Ti Việt Nam, hluê si klei ksiêm duah mta jăk kơ asei mlei ala čar 2019 – 2020, hnơ̆ng klei rông anak hŏng êa ksâo amĭ hlăm 6 mlan tal êlâo ti gŭ hnơ̆ng kah knar, hlăm brô 45%. Lu klei ksiêm duah ktrâo klă dŭmn ala čar mâo hnơ̆ng anei êbeh 70% srăng bi hrŏ klei ktrŏ klei ruă duam leh anăn ênoh mdrao mgŭn… Knŏng amâo mâo dưi rông anak hŏng êa ksâo amĭ hluê si klei mtă mơ̆ng aê dmrao, phŭn agha ngă truh klei rông anak hŏng êa ksâo amĭ ƀiă kyua ka thâo săng klă klei yuôm mơ̆ng êa ksâo amĭ, klei kpĭ bruă duh mkra, mmông, klei đru mơ̆ng gŏ sang, dŭm klei čhuai mơ̆ng êa ksâo blei.

Leh k’kiêng anak, asei mlei amĭ srăng mâo lu klei bi mlih, krŭ wĭt wưng leh k’kiêng, tlă anăp hŏng dŭm klei rŭng răng êjai dlăng kriê anak ĭ, boh nik hŏng phung mrâo ngă amĭ. Klei kpĭ mơ̆ng klei amâo mâo pĭt, amâo mâo djăp êa ksâo, dăl êa ksâo amâodah ruă ksâo ngă kơ amĭ lĕ hlăm klei rŭng răng. Hlăm boh klei anăn, tơdah gŏ sang amâo mâo thâo săng leh anăn bi juh, amĭ srăng ênưih lĕ hlăm klei ênguôt.

Mrâo k’kiêng anak tal 1, amai Trần Thị Ngọc (25 thŭn, ti ƀuôn hgŭm Ƀuôn Ama Thuôt, čar Dak Lak) tuôm găn klei kpiĕ êjai rông anak hŏng êa ksâo amĭ. Kyua amâo mâo kuôp ksâo, anak măm dleh. Grăp blư̆ bŏ êa ksâo ƀiădah anak êpa, hia kyua amâo thâo măm amĭ, amai ƀuh luh êa ală. Amâo ung mđĭ ai, juh leh anăn đru kơ anak măm amĭ, amai Ngọc dưi găn. Truh kơ ară anei, ĕ sang amai mâo 7 mlan, suaih pral, asei bŏ. Amai Ngọc brei thâo:

“Kâo tuôm Street êjai brei anak mam. Tơdah amâo mâo gŏ sang, boh nik jing ung kâo mđĭ ai, juh jâo kâo lui leh. Grăp blư̆ êdu ai, ñu lŏ mđĭ ai: Ih gĭr yơh, êa ksâo amĭ jăk hĭn kơ anak. Klei blŭ anăn brei kơ kâo mâo boh kdrŭt čiăng lŏ dơ̆ng gĭr brei anak mam truh kơ ară anei”.s

Hlăm dŭm klei ksiêm duah kơ klei tŭ jing rông anak hŏng êa ksâo amĭ, bruă klam mơ̆ng ung ăt dưi mñă ktang nanao. Hlăm wưng dôk ênôk, ung amâo djŏ knŏng jing kmeh gơ̆ng gŏ sang ƀiădah lŏ jing pô đru ai tiê kơ mô̆, mơ̆ng kriê dlăng anak truh kơ mă bruă hlăm sang čiăng kơ mô̆ mâo mmông mdei, krŭ wĭt klei suaih pral. Êngao kơnăn, mâo lu phung ung mgang mô̆ pô ti anăp dŭm klei mĭn soh čhuai kơ klei rông anak hŏng êa ksâo amĭ mơ̆ng phung jĕ giăm.

Êngao kơ ung, aduôn ar ăt jing phung mâo klei hmăi hŏng klei rông anak hŏng êa ksâo amĭ. Tơdah aduôn aê thâo săng klei yuôm bhăn mơ̆ng êa ksâo amĭ leh anăn đru kơ amĭ rông anak phung amĭ srăng mâo hĭn klei jăk leh anăn boh kdrŭt rông anak djŏ hdră, mâo mmông ngă djŏ klei mtă mơ̆ng bruă mdrao mgŭn. Amai Hoàng Thu Trang ( ti ƀuôn hgŭm Ea Kao, čar Dak Lak) yăl dliê:

“Kâo ƀuh klei myun êjai mâo êpul kmhal sa ai hŏng bruă kâo rông anak hŏng êa ksâo amĭ. Diñu mđĭ ai, đru kơ kâo rông anka, bruă hlăm pưkk sang čiăng kơ kâo mâo mmông mdei. Kyua mâo diñu kâo dưi brei kơ ĕ mam, ară anei ĕ 12 mlan leh.”

