Êlâo kơ mphŭn pŏk thŭn hriăm mrâo, adei Bơ Nah Ria Hồng Ân, 9 thŭn, ti al M’Lọn, wăl krah Thạng Mỹ, kdriêk Đơn Dương, čar Lâm Đồng mâo phung amĭ rông nao dlăng, mđup brei hdruôm hră, êa ksâo leh anăn lu mnơ̆ng hriăm hră mơar mrâo. Amĭ ñu djiê kyua klei ruă tưp Covid-19, ñu dôk hŏng ama leh anăn aduôn. Aduôn ñu khua thŭn leh, ama amâo mâo bruă mă hơĭt, nao mă bruă mưn grăp hruê. La Bouye Năm Thiều, aduôn Hồng Ân brei thâo, klei phung amĭ rông mđĭ ai đru kơ ñu thâo kơ klei khăp.

“Kyua mâo phung amĭ rông anăn čô kâo mâo hdruôm hră, dưi đru ƀiă klei dleh dlan. Kâo ăt gĭr mđĭ ai ñu nao sang hră, mñă kơ ñu nao hriăm gĭr, hmư̆ klei nai mtô mtă, kreh kriăng mă bruă”

Phạm Thị Thảo Nguyên, Khua Êpul hgŭm phung mniê wăl krah Thạnh Mỹ, kdriêk Đơn Dương brei thâo, anôk bruă ngă amĭ rông kơ Hồng Ân tơl ñu truh 18 thŭn. Hlăm 2 thŭn êgao, Êpul hgŭm mkŏ hŏng phung mâo ai tiê kmah mđup brei hră mkiêt mkriêm mâo ênoh 5 êklăk prăk, grăp mlan kriê dlăng kơ ñu sa kdrêč mnơ̆ng dhơ̆ng leh anăn mđĭ ai hlăm klei khăp.

       “Đru kơ ñu grăp mlan 400-500 êbâo prăk. Mâo mlan đru hŏng prăk, ăt mâo mơh mlan đru hŏng mnơ̆ng, êa ksâo kơ ñu. Êngao anăn, dŭm gưl knăm mơak, Tết hat, hruê phung hđeh dlông rŏng lăn, knăm mơak mlan pur amâodah akŏ thŭn hriăm mrâo nao êmuh hrăm, mđup brei mnơ̆ng. Srăng gĭr đru kơ ñu djăp ênŭm msĕ hŏng phung găp mkăn nao sang hră”.

        Hŏng adei Trần Nhân Hòa, ti alŭ Quỳnh Châu Đông, să Lạc Lâm, kdriêk Đơn Dương, čar Lâm Đồng, êrĭt ama, hjăn păn amĭ rông dua amai adei Hòa nao sang hră, Mâo êpul hgŭm phung mniê kdriêk Đơn Dương đru, ñu mâo thiăm klei gĭr lŏ dơ̆ng nao sang hră, ngă klei pô čang hmăng. Trần Nhân Hòa brei thâo:

“Kâo mni lač jăk kơ phung neh kriê dlăng mđĭ ai leh kâo. Kâo čang hmăng dưi jing sa čô youtuber, leh anăn kâo srăng gĭr hriăm bi jăk čiăng dưi ngă klei pô čiăng. Êdei anăp tŭ jing kâo srăng wĭt rŭ mdơ̆ng sang kơ aduôn leh anăn đru kơ phung dleh dlan mkăn”.

