Êlâo adih, phung nai êa drao knŏng đru bruă, hluê ngă asăp mtrŭn mơ̆ng phung   aê mdrao snăn ară anei bruă klam mơ̆ng diñu ƀrư̆ hruê ƀrư̆ yuôm bhăn. Tơdah bruă klam mơ̆ng aê mdrao jing mkă dlăng, tă hdră mdrao snăn bruă dôk, phung nai êa drao jing pô hluê ngă. Diñu kreh bi tuôm lu hŏng mnuih ruă, dlăng kriê klei suaih pral mnuih ruă. Dưi lač, hnơ̆ng tŭ jăk mơ̆ng sa anôk bruă mdrao mgŭn tui hluê lu hlăm bruă ngă, klei thâo lehanăn mă bruă jih ai tiê mơ̆ng nai êa drao.

Kah knar grăp hruê, adŭ mdrao Mjêč, Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư kreh dŏng mdrao kơ giăm 200 čô mnuih ruă. Lu jing mnuih ruă kjham, anăp srăng djiê… Kyua anăn, ai tiê klei mĭn wăt mnuih ruă lehanăn gŏ sang ƀhŏk ƀhưn nanao. Diñu rŭng răng klei mĭn, amâo dưi ư̆ ăn klei blŭ, bruă ngă mơ̆ng pô. Kyua anăn, tơdah mâo mnuih ruă snăn, nai êa drao pral kdal nao mkă dlăng, mđing kơ klei blŭ pô. Êngao dŏng mdrao mnuih ruă, nai êa drao kreh ư̆ ăn ai tiê pô, gĭr msir mghaih djăp klei mâo, bi h’ĭt ai tiê gŏ sang mnuih ruă, bi hrŏ tuič hnơ̆ng klei bi tăng mgăl huĭ tăm mâo.

Nai êa drao jing bruă suaĭ êmăn lehanăn mă bruă ti adŭ mdrao mjêč hĭn mơh suaĭ lehanăn huĭ hyưt. Mâo lu mnuih tuôm hŏng găp djuê pô ruă arưp aram ksŭng ngă, čăm biêng êjai dôk mă bruă. Klei anei ngă kơ êpul mă bruă mdrao mgŭn tlă anăp hŏng klei kpĭ, huĭ hyưt tơdah mdrao mnuih ruă. Ƀiădah diñu hgao jih, gĭr mă jăk bruă pô, hŏng mta kñăm jing dŏng hdĭp mnuih ruă, Aê mdrao Tống Thị Thu Phượng – Adŭ mdrao mjêč, Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư brei thâo:

Êjai mă bruă, pô tuôm hŏng mnuih ruă  msĕ si djiê leh ƀiădah lŏ hdĭp, hlăm mnĭt mmông snăn ƀuh yuôm bhăn êdi. Siă suôr hŏng adŭ mdrao mjêč, ayŏng adei hlăm adŭ bruă mâo klei bi mguôp kjăp snăk”.

Adŭ mdrao mjêč lehanăn krŭ wĭt ai suaih pral jing anôk dŏng mdrao kơ jih jang mnuih ruă kjham, anăp truh kơ djiê jing prŏng. Anei dưi dlăng jing anôk mă bruă dleh lehanăn kpĭ ai tiê êdi hŏng phung nai êa drao hlăm sang êa drao kyua grăp hruê hruê, diñu kreh bi tuôm hŏng mnuih ruă kjham, amâo hdơr êa êpa êsei, ênưih djiê truh hlăm grăp mnĭt mmông. Bruă suaĭ leh hriê mă bruă ti adŭ mdrao anei hĭn mơh suaĭ. Klei mdê mơ̆ng adŭ mdrao anei jing amâo brei mnuih hlăm găp djuê mŭt dlăng kriê, rông ba, kyua anăn bruă huă ƀơ̆ng, bi mdoh mnuih ruă phung nai êa drao s’aĭ ngă. Adŭ mdrao ară anei mâo 35 čô mă bruă, bruă ngă lu snăk bi mnuih mă bruă knŏng ƀiă. Klei bhiăn tinei, nai êa drao ti Adŭ mdrao anei mă bruă mlih tuôr, hlăm 24 mmông, leh kơnăn dưi mdei 24 mmông. Khă snăn, kyua amâo djăp mnuih mă bruă snăn yơh tinei kreh mđĭ mmông mă bruă, wăt hruê Têt, knăm m’ak. Kyua anăn, nai êa drao mă bruă lu hĭn mmông kčah jing klei mâo nanao. Nai êa drao Tôn Nữ Thanh Tâm – Khua adŭ mdrao mjêč lehanăn krŭ wĭt ai suaih pral, Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư, brei thâo:

