Klei ruă bŏk brŭ ksâo jing sa hlăm dŭm klei ruă brŭ kreh mâo ti phung mniê, tơdah mâo klei ruă anei ksâo srăng mâo klŏ bŏk. Leh sa wưng, klŏ bŏk anei srăng đĭ lar pral truh kơ kluôm ksâo lehanăn nao hlăm dŭm anôk mkăn hlăm asei mlei. Hlăm dŭm thŭn hŏng anei, ênoh phung mniê mâo klei ruă bŏk brŭ ksâo đĭ lu lehanăn jing mta phŭn ngă lu phung mniê djiê. Klei ruă bŏk brŭ ksâo găn 5 wưng. Ti dŭm wưng tal êlâo, klŏ bŏk mâo ƀiădah knŏng mâo ti sa anôk ka lar truh kơ anôk mkăn. Ti wưng êdei kơnăn, klŏ bŏk ƀrư̆ prŏng, srăng lar truh kơ anôk mkăn. Truh kơ wưng knhal tuič, kman klei ruă anei lar leh hlăm lu anôk ti asei mlei. Mmông anei hdră dŏng mdrao amâo ba wĭt klei tŭ dưn ôh, mnuih ruă srăng djiê.

Dôk tlŏ sirom êa drao mdrao klei ruă bŏk brŭ ksâo ti Sang êa drao prŏng krĭng Lăn dap kngư, pô ruă N.T.H (dôk ti kdriêk Ƀuôn Đon, čar Dak Lak), mâo bi mklă mâo klei ruă bŏk brŭ ksâo sui hŏng anei 1 thŭn. Leh thâo mâo klei ruă anei, N.T.H khăt leh ksâo nah điâo. Khă snăn, kyua hmao ƀuh hnui đei, klei ruă anei lar leh hlăm asei mlei ngă kơ hdră mdrao amâo ba wĭt boh tŭ ôh. Pô ruă N.T.H, brei thâo:

Tal êlâo ksâo kâo khăng, hrah ƀ’ƀiă. Kâo nao blei êa drao wĭt mnăm, kâo êmuh mơh nai aê mdrao huĭ dah bŏk brŭ. Ƀiădah aê mdrao lač tơdah bŏk brŭ kreh mâo klŏ bŏk ti păl ak. Kâo wĭt ti sang dŭm hruê ƀuh păl ak bŏk snăn kâo nao ti sang êa drao ksiêm dlăng. Nai aê mdrao lač bŏk mang gơ̆ blei êa drao wĭt mnăm 5 hruê lehanăn lač tơdah amâo hlao brei nao kơ gưl dlông ksiêm mkă dlăng. 5 hruê êdei kâo dlăng amâo dưi ôh kâo nao đih kơ sang êa drao lehanăn lač klei ruă kâo anei mâo mơ̆ng sui leh. Ƀiădah boh sĭt gơ̆ amâo ruă ôh kyua anăn kâo amâo thâo ôh pô mâo klei ruă bŏk brŭ. Aê mdrao brei kâo đih mdrao lehanăn blač mdrao. Truh kơ ară anei 1 thŭn leh, kâo nao leh ti Sài Gòn, xạ trị ƀiădah ară anei klei ruă mŭt truh kơ klang, ksŏ amâo lŏ thâo mdrao xạ trị ôh, knŏng truyền sirom êa drao mdrao yơh”.

Khăt leh sa nah ksâo kyua klei ruă bŏk brŭ ksâo, T.T.L (dôk ti kdriêk Čư̆ Mgar, čar Dak Lak) ka jih mơh klei bi kngăr kyua ñu ruă. Hluê amai T.T.L, hlăm mlan 4/2023, hruê truh kơ mlan, amai ƀuh ksâo nah điâo mâo sa klŏ bŏk điêt, khă snăn, leh jih hruê truh mlan, klŏ bŏk pê mơh amai amâo lŏ mđing ôh. Leh kơnăn, ƀuh êmăn, ruă ti ksâo, ti đah da, dleh bi êwa, snăn amai nao ksiêm dlăng mmông anăn thâo mâo klei ruă bŏk brŭ ksâo, mŭt leh hlăm ksŏ. Khădah gĭr mdrao ƀiădah kyua hmao ƀuh hnui, boh tŭ hdră mdrao amâo lu ôh ngă kơ amai hƀlŏk êdi kyua amâo čiăng nao ksiêm mkă dlăng, mdrao hnưm. T.T.L, brei thâo:

