Ayŏng Nguyễn Lê Thành (24 thŭn) ti ƀuôn hgŭm Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak  mprăp dôk mô̆. Lu thŭn anei, mơ̆ng klei hâo hưn, ayŏng Thàng thâo bruă ksiêm dlăng klei suaih pral êlâo kơ dôk ung mô̆ jing yuôm bhăn snăk kơ ñu pô leh anăn boh nik hđeh mrâo kkiêng êdei anăp kyua anăn ñu nao ti Sang hră gưl prŏng Y Dược Ƀuôn Ama Thuôt čiăng đru kčĕ. Tinei ñu mâo phung aê mdrao ksiêm mkă, mtô lač kơ bruă ksiêm dlăng kluôm leh anăn ngă klei ksiêm mkă čiăng êdi. Nguyễn Lê Thành  brei thâo:

Kâo mĭn phung mda asei brei nao ksiêm dlăng klei suaih pral êlâo kơ dôk ung mô̆ čiăng thâo kơ boh klei suaih pral pô leh anăn ung, mô̆ čiăng mkŏ mjing sa gŏ sang jăk mơak.

Ăt mâo klei mĭn msĕ si Thành, amai Lê Thị Uyên Thảo (22 thŭn) ti ƀuôn hgŭm Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak ksiêm duah kơ klei ksiêm mkă klei suaih pral êlâo kơ dôk ung mô̆ leh anăn bi mklă hŏng ung dơ̆ng bi kuôl nao ksiêm mkă. Hlue si amai Thảo, mphŭn mơ̆ng bruă ƀuh sa čô hđeh mâo klei ruă thalassemia (klei ruă hlăm êrah). Tơdah ksiêm dlăng, amai Thảo thâo anei jing sa klei ruă mơ̆ng amĭ ama kơ êrah. Phung hđeh mâo klei ruă kyua tưp mơ̆ng amĭ amâodah ama mâo klei ruă. Klei ruă anei ngă kơ mnuih ruă nao nanao ti sang êa drao čiăng ksiêm dlăng klei ruă, boh nik dlăng sang êa drao jing sang tal dua. Lu hđeh amâo dưi nao sang hră, amâo mơak msĕ si lu hđeh mkăn ôh. Klei yuôm bhăn hĭn jing  phung hđeh mâo klei ruă thalassemia dưi gang mkhư̆ tơdah phung amĭ ama nao ksiêm mkă leh anăn mdrao mgŭn êlâo kơ ba tian leh anăn kkiêng anak. Amai Lê Thị Uyên Thảo brei thâo:

“Tơdah nao ksiêm mkă êlâo kơ bi dôk ung mô̆, kâo ƀuh phung aê mdrao mkăp lu snăk klei hâo hưn kơ klei suaih pral djŏ tuôm êlâo kơ pô mŭt hlăm klei bi dôk ung mô̆, ksiêm dlăng êlâo đru pô hnưm thâo ƀuh klei ruă tưp hlăm  klei bi dôk êkei mniê amâodah klei suaih pral ƀă kkiêng anak ung, mô̆ hlăm êdei anăp ăt msĕ mơh hdră kčah êdei anei”.

Hlue si phung aê mdrao thơ̆ng kơ klei ƀă kkiêng anak, klei ksiêm dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung, mô̆ jing sa hlăm dŭm bruă ngă yuôm bhăn snăk, mjing tur knơ̆ng kơ sa klei hdĭp ung mô̆ jăk mơak êdei anăp. Anei jing hdră čiăng thâo ƀuh hnưm lu klei ruă huĭ hyưt phung êkei leh anăn mniê čiăng hmao mâo hdră mdrao mgŭn, tŭ dưn. Dŭm klei ksiêm mkă lŏ brei ƀuh klei ruă djŏ tuôm kơ gen tưp mơ̆ng amĭ ama, mơ̆ng anăn ung mô̆ mda asei srăng mâo hdră mdrao mgŭn leh anăn ƀă kkiêng anak djŏ guôp, ñĕ kơ amâo jăk kơ phung hđeh tơdah amâo myun mâo hĕ klei ruă mơ̆ng amĭ ama. Khădah snăn, ară anei, lu phung hđeh ka thâo, ka thâo săng djŏ,  thâo săng klei tŭ dưn bruă ksiêm mkă klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ amâodah klei mĭn ngă ngơi mang lač pô suaih kyua anăn amâo nao ksiêm mkă ôh. Boh sĭt mâo leh amĭ ama mâo klei ruă ƀiădah amâo thâo ôh kyua anăn kkiêng anak amâo suaih pral. Sa čô hđeh mâo klei ruă hlăm asei mlei srăng mjing boh ktrŏ kơ klei mĭn leh anăn  wăt bruă duh mkra kơ gŏ sang, mơ̆ng anăn mâo klei truh kjham hmăi kơ klei hdĭp mda.

