mgei asei mlei – Krŭ wĭt klei suaih pral, Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư brei thâo:

Ară anei, Adŭ mdrao krŭ wĭt klei suaih pral mâo djăp ênŭm leh maĭ mŏk, kdrăp mnơ̆ng mkăp kơ hdră mdrao mnuih ruă. Adŭ mdrao dôk ksiêm dlăng lehanăn mdrao krŭ wĭt klei suaih pral kơ mnuih ruă dôk đih mdrao ti adŭ mdrao mkăn hlăm sang êa drao čiăng bi hrŏ dŭm klei truh amâo jăk kbiă hriê mơ̆ng dŭm klei ruă anăn ngă… Khă snăn, ăt dôk čiăng mprăp dŭm mta maĭ mŏk mrâo, msĕ si từ trường ksiêm dlăng kŏ dlô, kdrăp rôbôt krŭ wĭt klei suaih pral lehanăn mđĭ klei thâo kơ êpul nai aê mdrao čiăng mkăp kơ klei čiăng ƀrư̆ hruê ƀrư̆ đĭ mơ̆ng mnuih ruă.

Krŭ wĭt klei suaih pral djŏ hdră srăng ba wĭt boh tŭ dưn kơ mnuih ruă, amâo djŏ knŏng mđĭ klei suaih pral leh mdrao ƀiădah lŏ đru bi hrŏ tuič hnơ̆ng dŭm klei truh amâo jăk huĭ tăm mâo.

Trần Văn Hằng (ti să Hòa Thắng, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak) ruă aruăt êrah dlô ba dŏng mdrao mjêč ti Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư. Leh mâo dŏng mdrao, dŭm klei huă mnăm, êrô êbat, bi mdoh asei pô... Hằng ka dưi ngă hjăn ôh brei mâo mnuih hlăm sang đru. Mâo phung nai aê mdrao đru kčĕ, ba ñu kơ Adŭ Adŭ mdrao Kpư̆ mgei asei mlei – Krŭ wĭt klei suaih pral čiăng hriăm mjuăt asei mlei ƀrư̆ ƀrư̆. Êbeh 1 mlan, Hằng suaih hĭn, Hoàng Thị Diệu, mô̆ pô ruă Trần Văn Hằng brei thâo:

Đih mdrao ti Adŭ mdrao Ngoại Thần kinh ñu ruă jih hruê mlam amâo dưi pĭt ôh. Ñu amâo thâo blŭ, dôk sa anôk, đih sa anôk, jơ̆ng kngan hnuă amâo thâo kpư̆ mgei ôh. Leh êbeh 1 mlan dôk mdrao, ară anei jŏng kngan hnuă thâo kpư̆ mgei leh, thâo săng lu leh mơh. Ară anei, ñu suaih ƀiă leh.

Sa čô ruă mkăn jing Chu Thị Huyền, ti să Êa Wuăng, kdriêk Krông Pač, čar Dak Lak. Leh sa wưng mdrao kyua klei bi drăm êdeh êdâo, ñu dleh kpư̆ mgei asei mlei, jŏng amâo dưi êbat. Leh 1 mlan dôk mdrap ti Adŭ krŭ wĭt klei suaih pral, Huyền ƀuh hdră mdrao anei ba wĭt boh tŭ dưn êdi. Amai Huyền brei thâo:

Klei ruă kâo dul ƀiă leh. Kyua mâo phung nai aê mdrao jih ai tiê dŏng mdrao đru leh kơ pô ruă msĕ si kâo mjuăt asei mlei. Êlâo kơ hruê mdrao tinei, jơ̆ng kâo amâo đei dưi êbat ôh. Leh mdrao 1 hruê kăm, ară anei kâo êbat dưi leh.

Čiăng kơ mnuih ruă djăp krŭ wĭt klei suaih pral lehanăn amâo lui bluh mâo dŭm klei truh amâo jăk mkăn, dŭm klei hriăm mjuăt asei mlei mâo phung aê mdrao tinei ksiêm bi hriăm mjuăt mdê mdê tui hluê klei ruă grăp čô. Dŭm hdră krŭ wĭt klei suaih pral mâo: Kpư̆ mgei asei mlei (Dŭm hdră mjuăt dưi ngă ti asei mnuih ruă lehanăn dŭm kdrăp đru mkăn), Kpư̆ mgei asei mlei (lazer, sóng ngắn, điện xung, siêu âm mdrao…) lehanăn ksiêm mđing kơ ai tiê klei mĭn hlăm hdră pư̆ mgei asei mlei (đru kơ mnuih ruă h’ĭt ai tiê, klei mĭn, hgao mnĭt mmông dleh dlan mơ̆ng klei ruă lehanăn đru kčĕ kơ mnuih ruă tơdah mâo klei čiăng).