        Ti kdriêk Đơn Dương ară anei mâo 13 čô hđeh êrĭt amĭ ama mâo dŭm gưl phung mniê ngă amĭ rông. Čiăng ngă jăk bruă kriê dlăng kơ phung hđeh, êpul hgŭm mkŏ mjing leh keh “Amĭ rông” hŏng klei iêô mkrum klei găl ala ƀuôn, pŏk ngă dŭm hdră “Ênoh mrô klei khăp”, “Hrui mƀĭn djah djâô ksu”, klei bi lông “Asăp mmuiñ klei khăp”… Trịnh Thị Hằng, K’iăng Khua Êpul hgŭm phung mniê kdriêk Đơn Dương brei thâo, mơ̆ng dŭm bruă ngă, Êpul hgŭm iêô mkrum leh dŭm êtuh êklăk prăk čiăng mđup brei hră mkiêt mkriêm, mđup brei mnơ̆ng, êmuh hrăm, đru prăk grăp mlan kơ phung hđeh.

“Êpul hgŭm lŏ dơ̆ng mđĭ lar bruă ngă mơ̆ng Keh Hdră “Amĭ Rông”, mkŏ mjing boh sang mtah ti dŭm să, wăl krah, hrui mƀĭn djah djâo ksu čhĭ mă prăk. Êngao anăn, ƀri dŭm gưl knăm bi hdơr mkŏ mjing Êpul leh anăn hruê phung mniê mkŏ mjing klei bi lông asăp mmuiñ klei khăp amâodah dŭm hdră đru kdrăp mnơ̆ng duh ƀơ̆ng kơ phung mniê mâo klei hdĭp dleh dlan leh anăn phung hđeh êrĭt amĭ ama ti kdriêk”.

       Čar Lâm Đồng ară anei mâo giăm 1.400 čô hđeh êrĭt amĭ ama, hlăm anăn mâo lu hđeh êrĭt amĭ ama kyua klei ruă Covid-19. Mơ̆ng knhal jih thŭn 2021, hlue ngă hdră “Amĭ Rông” kyua Êpul hgŭm phung mniê gưl dlông Việt Nam pŏk ngă, dŭm gưl êpul hgŭm phung mniê hlăm čar gĭr mtrŭt mjhar, mkŏ đru kơ phung hđeh. Hlue ngă hdră đru braih, êdeh wai jơ̆ng, măi tính, hră ênua mdrao mgŭn, hdruôm hră, mnơ̆ng yua hriăm hră, prăk yua grăp gưl hlue mlan, amâodah grăp thŭn; hlue si wưng mơ̆ng 3-5 thŭn, amâodah đru truh phung hđeh djăp 18 thŭn. Hlue si Cil Bri, K’iăng Khua Êpul hgŭm phung mniê čar Lâm Đồng, ară anei, dŭm gưl Êpul hgŭm phung mniê ti alŭ wăl đru leh kơ 167 čô hđeh êrĭt amĭ ama; iêô mkrum giăm 1,5 êklai prăk đru kriê dlăng phung hđeh.

“Dŭm gưl êpul hgŭm lŏ dơ̆ng pŏk ngă Hdră, mđĭ klei hâo hưn mtô mblang mkŏ dŭm klei găl; bi hgŭm hŏng dŭm gưl, bruă sang čư̆ êa alŭ wăl, dŭm knơ̆ng, dhar bruă hlăm klei đru, kriê dlăng phung hđeh êrĭt amĭ ama, phung hđeh mâo klei hdĭp dleh dlan. Bi mni kơ phung êdah êdi, hdră ngă mbruă mơ̆ng dŭm gưl, êpul hgŭm phung mniê, phung mâo ai tiê kmah… dôk ngă “amĭ rông” kơ phung hđeh, klei yăl dliê mđĭ ai mơ̆ng phung ami rông ti alŭ wăl čiăng lar bra thiăm kơ hdră”.

Hŏng klei blŭ “Ti anôk mâo hđeh êrĭt amĭ ama, tinăn mâo amĭ rông”, hdră “Amĭ rông” dôk lar ktang ti Lâm Đồng. Mơ̆ng anăn, đru hrăm mbĭt rông ba leh anăn kriê dlăng phung hđeh mâo klei hdĭp dleh dlan, mđĭ ai phung hđeh thiăm klei gĭr hriăm hră mơar, srăng mjing mnuih ƀuôn sang tŭ dưn./.