 “Ênoh mnuih ruă tinei kah knar mơ̆ng 46 truh 55 čô mnuih ruă. Hŏng ênoh mnuih ruă lu msĕ snăn, dlăng kriê mnuih ruă jing bruă suaĭ êmăn êdi, khă snăn adŭ mdrao lehanăn sang êa drao ăt gĭr brei 4 čô mă bruă mbĭt sa êpul čiăng rơ̆ng kơ ayŏng amai adei lŏ mă bruă hlăm hruê êdei’.

Khădah mă bruă hlăm wăl anôk mâo lu mta ruă, huĭ srăng tưp djŏ kman, djŏ mmông lu đei mnuih ruă, phung mă bruă ăt jih ai tiê dŏng mdrao, amâo bi kah, dlăng bruă mdrao pô ruă jing phŭn čiăng ba wĭt klei m’ak kơ mnuih ruă lehanăn găp djuê digơ̆.

Lu mnuih kreh lač, nai êa drao jing bruă ngă mtâo anak kơ dŭm êtuh čô kyua diñu mă bruă kơ mnuih ruă jing phŭn lehanăn găp djuê digơ̆. Pô ruă lehanăn găp djuê mnuih ruă mâo lu êdi, wăt mnuih ƀun knap truh kơ mdrŏng sah, mnuih mâo klei thâo truh kơ mnuih amâo thâo hră, klei mĭn mdê pô mdê. Kyua anăn, čiăng jĕ giăm, thâo săng klei mnuih ruă čiăng amâo djŏ ênưih ôh. Kyua anăn, êngao bruă pô, phung aê mdrao brei mâo klei khăp kơ bruă, gĭr ư̆ ăn, gĭr hriăm mjuăt, mđing hmư̆ lehanăn thâo săng hŏng pô ruă.

Aduôn Trương Thị Tuất (găp djuê mnuih ruă) – ƀuôn hgŭm Êa Tam, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak, brei thâo:

 “Phung aê mdrao jih ai tiê, amâo uêñ kơ hruê mmông grăp hruê sut rao, bi mdoh asei mlei mnuih ruă, mđing kơ klei huă mnăm, phung aê mdrao ngă jăk êdi”.

Hluê Êpul bruă mdrao mgŭn tar rŏng lăn, bruă nai êa drao jing sa hlăm 3 bruă phŭn hlăm hdră mdrao mgŭn, mâo dŏng mdrao, dlăng kriê lehanăn gang mkhư̆. Ară anei, hŏng bruă klam mơ̆ng nai êa drao amâo djŏ knŏng dưi bi mni hlăm anôk bruă mdrao mgŭn đuič ôh ƀiădah lŏ mâo yang ƀuôn tŭ yap. Khă snăn, mâo dŭm klei dleh dlan, lông dlăng kơ anôk bruă aê mdrao Việt Nam anăn jing klei čiăng mkă dlăng klei ruă, hdră mdrao mgŭn, ênoh mnuih, hnơ̆ng thŭn hdĭp kah knar, ênoh mnuih mâo klei ruă ktrŏ… đĭ nanao, hlăk ênoh mnuih mă bruă ƀiă. Mbĭt anăn, hnư hrui wĭt mơ̆ng phung nai êa drao, knuă druh mdrao mgŭn ƀiă êdi, ka rơ̆ng kơ klei hdĭp aguah tlam. Klei anei hmăi prŏng truh kơ klei mă bruă knuă, hur har jih ai tiê kơ bruă mơ̆ng diñu./.