Phung mniê dôk gui dlông mra pô lu bruă klam, bi kluôm kơ gŏ sang, bi leh jăk bruă hlăm yang ƀuôn. Kyuanăn, čiăng bi hrŏ klei kpĭ kơ digơ̆, čiăng kơ digơ̆ dưi bi leh bruă ngă amĭ, gŏ sang leh anăn găp djuê mâo bruă klam yuôm bhăn. Grăp čô čiăng uêñ mĭn, bi kah mbha, bi đru čiăng kơ phung mniê mâo mmông kriê dlăng kơ anak. Kyua kriê dlăng kơ hđeh jing klei mđing mrô 1 mơ̆ng jih jang lăn čar, hlăm anăn rông anak hŏng êa ksâo amĭ jing klei bi hdră klei kriê dlăng djŏ hdră, jing tur knơ̆ng kjăp kơ klei suaih pral ênuk êdei anăp./.

Klei đru mơ̆ng gŏ sang đru kơ amĭ krŭ wĭt klei suaih pral.

Čiăng đru kơ phung amĭ lehanăn gŏ sang thâo kơ klei yuôm bhăn mơ̆ng êa ksâo amĭ hŏng klei đĭ prŏng mơ̆ng phung hđeh, hlăm wưng êgao, dŭm anôk bruă mdrao mgŭn mđĭ leh hdră mtô mblang, ktrâo lač kơ phung amĭ kơ hdră brei anak mam mơ̆ng dŭm hruê mrâo kkiêng mtam. Snăn, si hdră rông anak hŏng êa ksâo amĭ čiăng ba wĭt boh tŭ dưn kơ hđeh? Alum kơ ƀĭng găp hmư̆ klei đru kčĕ mơ̆ng Aê mdrao thơ̆ng kơ adŭ mdrao I Trần Ngọc Thuỳ, Adŭ mdrao lehanăn ksiêm dlăng klei ƀă kkiêng anak, Sang êa drao prŏng krĭng lăn dap kngư.

- Ơ Aê mdrao!  Si hdră ktrâo lač mtă mtăn brei rông anak hŏng êa ksâo amĭ ti Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư?

Aê mdrao Trần Ngọc Thuỳ: Bi mklă bruă hâo hưn jing yuôm bhăn kyua anăn phung ba tian hriê ksiêm mkă tian amâodah kkiêng anak ti sang êa drao mâo phung aê mdrai čĕ kơ klei rông anak hŏng êa ksâo amĭ, mtô kơ klei tŭ dưn mơ̆ng êa ksâo amĭ. Leh phung amĭ kkiêng wĭt ti anôk mdei leh kkiêng anak, phung mă bruă mdrao gŭn lŏ kčĕ sa blư̆ dơ̆ng, ktrâo lač kơ phung amĭ brei hriăm mam amĭ djŏ hdră, si ngă čiăng êa ksâo pral hriê, klei huă ƀơ̆ng, mbŏ mnơ̆ng tŭ jăk bi djŏ guôp čiăng kơ phung amĭ dưi rông anak hŏng êa ksâo amĭ djŏ hdră. Sang êa drao ƀlir klei čih, hră mbha kơ klei  tŭ dưn rông anak hŏng êa ksâo amĭ ti dŭm adŭ mdrao mgŭn, êngao anăn khăng mđung video bi hriăm amĭ mmam anak. Grăp aguah Aê mdrao srăng nao ksiêm mkă kơ phung amĭ leh kkiêng amâodah leh bliah, êngao kơ ksiêm dlăng klei suaih pral phung amĭ msĕ si anôk êka, sang anak… Aê mdrao srăng mtô kơ phung amĭ hdră đih, dôk gŭ kơ anak mam. Phung aê mdrao lŏ kčĕ kơ phung hlăm gŏ sang thâo kơ klei tŭ dưn mơ̆ng bruă rông anak hŏng êa ksâo amĭ.

Ară anei, ti Sang êa drao prŏng krĭng Lăn Dap Kngư jih jang phung amĭ kkiêng blaih amâodah kkiêng mâo ngă klĭt bi sô̆ hŏng klĭt leh anăn mâo mtă rông anak hŏng êa ksâo amĭ hlăm 6 mlan akŏ thŭn. Jih jang phung hđeh leh kkiêng mâo mtô jing mam amĭ hlăm wang 1 mmông leh kkiêng. Êlâo kơ mŭt kkiêng, jih jang phung amĭ srăng hmư̆ klei kčĕ kơ bruă rông anak hŏng êa ksâo amĭ leh anăn mâo klei ktrâo lač kơ klei mam kuôp ksâo djŏ hdră.

- Akâo kơ Aê mdrao brei thâo boh tŭ hŏng amĭ leh anăn kơ hđeh tơdah rông anak hŏng êa ksâo amĭ?