Nao mă bruă kâo ƀuh ksâo ruă lu êdi, gư̆ ti ksâo ruă mơh. Mrâo êgao, kâo nao ksiêm mkă dlăng, siêu âm thâo kâo djŏ klei ruă bŏk brŭ ksâo leh. Ruêh ti ksâo ƀuh mâo klŏ mđơr hŏng kđiêng kngan êdai, gư̆ kơh ryă. Yang đar kâo đĭ kĭ ƀiădah ară anei amâo lŏ đĭ. Kâo amâo thâo ya djŏ, trŭn hĕ nanao, mơ̆ng 55kg trŭn dôk 43,44 kg. Kâo jing mniê, kâo mtă kơ jih amai adei mniê drei 6 mlan nao ksiêm dlăng 1 blư̆, čiăng pral hmao ƀuh lehanăn mdrao, đăm lui êdao mmông pô srăng hƀlŏk.

Mbĭt hŏng klei ruă brŭ sang anak, klei ruă bŏk brŭ ksâo jing sa hlăm dŭm klei ruă kreh mâo ti phung mniê. Hlăm thŭn 2020, hlăm tar rŏng lăn ăt msĕ mơh ti Việt Nam mâo ênoh mnuih djŏ klei ruă anei lu êdi, truh êbeh 25% ênoh mnuih ruă brŭ. Ti čar Dak Lak, hlăm wưng êgao, ênoh mnuih ruă lehanăn mdrao klei ruă brŭ ksâo đĭ, knŏng tĭng hlăm thŭn 2023 mâo giăm 400 čô ruă dôk mdrao ti Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư lehanăn hlăm brô 600 – 700 čô dưi ba mdrao kơ gưl dlông. Aê mdrao thơ̆ng kơ adŭ mdrao 1 Nguyễn Viết Luân, Adŭ mdrao Ung bướu Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư brei thâo:

Mâo 2 mta phŭn ngă truh klei ruă bŏk brŭ anei jing kbiă hriê mŏng asei mlei lehanăn nah êngao. Tal sa jing kbiă hriê mŏng asei pô ruă, hlăm brô 5 – 10% pô ruă bŏk brŭ ksâo kyua mơ̆ng gơ̆ pô, kyua amâo jăk hlăm gene. Thŭn pô ruă ăt jing mta phŭn, thŭn khua ênưih mâo klei ruă anei, 20 – 30 thŭn ƀiă snăk mnuih ruă, mơ̆ng 35 thŭn kơ dlông kreh mâo mnuih ruă lehanăn mnuih mơ̆ng 50 – 70 thŭn mâo lu snăk mnuih djŏ klei ruă anei. Mbĭt anăn, mnuih ruă kreh mâo hruê truh kơ mlan hnưm, hlăm brô 12 thŭn amâo dah amâo lŏ mâo hruê truh kơ mlan êdei kơ 55 thŭn srăng ênưih mâo klei ruă anei, đĭ truh 2 blư̆ mkă hŏng phung mâo hruê truh kơ mlan mơ̆ng 15 thŭn kơ dlông lehanăn hŏng mnuih amâo lŏ mâo hruê truh kơ mlan êlâo kơ 45 thŭn.

Klei ruă bŏk brŭ ksâo jing sa klei ruă bruĭ kreh mâo ti phung mniê. Klei ruă anei dưi mdrao hlao tơdah hmao ƀuh hnưm lehanăn mđĭ ênoh mnuih hdĭp 5 thŭn kơ dlông êbeh 99%. Kyua anăn, bruă pral ksiêm mkă dlăng čiăng pral hmao ƀuh klei ruă mâo bruă klam yuôm bhăn hlăm bruă mđĭ boh tŭ hdră mdrao lehanăn gang mkhư̆ klei ruă anei./.