Bruă nai êa drao dưi tŭ yap jing sa hlăm dŭm bruă yuôm bhăn djŏ tuôm hŏng klei suaih pral. Ƀiădah, anei ăt jing bruă gui lu klei suăi êmăn, klei kpĭ. Čiăng thâo săng klă hĭn kơ bruă klam mơ̆ng phung aê mdrao hlăm bruă kriê dlăng klei suaih pral kơ phung ruă, ăt msĕ hŏng dŭm klei asăn asei mơ̆ng diñu, klei blŭ hrăm hŏng Hồ Sĩ Phú, khua anôk bruă nai êa drao, Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dăp Kngư srăng bi klă hĭn kơ bruă nai êa drao, mơ̆ng anăn dưi mpŭ hĭn kơ dŭm klei bi mguôp mơ̆ng diñu kơ bruă mdrao mgŭn.

-Akâo kơ ih mblang brei nai êa drao ya bruă klam hlăm klei dlăng kriê klei suaih pral mnuih ruă?

Hồ Sĩ Phú: Bruă nai êa drao mrâo lŏ mđĭ lar bruă mrâo anei mơ̆ng wưng thŭn 1990 phă anei. Boh sĭt êlâo dih, ênuk bi blah, kreh pia jing nai mdrao. Ƀiădah hŏng nai mdrao jing phung mâo wưng mjuăt bi hriăm pral knŏng hlăm 3 mlan đuič, lehanăn knŏng ngă mă sa mta bruă tui si aê mdrao mtă mtăn. Tơl êdei anei, bruă nai êa drao dưi lŏ mđĭ bi lar, lehanăn mâo mjuăt bi hriăm ƀhĭ ênŭm hĭn kdlưn hĭn. Ară anei, Việt Nam hlăk dôk mjuăt bi hriăm ti hnơ̆ng krah, hnơ̆ng kdrah dưh, hnơ̆ng gưl prŏng lehanăn ară anei mâo mjuăt bi hriăm leh truh ti hnơ̆ng nai prĭn mơ̆ng bruă nai êa drao. Kơ klei mjuăt bi hriăm mâo lŏ pŏk bi lar, mkă hŏng dŭm bruă mkăn snăn mâo bi mklă leh jing sa bruă ngă jăk êdi. Wưng mnuih ruă nao bi tuôm hŏng sang êa drao, snăn mâo bi tuôm tal êlâo jing hŏng nai êa drao. Pô ngă nai êa drao anei yơh jing mnuih tŭ jum mnuih ruă tal êlâo lehanăn hlŏng truh kơ mkă dlăng mdrao mgŭn truh kơ kbiă mơ̆ng sang êa drao, nai êa drao anei mơh jing mnuih ngă brei jih hră mơar, kčĕ đru kơ jih jang bruă mdrao mgŭn, ktrâo atăt kơ mnuih ruă. Êjai hlăm wưng dôk mdrao mgŭn ti sang êa drao, nai êa drao anăn yơh mâo bruă klam drông mnuih ruă, leh mkă dlăng thâo klei ruă nai êa drao anăn yơh jing mnuih mdrao mgŭn dlăng kriê kơ êa drao gŭn, hdră mdrao, đru kčĕ kơ klei huă ƀơ̆ng, dlăng si mnuih ruă ƀơ̆ng huă čiăng mâo hdră hâo hưn hŏng aê mdrao, čiăng kơ phung aê mdrao lŏ mâo hdră mdrao mgŭn bi djŏ, êngao kơ dlăng kriê kơ klei huă ƀơ̆ng, pĭt đih mơ̆ng mnuih ruă. Boh nik hŏng mnuih ruă bŏk brŭ wưng knhal tuič snăn nai mdrao dôk ti djiêo mnuih ruă nanao mđĭ ai, bi juh, ngă bi êđăp ai tiê, lehanăn klei ruă mnuih ruă. Êngao anăn, nai êa drao tuôm hŏng mnuih ruă dleh dlan hlăm klei kgŭ gưr, snăn nai êa drao anăn jing mnuih kăp đru grĭng, čung ngă hlăm djăp mta klei mkăn. Ti dŭm anôk mdrao mgŭn mnuih ruă kjham, snăn klei kơ huă ƀơ̆ng nai êa drao yơh jing mnuih bi mčiêm, amâodah bi mdoh asei mlei mnuih ruă, lehanăn kơ klei dliê tlô, truh kơ klei khăt kkâo jơ̆ng kngan, čô kŏ... djăp mta ra bruă yơh nai êa drao anei yơh jing phung kđiăm hĭn hŏng mnuih ruă êjai dôk mdrao kơ sang êa drao.