Ară anei, klei ruă mâo lu mta, ênoh mnuih čiăng krŭ wĭt klei suaih pral kbiă hriê mơ̆ng lu mta msĕ si: Êka êkeh, ruă kboh, klei ruă êbuh đih, klei ruă amâo tưp lar, amâo jăk klei mĭn…. Đĭ, ƀiădah dŭm anôk ksiêm mkă, mdrao mgŭn knŏng mkăp mơ̆ng 15 – 20% klei čiăng krŭ wĭt mơ̆ng mnuih ruă, ênoh adôk jưh knang hlăm êpul êya. Mbĭt hŏng hdră gang mkhư̆, dŏng mdrao; hdră krŭ wĭt klei suaih pral jing hdră mdrao tal 3 hlăm bruă mdrao mgŭn ênuk ară anei. Anei jing sa hdră đru lŏ krŭ wĭt klei suaih pral hlăm asei mlei leh ruă êka, hrŏ ai ngă bruă. Krŭ wĭt klei suaih pral brei hluê ngă mđrăm mbĭt hŏng hdră gang mkhư̆ lehanăn mdrao klei ruă. Mta kñăm mơ̆ng hdră anei jing đru ba wĭt boh tŭ hlăm hdră krŭ wĭt ai suaih pral kơ mnuih ruă, đru kơ mnuih ruă hdĭp jăk hĭn, amâo guôn klei đru mơ̆ng mnuih mkăn, amâo jing klei ktrŏ kơ gŏ sang, yang ƀuôn; mjing klei jăk hlăm ai tiê klei mĭn mnuih ruă, đru diñu dlăng jăk hĭn kơ yang ƀuôn, jăk ai tiê hĭn, bi hrŏ klei rŭng răng, klei kpĭ kbiă hriê hlăm klei hdĭp, bruă mă.

Dưi lač, krŭ wĭt klei suaih pral ba wĭt lu boh tŭ dưn, đru mđĭ boh tŭ hdră dŏng mdrao, bi hrŏ klei lŏ ruă leh mdrao lehanăn đru gang mkhư̆ klei ruă lŏ mâo ktrŏ hĭn. Khă snăn, čiăng krŭ wĭt klei suaih pral ba wĭt boh tŭ dưn, mnuih ruă brei hluê ngă kjăp klei ktrâo lač mơ̆ng aê mdrao, gĭr mjuăt asei mlei lehanăn bi nao kơ anôk bruă mdrao mgŭn thơ̆ng kơ bruă čiăng dưi ksiêm mkă lehanăn mâo hdră mdrao, mjuăt asei mlei djŏ guôp./.

Msĕ si hưn mthâo leh, bruă kơrŭ wĭt klei suaih pral mâo bruă klam yuôm bhăn snăk, đru mđĭ boh tŭ mdrao mgŭn, bi hrŏ klei lŏ mâo klei ruă êdei kơ mdrao mgŭn. Čiăng thâo săng thiăm kơ dŭm boh phŭn djŏ tuôm kơ bruă kơrŭ wĭt klei suaih pral hlăm bruă mdrao mgŭn leh anăn gang mkhư̆ klei ruă, êpul čih klei mrâo bi trông leh hŏng aê mdrao Chuyên khoa I (CKI) Huỳnh Văn Lộc, Khua Anôk mdrao kơrŭ wĭt klei suaih pral, Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư.

-Akâo kơ aê mdrao brei thâo klei kñăm mơ̆ng bruă krŭ wĭt klei suaih pral hŏng mnuih ruă? Leh anăn hlei pô čiăng ngă klei krŭ wĭt klei suaih pral, ơ aê mdrao?

Aê mdrao Huỳnh Văn Lộc: Krŭ wĭt klei suaih pral kơ mnuih ruă kñăm gang mkhư̆ dŭm klei kpĕ êka mnuih ruă kreh tuôm hlăm klei mdrao mgŭn msĕ si bŏk kđuč, ruă ksŏ kyua dăl êa k’hak, kdjuôt boh pal, khăng klang…Krŭ wĭt klei suaih pral lŏ đru mđĭ jih hnơ̆ng adôk mơ̆ng pô ruă, đru kơ diñu čŏng kriê dlăng, mjuăt asei mlei, klei blŭ tlao nao hriê leh anăn đru bi hơĭt, bi mlih klei mĭn, hdră ngă mơ̆ng yang ƀuôn hŏng phung êwiên êwu, ăt msĕ mơh bi hơĭt bruă mkŏ mkra, bruă mă čiăng kơ phung amâo mâo jăk asei mlei dưi ñŭ kma hŏng ala ƀuôn.