Ară anei, klei ruă brŭ ksâo jing klei ruă khăng mâo lu lehanăn ngă lu phung mniê djiê tơdah amâo thâo ƀuh hnưm leh anăn hmao mdrao mgŭn. Kyua anăn, čiăng đru kơ phung ruă ăt msĕ mơh mnuih ƀuôn sang thâo săng klă hĭn kơ klei ruă, êpul čih klei mrâo kơ hdră mâo leh klei bi trông hŏng Aê mdrao CKI Nguyễn Viết Luân, Anôk mdrao kơ klei ruă bŏk biăm Sang êa prŏng krĭng Lăn Dap Kngư kơ klei ruă brŭ ksâo, klei bi knăl tơdah mâo klei ruă, hmăi hŏng klei suaih pral ăt msĕ mơh dŭm klei brei mđing tơdah mdrao mgŭn leh anăn gang mkhư̆ klei ruă.

-Akâo kơ Aê mdrao brei thâo, si ngă klei bi êdah mơ̆ng klei ruă brŭ ksâo leh anăn si ngă srăng hmăi kơ klei suaih pral mnuih ruă ?

Aê mdrao Nguyễn Viết Luân: Hlăm êlan êa ksâo, êjai klŏ bŏk đĭ prŏng pô ruă srăng mâo klei bi knăl ruă đah da anôk mâo klŏ bŏk, mâo êa kbiă mơ̆ng kuôp ksâo ti nah mâo klŏ bŏk, kblač, djŏ kman, bŏk ksâo kơh hmao ƀuh klei ruă. Klŏ bŏk đĭ prŏng srăng ksĭng leh anăn srăng bŏk yơi ti păl ak, ti kang, tơdah rueh srăng ƀuh klŏ bŏk khăng, kjăp ti păl ak, ti gŭ knga, kuê…Tơdah truh hlăm dlông srăng mâo dŭm klei bi êdeh msĕ si ƀlĕ ô̆, ruă kŏ, awăt êmăn asei mlei. Klei ruă truh hlăm klang ngă ngă truh klei ruă klang, truh hlăm ksŏ ngă klei dleh bi êwa, mtŭk, truh kơ tiê săng bi toh hroh tiê, amâo čiăng huă ƀơ̆ng, klĭt kñĭ, dăl phĭ…Êjai mâo klei ruă brŭ ksâo, pô ruă srăng tŭ klei ruă brŭ ruă asei mlei. Êjai klei ruă truh kơ tiê, ksŏ, dlô…ngă truh lu klei huĭ hyưt kơ klei hdĭp pô ruă. Mâo đa đa pô ruă hmao ƀuh hnưm klei ruă anei ƀiădah amâo mâo klei kčĕ klă nik mbĭt hŏng klei mĭn rŭng, hêñ, amâo mâo đăo knang kơ bruă mdrao mgŭn, ngă kơ klei ruă lŏ đi kjam hĭn.

-Êjai mâo klei ruă ƀrŭ ksâo, ya mta phung ruă čiăng mđing, ơ Aê mdrao?

Aê mdrao Nguyễn Viết Luân: Ară anei, hŏng klei đĭ kyar mơ̆ng klei kreh knhâo, klei ruă brŭ ksâo mâo leh dŭm hdră mdrao mgŭn ba wĭt boh tŭ dưn msĕ si mbriah hóa trị, xạ trị. Boh nik jing hŏng phung hmao ƀuh hnưm dưi mdrao hlao. Ƀiădah, phung ruă srăng ngă djŏ hŏng hdră mdrao mgŭn mơ̆ng aê mdrao hlăm klei mdrao mgŭn, nao mkă dlăng djŏ tuôr. Bruă mdrao mgŭn srăng nao djŏ hdră, klei huă ƀơ̆ng djŏ guôp čiăng mâo klei suaih pral bi mdrơ̆ng hŏng klei ruă. Boh nik, amâo mâo čŏng pô lui klei mdrao mgŭn čiăng yua dŭm mta êa drao knhuah gru, duah bi hing msĕ si, ap hla kyâo, mnăm dŭm mta êa drao ka mâo Phŭn bruă mdrao mgŭn tŭ yap. Klei ruă brŭ ksâo dưi mdrao hơĭt leh anăn bi kdung mmông hdĭp mơ̆ng pô ruă tơdah ngă djŏ hdră mdrao mgŭn. Bi tơdah nao ti anôk mdrao mgŭn hnui, pô ruă srăng dleh dlan hĭn, boh tŭ dưn bruă mdrao mgŭn ăt srăng hrŏ mơh.