-Tui si klei ih mrâo bi êdah anei, brei ƀuh nai êa drao mâo bruă klam jing prŏng êdi kơ bruă dlăng kriê mnuih ruă. Snăn, ya mta klei dleh dlan ară anei mơ̆ng nai êa drao ti sang êa drao drei?

Hồ Sĩ Phú: Ară anei sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap kngư drei mâo êbeh 700 čô nai êa drao, boh sĭt knŏng jing djăp mă snăn dah mkă hŏng bruă knuă dôk čiăng ară anei, hŏng ênoh mnuih ruă dôk đih mdrao êbeh 1 êbâo 600 čô mnuih ruă, ka lač ôh mâo mnuih ruă wĭt mdrao kơ sang pô, snăn hŏng ênoh anei jing ăt adôk kƀah. Čiăng dưi mâo djăp nai êa drao tui si mnuih ruă čiăng ară anei jing dôk dleh dlan măng ai. Knŏng khă bi mâo yang ƀuôn čih yap brei bruă nai êa drao bi năng hŏng ai tiê digơ̆ mă bruă knuă. Knŭk kna bi mâo hdră êlan djŏ guôp, boh nik ênoh prăk ƀơk kơ digơ̆ bi năng hŏng bruă ngă, čiăng kơ jih jang phung nai aê mdrao hơĭt ai tiê dôk ngă bruă ti sang êa drao, jih ai tiê mdrao mgŭn mnuih ruă. Kyuadah boh sĭt ară anei phung ayŏng adei nai êa drao gak ngă bruă tŭ lu klei dleh ktrŏ dơ̆ng mơ̆ng bruă găp djuê gŏ sang, lui anak aneh hjăn, amâo mâo mmông duh kơ gŏ sang pô. Boh nik êdah êdi hlăm wưng dôk găn klei ruă tưp thŭn 2021 jing thŭn hlăk lêč klei ruă tưp covid 19 ti čar Daklak. Snăn dơ̆ng mơ̆ng leh găn klei anei, lu mnuih dơ̆ng mđing brei yơh kơ phung nai êa drao. Digơ̆ săn asei mlei hlăk krah kdrăn klei ruă tưp ti anôk mkă dlăng kman hlŏng truh kơ anôk mdrao mgŭn mnuih ruă tưp hlăm dŭm anôk mdrao mgŭn jing jai, ti dŭm anôk mdrao mgŭn, ti dŭm boh sang êa drao să, ƀuôn hgŭm truh kơ sang mdrao mgŭn. Anăn jing klei suăi êmăn mơ̆ng phung nai êa drao, digơ̆ mă bruă bŏ hŏng klei săn asei mlei. Ară anei, prăk kơ digơ̆ knŏng jing ti prăk mlan. Boh nik hŏng phung nai êa drao mrâo mŭt mă bruă knŏng mil mă êbeh 3 êklăk sa mlan. Mkă hŏng ai tiê digơ̆ tuh leh kơ bruă knuă ƀuh jing amâo mâo năng ôh, amâo mâo djăp ôh kơ digơ̆ hdĭp mda.

-Si ih mâo klei čang hmăng hŏng bruă nai êa drao anei hlăm wưng kơ anăp?

Hồ Sĩ Phú: Kâo čang hmăng kơ dŭm knơ̆ng dhar bruă, gưl dlông, dŭm anôk bruă ngă bruă kơ klei tĭng mkă hdră êlan mă bruă, amâo mâo djŏ knŏng hŏng phung nai êa drao ôh, ƀiădah jih jang bruă mdrao mgŭn, bi mâo klei đru kơ phung nai êa drao, čiăng kơ digơ̆ hơĭt ai tiê duh myơr hŏng bruă knuă. Tơdah digơ̆ dưi duh mĭn hơĭt kjăp leh kơ klei hdĭp digơ̆, kơ asei mlei kơ găp djuê, snăn sĭt nik srăng hơĭt mơh ai tiê hlăm klei mă bruă knuă.

-Lač jăk kơ ih mâo hriê leh klei bi blŭ hrăm anei!