Leh mdrao hlao klei ruă hnak mâo sa wưng, lu phung ruă lŏ bi nao ti sang êa drao čiăng lŏ mdrao mgŭn kyua lŏ mâo klei ruă hnak gưl tal 2, tal 3. Klei anei amâodjŏ knơ̆ng hmăi kơ klei suaih pral pô ruă ƀiădah lŏ ngă kơ bruă mdrao mgŭn dleh dlan hĭn kyuadah tơdah mnuih ruă lŏ djŏ klei ruă, klei arưp aram kman hnak bi kdơ̆ng hŏng êa drao jing lu sơnăk.

Hluê si WHO, thŭn 2022, Việt Nam mâo hlăm brô 174.000 čô mâo klei ruă hnak mrâo leh anăn 11.000 djiê kyua klei ruă hnak. Hlăm 9 mlan akŏ thŭn 2023, hdră ala čar bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă hnak hmao ƀuh êbeh 78.600 čô mâo klei ruă hnak dŭm mta, đĭ 1.900 čô mkă hŏng wưng anei thŭn 2021. Hmao ƀuh hnak bi kdơ̆ng hŏng êa drao hlăm 9 mlan akŏ thŭn 2023 jing giăm 2.800 čô ruă, lu hĭn mkă hŏng dŭm thŭn 2020, 2021, 2022 jing 9%, 44% leh anăn 4%. Ti čar Dak Lak, thŭn 2023, ênoh phung mâo klei ruă hnak dŭm mta jing 1.050 čô, ênoh phung ruă mrâo leh anăn lŏ djŏ đĭ lu. Nai prĭn, aê mdrao Châu Đương – khua kiă kriê Sang êa drao mdrao kơ ksŏ čar Dak Lak, brei thâo:

Ară anei boh sĭt klei ruă hnak ti čar Dak Lak ăt dleh dưi ksiêm dlăng. Kyua hluê si klei đăo tĭng mơ̆ng Êpul bruă mdrao mgŭn tar rŏng lăn, leh dưi klei ruă tưp Covid-19, klei ruă hnak mâo klei đĭ. Ti Việt Nam, mâo hlăm brô 176 čô hlăm 1000 čô mnuih ƀuôn sang mâo klei ruă hnak. Hŏng ênoh anăn, grăp thŭn ti čar Dak Lak mâo êbeh 3.500 čô mâo klei ruă hnak. Ƀiădah, ară anei Hdră ala čar bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă hnak mơ̆ng čar knŏng hmao ƀuh mă ti gŭ dlông 1000 čô ruă, kyuanăn, dôk lu êdi phung ruă hlăm yang ƀuôn ka dưi hmao ƀuh leh anăn ba hlăm klei kriê dlăng. Kyuanăn, anei jing phŭn mtưp hlăm yang ƀuôn.

Ƀuh mâo mâo klei ruă hnak hlăk thŭn 2020, wưng anăn asei pô mtŭk lu, ayŏng N.T.T (dôk ti kdriêk Čư̆ Jut, čar Dak Nông) nao mkă dlăng, boh tŭ rup X-Quang mâo klei bi knăl kăl ksŏ. Leh nao đih ti sang êa drao ngă dŭm klei ksiêm mkă, ayŏng N.T.T dưi đăo knăl djŏ klei ruă hnak. Hlăm hdră mdrao mgŭn 6 mlan, ñu mñăm êa drao, hluê ngă djŏ hdră mdrao mgŭn mơ̆ng aê mdrao. Leh dưi mdrao hlao klei ruă hnak, ñu mâo phung aê mdrao brei wĭt kơ sang. Ƀiădah, mrâo anei, ñu lŏ mâo dŭm klei mtŭk, ruă đah da dleh bi êwa, ñu nao mkă dlăng ƀuh lŏ djŏ klei ruă hnak gưl tal 2. Ayŏng N.T.T (dôk ti kdriêk Čư̆ Jut, čar Dak Nông), brei thâo:

Kâo nao mkă dlăng ti sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư hmao ƀuh klei ruă ksŏ leh anăn mdrao 4 hruê lŏ wĭt mdrao ti sang êa drao kdriêk Čư̆ Jut. Kâo mñăm êa drao 6 mlan leh anăn lŏ mnăm thiăm 2 mlan hlŏng hlao yơh. Ƀiădah, 2 thŭn êdei kâo lĭ ƀuh asei pô dleh bi êwa, ruă đah da, amâo mâo dưi êbat lŏ hriê mkă dlăng ti nei ƀuh djŏ klei ruă hnak gưl tal 2. Kâo ƀuh klei ruă ktrŏ hĭn, hrŏ knăng hĭn, asei mlei êmăn hĭn mkă hŏng gưl êlâo.