- Čiăng čŏng gang mkhư̆, hmao ƀuh hnưm klei ruă brŭ ksâo, ksiêm mkă hrŏng klei ruă ƀrŭ ksâo, si ngă srăng ngă, ơ aê mdrao?

Aê mdrao Nguyễn Viết Luân: Klei ruă ƀrŭ ksâo jing sa hlăm dŭm klei ruă dưi ksiêm dlăng hnưm. Ksiêm dlăng klei klei ruă mâo wăt pô ruă čŏng mkă dlăng ti sang, mkă dlăng mơ̆ng phung nai aê mdrao thơ̆ng kơ bruă mdrao mgŭn klei ruă amâodah mă rup čiăng bi klă, mkă dlăng. Êngao kơnăn ăt mâo dŭm hdră êlan mdrao mgŭn mkă msĕ si mbriah mă tế bào čiăng đăo knăl klei ruă. Dŭm hdră êlan mkă dlăng srăng dưn yua kơ mâo phung mâo klei ruă brŭ ksâo srăng lu hĭn mkă hŏng phung mkăn. Phung mâo klei arưp aram mâo phung mniê mơ̆ng 40 thŭn kơ dlông, amâodah phung mniê hlăm gŏ sang mâo pô tuôm mâo klei ruă brŭ ksâo. Bi hŏng phung leh mâo klei ruă srăng ksiêm dlăng klei ruă brŭ jih dua tĭng. Tơdah čiăng mkă dlăng ti sang, phung amai adei dưi dôk ti anăp ală kĭng amâodah đih đang, êjai rueh ƀuh klŏ bŏk amâodah êa mơ̆ng kuôp ksâo, bi nao mtam ti sang êa drao čiăng mkă dlăng, đăo knăl leh anăn mdrao mgŭn.

-Ih mâo mơ̆ klei mtă hŏng mnuih ƀuôn sang čiăng gang mkhư̆ klei ruă brŭ ksâo?

Aê mdrao Nguyễn Viết Luân: Čiăng gang mkhư̆ klei ruă brŭ ksâo, pô ruă čiăng mâo knhuah hdĭp jăk, kreh knhâo. Klei huă ƀơ̆ng ăt kreh knhâo, ƀơ̆ng lu mta mnơ̆ng bi êdjao, djam mtah, boh kroh, ƀơ̆ng ƀiă kđeh čĭm hrah, mnăm êa êbeh 2 lit hlăm sa hruê, mjuăt asei mlei ƀiă êdi 20 mnĭt hlăm sa hruê, pĭt kah knar mâo 8 mmông, amâo mâo brei êmŏng êgao hnơ̆ng. Êngao kơnăn, kăm ƀiădah mơh dŭm mta arưp aram msĕ si kpiê asei, djŭp hăt. Klei ruă brŭ ksâo čiăng ksiêm dlăng, hmao ƀuh hnưm, kyua thŭn ƀrư̆ khua, klei arưp aram mâo klei ruă ƀrư̆ lu. Phung ruă mâo leh klei ruă hlăm ksâo êlâo anăn čiăng nao mkă dlăng jêñ jêñ kñăm hmao ƀuh klei ruă ƀrŭ ksâo hlăm wưng hnưm hĭn./.

-Lač jăk kơ ih lu!