Jih jang phung ruă, phung amâo mâo jăk asei mlei dưi kpư̆ mgei, thâo ƀuh, hmư̆, blŭ tlao, phung êmưt đĭ kyar hlăm kŏ dlô, phung ruă mâo bruă ngă mdê hjăn, phung ruă khŏ, phung djŏ phung, phung ruă th hroh hlăm tiê boh la msĕ si toh hroh kboh, boh ƀleh, toh hroh êlan bi êwa…čiăng sơăi klei mdrao mgŭn krŭ wĭt klei suaih pral.

- Akâo kơ aê mdrao brei thâo dŭm hdră mdrao mgŭn krŭ wĭt klei suaih pral dưi ba yua ênuk ară anei?

Aê mdrao Huỳnh Văn Lộc: Ară anei, dŭm hdră krŭ wĭt klei suaih pral jing lu jơr, anăn jing dŭm hdră mnêč čhuak hlăm asei mlei msĕ si mbraih, dŭm mta kdrăp đru msĕ si ală kĭng, đĭng hmư̆, masin blŭ leh anăn dŭm hdră mnêč amâo mâo čhuak msĕ si mdrao hŏng klei blŭ, mdrao hlăm ai mĭn, mdrao hŏng mjuăt asei mlei. Êngao kơnăn, dŭm hdră mnêč kơ đru kơ mnuih ruă lŏ wĭt ñu kma hŏng ala ƀuôn msĕ si mtô bi hriăm, tă hdră bruă mă, bi hơĭt bruă mkŏ mkra, êlan klông…

-Akâo kơ Aê mdrao brei thâo dŭm boh tŭ dưn mơ̆ng bruă krŭ wĭt klei suaih pral hnưm? Tơdah pô ruă hriăm krŭ wĭt klei suaih pral amâo mâo djŏ hdră si srăng hmăi kơ bruă krŭ wĭt klei suaih pral leh anăn gang mkhư̆ lŏ wĭt mâo klei ruă leh mdrao mgŭn, ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Huỳnh Văn Lộc: Krŭ wĭt klei suaih pral hnưm srăng đri kơ diñu dưi ñĕ kơ dŭm klei kpĕ êka tam mâo hlăm bruă mdrao mgŭn, mơ̆ng anăn srăng đru kơ pô ruă Krŭ wĭt klei suaih pral hmar hĭn. Jih jang phung ruă leh dŭm gưl mdrao mgŭn dưi mkă dlăng leh anăn bi klă dŭm klei kpĕ êka dưi ngă toh hroh ai dưi mơ̆ng pô ruă msĕ si klei êbat hiu, klei thâo ƀuh, blŭ tlao, klei thâo mĭn. Mơ̆ng anăn aê mdrao srăng bi klă klei čiăng mdrao mgŭn krŭ wĭt mơ̆ng pô ruă, dŭm mta mnơ̆ng yua đru kơ klei krŭ wĭt klei suaih pral leh anăn tă hdră mă bruă tơdah čiăng êdi.

Êjai pô ruă hrăm mjuăt amâo mâo djŏ hdră srăng bi kpĕ êka, bi kjham hĭn klei ruă pô, kyuanăn pô ruă čiăng mâo aê mdrao mkă dlăng klă nik leh anăn hluê ngă djŏ hdră mdrao mgŭn mơ̆ng aê mdrao.

-Čiăng mđĭ hĭn boh tŭ dưn krŭ wĭt klei suaih pral, ya klei phung ruă srăng mđing, ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Huỳnh Văn Lộc: Čiăng mđĭ hĭn boh tŭ dưn krŭ wĭt klei suaih pral, phung ruă čiăng hluê ngă djŏ klei mtô mơ̆ng phung nai aê mdrao, gĭr mjuăt asei mlei hŏng dŭm klei hriăm hlăm hdră mxdrao mgŭn, čŏng pô blŭ hưn hŏng phung aê mdrao kơ boh sĭt klei ruă pô ăt msĕ mơh dŭm klei blŭ mâo hlăm bruă mdrao mgŭn, mơ̆ng anăn čŏng pô hĭn hlăm bruă krŭ wĭt klei suaih pral. Êngao kơnăn, čiăng ƀơ̆ng djăp mta jăk kơ asei mlei, pĭt dih mdeh msăn djŏ guôp, kreh knhâo leh anăn lŏ nao mkă dlăng hluê si hruê ƀuăn čiăng mâo boh tŭ dưn jăk hĭn./.

-Lač jăk kơ ih lu!