Ăt nao mdrao gưl tal 3 kyua klei ruă hnak, pô ruă P.Đ.D (dôk ti kdriêk Ea Kar, čar Dak Lak) ƀuh klei rŭng răng kyua lŏ mâo klei ruă hnak lu blư̆. Thŭn 2021, ñu mâo klei tŭk sui truh kơ êbeh sa mlan, leh anăn dŭm klei mtŭk kjham hĭn leh anăn mtŭk kbiă êrah mâo wăt êngoh. Mmông anăn, pô ruă nao ti sang êa drao mkă dlăng leh anăn ƀuh pô djŏ klei ruă hnak kyuanăn ngă klei mdrao mgŭn leh anăn hlao. 1 thŭn êdei, P.Đ.D lŏ wĭt mâo klei ruă leh anăn lŏ dơ̆ng nao mdrao truh kơ hlao klei ruă. Mĭn dah asei pô suaih pral leh, mrâo anei hlăm ñu lŏ mâo klei mtŭk sui. Boh tŭ klei ksiêm mkă ƀuh ñu lŏ wĭt mâo klei ruă gưl tal 3. Klei mnuih ruă lŏ wĭt mâo klei ruă lu blư̆ ngă kơ pô ruă mâo klei êmăn êdi. Pô ruă P.Đ.D ( ti kdriêk Ea Kar, čar Dak Lak), lŏ brei thâo:

Gưl tal 3 kâo mâo klei ruă kâo mtŭk, mtŭk truh kơ hlăm brô 1 mlan, lŏ dơ̆ng mlan tal 2 kâo mtŭk kbiă êrah mâo wăt êa k’hak. Kâo nao mkă dlăng ƀuh djŏ klei ruă hnak. Gưl tal 2, 1 thŭn leh kâo mtŭk mâo sa mlan, kâo nao mkă dlăng ƀuh djŏ klei ruă hnak. Ti gưl tal 3, kâo mtŭk, ƀiădah knŏng mtŭk, amâo mâo êa k’hak, kâo nao mkă dlăng amâo mâo êa k’ah, mkă dlăng ƀuh djŏ klei ruă hnak gưl tal 3. Klei bi knăl phŭn jing djŏ êngoh, tal 2 êngoh djĕ, tal 3 amâo mâo êngoh ôh. Dŭm gưl mdrao kâo mnăm êa drao djăp 6 mlan, djŏ hruê, djŏ mmông, amâo mâo lui mnăm êa drao. Jih 6 mlan kâo lŏ ti mkă dlăng ti sang êa drao 2 blư̆ leh anăn sa blư̆ 1 sang êa drao čar ƀuh amâo mâo klei ruă ôh, ară anei lŏ djŏ klei ruă kâo kăn thâo lei ya ngă.

Klei ruă hnak kreh hgăm leh anăn bi toh hroh klei suaih pral, ngă hmăi kơ klei hdĭp pô ruă. Ƀiădah, klei ruă hnak ară anei dưi mdrao hlao tơdah dưi hmao ƀuh, hmao mdrao. Êjai mdrao hlao klei ruă, pô ruă srăng mđing amâo mâo brei lŏ djŏ klei ruă. Tơdah lŏ djŏ klei ruă hnak srăng hŭi hyưt hĭn kyua kman hnak bi kdơ̆ng hŏng êa drao. Bruă mdrao mgŭn klei ruă hnak lŏ wĭt mâo srăng dleh dlan hĭn, tơdah jing leh kman hnak bi kdơ̆ng hŏng êa drao srăng dleh sơnăk dưi mdrao hlao. Êngao kơnăn, ênoh prăk mdrao tơdah kman bi kdơ̆ng hŏng êa drao jing lu êdi. Tơdah pô ruă djŏ klei ruă hnak msĕ yăng đar, ênoh bi liê mdrao mgŭn hlăm brô 10 êklăk prăk. Ƀiădah hŏng hnak kdơ̆ng hŏng êa drao, ênoh anei srăng truh kơ dŭm êtuh êklăk prăk. Ka lač ôh kơ dŭm klei hmăi amâo mâo kơ klei suaih pral pô ruă srăng gui jih klei hdĭp. Kyuanăn, grăp čô ruă hnak dưi mdrao hlao srăng mâo nanao phung êa mdrao mtă mtăn čiăng ñĕ lŏ wĭt djŏ klei ruă hnak.

Čiăng gang mkhư̆ klei lŏ wĭt djŏ kle ỉuă, phung ruă čiăng ngă djŏ hŏng hdră mdrao mgŭn, hmao ƀuh hnưm phŭn mtưp hlăm yang ƀuôn čiăng mdrao mgŭn jih hnơ̆ng hŏng dŭm hdră mdrao mgŭn tŭ dưn hlăm 6 mlan. Êjai mdrao mgŭn, pô ruă srăng mnăm êa drao jêñ jêñ leh anăn mnăm djăp hluê si klei čuăn êlan truh kơ pô ruă hlao jih. Leh hlao klei ruă, pô srăng srăng nao mkă dlăng djŏ hruê čiăng dưi thâo klă klei suaih pral, ai dưi hlao klei ruă, đru kčĕ dŭm hdră êlan gang mkhư̆ klei ruă hnak djŏ guôp. Êngao kơnăn, pô ruă čiăng ñê đuê̆ kơ phŭn mtưp klei ruă, mđĭ ai bi kdơ̆ng hlăm asei mlei, boh nik jing êlan bi êwa čiăng bi kdơ̆ng hŏng dŭm mta kman hnak dưi mŭt hlăm asei mlei.