Aê mdrao Trần Ngọc Thuỳ: “Êa ksâo amĭ jing mnơ̆ng ƀơ̆ng tŭ jăk kơ hđeh mrâo kkiêng leh anăn hđeh điêt. Klei rông anak hŏng êa ksâo amĭ ba lu klei tŭ dưn. Hŏng phung hđeh, êa ksâo amĭ jing mnơ̆ng ênưih lik, rơ̆ng kơ klei đĭ kyar hlăm kŏ dlô leh anăn asei mlei phung hđeh. Hlăm êa ksâo amĭ mâo lu mnơ̆ng tŭ jăk leh anăn lu mta dưi mdrơ̆ng hŏng klei ruă kyua  asei mlei amĭ ba brei, kyua anăn srăng mđĭ klei dưi mdrơ̆ng kơ klei ruă mơ̆ng hđeh, đru kơ hđeh srăng dưi hŏng klei ruă hlăm dŭm mlan akŏ klei hdĭp msĕ si ruă tian, ruă ksĭ… Êngao anăn, tơdah hđeh dưi rông hŏng êa ksâo amĭ srăng mđĭ klei bi mguôp amĭ - anak, hđeh srăng ƀuh mâo lu hĭn klei khăp amĭ brei kơ pô. Hŏng amĭ, hlăm wưng leh kkiêng, rông anak hŏng êa ksâo srăng đru kơ amĭ dưi ƀiă klei ruă leh kkiêng anak. Tơdah hđeh mam mtam srăng đru kơrŭ wĭt  sang anak, bi hrŏ kbiă êrah, kluh êrah leh kkiêng anak. Tơdah rông anak hŏng êa ksâo amĭ, phung amĭ srăng pral bi hrŏ knăng pô hŏng đĭng kdriêk tal êlâo. Thiăm sa klei tŭ dưn ăt yuôm bhăn jing tơdah rông anak hŏng êa ksâo amĭ bi hrŏ ênoh kriê dlăng hđeh lu snăk mkă hŏng klei rông anak hŏng êa ksâo mkra mjing. Kyua anăn, mtă  brei rông anak hŏng êa ksâo amĭ hlăm 6 mlan akŏ thŭn leh anăn mđĭ lar thiăm hlăm wang 12 truh 24 mlan kơ anăp.

- Mâo phung amĭ ama  rŭng răng tơdah ƀuh hđeh mâo klei ruă srăng mam awăt. Hlue si ih, si ngă brei amĭ ama ngă čiăng mđĭ lar bruă rông anak hŏng êa ksâo amĭ hlăm wưng hđeh mâo klei ruă?

Aê mdrao Trần Ngọc Thuỳ:  Hlăm wưng hđeh mâo klei ruă, brei phung amĭ lŏ dơ̆ng rông anak hŏng êa ksâo amĭ. Hlăm wưng anei, klei mĭn ai tiê jing yuôm bhăn snăk, brei amĭ mâo ai tiê hơĭt hrăm mbĭt hŏng anak găn jih klei mâo. Hlăm wang 6 mlan akŏ thŭn truh kơ jih 1 thŭn, phung hđeh srăng tuôm hŏng lu mta kơ klei suaih pral msĕ si: ruă tian, ƀlĕ êa dŭng, dăl dŭng, ruă hlăm êlan bi êwa nah dlông. Tơdah hđeh mâo klei anăn, brei phung amĭ lŏ dơ̆ng rông anak hŏng êa ksâo amĭ kyua hlăm êa ksâo amĭ  mâo lu klei tŭ dưn. Phung amĭ brei mbŏ djăp mnơ̆ng tŭ jăk čiăng kơ êa ksâo amĭ bŏ mnơ̆ng tŭ jăk, mkăp djăp ênŭm mnơ̆ng jăk kơ anak. Tơdah mâo rông anak hŏng êa ksâo mkra mjing, hlăm êa ksâo srăng mâo đạm dleh lik hĭn amâodah đa đa hđeh srăng amâo djŏ hŏng êa ksâo êmô srănf bi ktal, dleh lik kyua anăn srăng tuôm hŏng klei ruă msĕ si amâo jăk kơ tian prôč, ruă ksŏ, klei dưi mdrơ̆ng srăng awăt hĭn kơ phung hđeh dưi mam êa ksâo amĭ.

- Čiăng dưi mđĭ lar leh anăn mđĭ hnơ̆ng jăk êa ksâo amĭ, si brei phung amĭ huă ƀơ̆ng ơ aê mdrao?

Aê mdrao Trần Ngọc Thuỳ: Êlâo dih, ăt mâo lu phung amĭ leh kkiêng kăm đa đa mnơ̆ng ƀơ̆ng huă. Ƀiădah hŏng phung amĭ kkiêng anak ti Sang êa drao krĭng Lăn Dap Kngư dưi mtă brei huă mnăm lu mta hlăm êpul mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo lipid (pul chất béo), carbohydrate (êpul ƀêñ hra, tinh bột), leh anăn Protid (êpul chất đạm) rơ̆ng djăp ênŭm mnơ̆ng tŭ jăk. Hnơ̆ng mnơ̆ng tŭ jăk êngao kơ êpul mrâo lač, brei phung amĭ leh kkiêng bliah mbŏ boh kroh, djam tam čiăng jăk kơ tian prôč. Phung amĭ brei mbŏ thiăm mơ̆ng 500ml – 1 lít/hruê hlăm wưng rông anak hŏng êa ksâo amĭ. Tơdah rông anak hŏng êa ksâo amĭ, brei mnăm lu êa, mbŏ thiăm 2 lĭt êa/hruê.

Lač jăk kơ Aê mdrao !