Hlue si nai prŏng, aê mdrao CKII Hà Văn Tuấn,  K’iăng Khua Sang êa drao Sang hră gưl prŏng  Y Dược Ƀuôn Ama Thuôt, phung mda asei mâo klei thâo săng, bruă knuă hơĭt kjăp mâo klei thâo săng hĭn kơ klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ leh anăn čiăng mđĭ ênoh mnuih hlăm êpul êya mđĭ bruă anei snăn êngao kơ bruă hâo hưn mbĭt,  knuă druh mdrao mgŭn leh anăn dŭm anôk bruă mdrao mgŭn ăt brei mđing hâo hưn kơ mnuih ƀuôn sang, kyua anei jing bruă djŏ tuôm kơ bruă mđĭ hnơ̆ng jăk ênoh mnuih ƀuôn sang mgi dih. Nai prŏng, aê mdrao CKII Hà Văn Tuấn lač:

“Hlăm wưng êgao, kâo ƀuh klei thâo săng ung mô̆ jing phung ung mô̆ mda asei snăn mâo lu klei bi mlih. Dŭm hlâo ung mô̆ ti ƀuôn prŏng mâo bruă mă kjăp arăng mđing uêñ hĭn, bi phung ung mô̆ hlăm krĭng taih kbưi, krĭng dleh dlan amâodah krĭng mnuih djuê ƀiă snăn adôk ƀiă. Êngao anăn, brei lŏ lač kơ klei thâo săng phung ngă bruă mdrao mgŭn kơ klei anei, lu adŭ ksiêm mkă, phung ngă bruă mdrao mgŭn, boh nik phung aê mdrao tuôm hŏng phung ung mô̆ nao ksiêm mkă ăt kčĕ ka djăp ênŭm, ksiêm mkă knŏng kơ klei ruă aguah tlam, ka thơ̆ng kơ bruă anei”.

Ksiêm mkă klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ khăng mâo ksiêm dlăng kluôm leh anăn thơ̆ng kơ klei ƀă kkiêng anak; ksiêm dlăng êrah, klei ruă kơ êrah, ksiêm dlăng tiê, boh ƀleh, klei ruă tiê kyua kman, klei ruă tưp hlăm klei bi dôk ung mô̆; ksiêm dlăng hlăm tian…; ƀuh klei ruă êlâ, ksiêm mkă klei ruă tưp, mơ̆ng anăn mâo hdră mdrao djŏ guôp kñăm mkhư̆ klei plao anak, sui mâo anak.

Boh tŭ mơ̆ng mkă dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆

Ksiêm dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ jing bruă ngă yuôm bhăn hŏng grăp čô êlâo kơ mŭt hlăm klei hdĭp ung mô̆, đru bi hrŏ klei reuă, jing tur knơ̆ng čiăng mkŏ mkra gŏ sang yâo mơak. Čiăng thâo săng klă hĭn kơ bruă ksiêm dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆, thạc sĩ, Aê mdrao Lê Huy Khải – Khua anôk bruă thụ tinh ống nghiệm, Sang êa drao Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột srăng hâo hưn klă klơ̆ng kơ klei anei.

-Ơ Aê mdrao, mkă dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ mâo ya klei srăng ngă?

Aê mdrao Lê Huy Khải: Mkă dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ srăng bi klă kluôm dhuôm kơ klei ƀă kkiêng anak, ăt msĕ mơh hmao ƀuh hnưm dŭm klei amâo mâo jăk hmăi kơ klei kkiêng anak amâodah êjai dôk ba tian. Mbĭt anăn dưi hưn mdah amâodah mhkư̆ mgang dŭm klei ruă djŏ tuôm mâo mơ̆ng tian amĭ, dŭm klei ruă tưp kơ anak ĭ êdei dih. Sơnăn pô srăng mkă dlăng êlâo čiăng mâo hdră êlan ba tian, kkiêng anak. Mkă dlăng êlâo kơ bi dôk ung mô̆ lu jing mkă dlăng kơ klei ƀă kkiêng anak leh anăn ară anei mkă dlăng kơ êkei ăt yuôm bhăn sơnăk, pô srăng ksiêm dlăng êran, klei ruă tưp msĕ si HIV, ruă tiê B, giang mai, rubella…Ksiêm dlăng dŭm klei ruă mâo mơ̆ng tian amĭ, mâo mơ̆ng gŏ sang hlâo ung mô̆ anăn, êdei dih mâo mơ̆ klei tưp srăng ksiêm mkă mtam. Bi klă klei suaih prak klei ƀă kkiêng anak mâo: hŏng mniê bi klă kơ sang anak, ksiêm dlăng sang anak mâo mơ̆ klei amâo mâo jăk, hŏng êkei ăt ksiêm dlăng kơ tinh dịch.

-Aê mdrao mâo mơ̆ klei mtă kơ phung mda asei dôk bi dôk ung mô̆?

Aê mdrao Lê Huy Khải: Êlâo kơ bi dôk ung mô̆, phung mda asei čiăng čŏng nao mkă dlăng kyua boh sĭt anăn mâo lu phung nao mkă dlăng dưi ƀuh dŭm klei ruă kƀah êrah, bŏk kđuč sang anak amâodah dŭm boh klei amâo mâo jăk tinh dịch leh anăn lu klei ruă mkăn. Hŏng klei mkă dlăng, pô hmao ƀuh klei ruă hnưm leh anăn mâo hdră mgaih msir amâodah hmao mdrao mgŭn đru kơ klei ba tian êdei dih mâo klei găl hĭn. Mtă kơ jih jang jing êlâo kơ bi kuôl mơ̆ng 3 - 6 mlan, dŭm hlâo êkei mniê mkă dlăng klei suaih pral êlâo kơ bi dôk ung mô̆ čiăng mâo djăp mmông ngă hdră êlan kơ êdei anăp amâodah tlŏ mgang dŭm klei ruă.

-Lač jăk kơ ih lu!