Klei ruă hnak, boh nik klei ruă hnak lŏ mâo ƀiădah ba lu klei jhat kơ klei suaih pral phung ruă, boh nik hŏng phung ruă amâo thâo bi djŏ hŏng êa drao. Čiăng đru kơ phung ruă ăt msĕ si mnuih ƀuôn sang thâo săng hĭn kơ klei ruă, boh phŭn bi trông hŏng Nai prĭn, aê mdrao Châu Đương - Khua Sang êa drao ksŏ čar Dak Lak srăng hâo hưn ƀhĭ klĭ thiăm.

- Akâo kơ Aê mdrao brei thâo mơ̆ng kbiă hriê mâo klei ruă hnak, Ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Châu Đương: Pô bi mâo klei ruă hnak jing mơ̆ng kman hnak. Hlăm anôk pô hdĭp mda, knam hnak đung hiu. Tơdah anak mnuih hrip djŏ kman hnak mŭt hlăm asei mlei, hlăm êlan bi êwa, lehanăn đĭ lêč pral hlăm asei mlei mnuih. Tơdah asei mlei ktang, mâo ai bi kdơ̆ng hŏng klei ruă, snăn kman čŏng djiê lehanăn jih. Ƀiădah lĕ, tơdah mnuih dôk hlăm klei awăt, kman đĭ lêč pral mtam hlăm asei mlei leh kơ anăn klei ruă hlŏng êdah. Bi tơdah sa čô mnuih mâo leh klei ruă hnak, ƀiădah amâo mâo thâo kral pral ôh lehanăn kăn pral hlŏng mdrao mgŭn rei sĭt nik srăng ba klei jhat prŏng kơ mnuih ruă, msĕ si bi êmăn êmik, amâo mâo čiăng huă ƀơ̆ng, toh êwang, lehanăn amâo mâo ai tiê mă bruă knuă ôh... Bi tơdah amâo mâo mdrao mgŭn ôh, klei ruă srăng đuĕ nao kơ kjham hĭn, msĕ si mnuih ruă mtŭk kbiă êrah, lehanăn djiê kyua mtŭk kbiă lu êrah, ngă ruă êka prŏng hlăm ksŏ ngă truh kơ dlưh klei bi êwa, lehanăn truh kơ djiê...

   - Ya ngă mnuih ruă hnak ênưih truh kơ klei lŏ bluh đĭ klei ruă, Ơ ar mdrao?

-Aê mdrao Châu Đương: Hŏng mnuih ruă hnak leh mdrao, kreh găn hlăm dua mta klei. Tal êlâo jing, tơdah mnuih ruă mnăm êa drao amâo mâo djăp ênŭm, mdrao amâo mâo djŏ hŏng hdră kčah, snăn kman hnak amâo mâo djiê tơl jih ôh, lehanăn sa wưng êdei kơ anăn ñu lŏ bluh đĭ klei ruă. Klei tal dua lĕ, mnuih ruă mdrao leh djŏ hŏng klei mtă mtăn mơh, klei ruă hlao leh mơh, mâo klei bi mklă leh mkă dlăng amâo lŏ ƀuh kman ôh. Ƀiădah êjai hlăm klei hdĭp mda, mnuih ruă lŏ hdĭp hlăm anôk mâo kman snăn ênưih mơh lŏ wĭt mâo klei ruă hnak.

 -Čiăng dưi gang mkhư̆ kơ klei ruă hnak huĭdah lŏ bluh đĭ, snăn mnuih ruă lehanăn mnuih ƀuôn sang drei ya mta brei mđing hĕ, Ơ aê mdrao?

-Aê mdrao Châu Đương: Čiăng dưi gang mkhư̆ klei ruă hnak huĭdah lŏ bluh đĭ, snăn klei tal êlâo jing, tơdah mnuih ruă tuôm mâo leh klei ruă hnak, brei mâo anôk dlăng kriê klei suaih pral bi jăk. Tal dua, mnuih ruă bi tui hlue djŏ klei nai aê mdrao mtă mtăn. Bi tơdah kăn thâo gĭr tui hlue rei klei aê mdrao mtă mtăn, mnăm êa drao amâo mâo djŏ hdră, lui hĕ amâo lŏ čiăng mnăm êa drao ôh, snăn klei ruă ênưih đuĕ nao bi kdơ̆ng hŏng êa drao. Tal 3, jing mnuih ruă brei mâo găp djuê, lehanăn yang ƀuôn bi mđĭ ai, mdrao mgŭn hĕ bi jăk, dưi mkhư̆ klei bi mtưp kơ pô mkăn, đăm lui ôh truh ti hnơ̆ng bi kdơ̆ng hŏng êa drao.

-Lač jăk kơ aê mdrao lu!