Ta nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak, Ntŭk rgum gŭ mĭn si gle bri nđik ta Việt Nam mhe ƀư tâm nchră “Rdâk tay rup uĕh bri dak ta Dak Lak: Trong dơh soih n’hanh ntul rlong”. Ta aơ, ăp nuĭh khoa học hŏ n’gluh ăp trong nkra rdâk tay bri dak uĕh măt uănh tâm mât chăm cà phê, tăm cà phê nkre đah n’hâm si bên di đah rgâl trôk nar.

 Dak Lak aƀaơ geh rlău 657 rbăn ha neh tuch tăm, hun hao âk ntil tơm công nghiệp kơt cà phê, cao su, tiêu, điều, tơm sa play. Tâm nê cà phê âk bơi 213 rbăn ha, đah rnoh  âk geh rlău 550 rbăn tấn ăp năm. Cà phê lah ndơ geh ƀư tuch tăm tơm, ring tam tât nsĭt geh wăng sa bah lơn âk nuĭh ƀon lan ta Dak Lak. I ngăn, nău hao âk ndal neh tăm, nchuăt tĭng nău geh tuch tăm, ndeh âk tâm phân poh, dak si mât njrăng si tăm tâm ban kơt nău mât chăm êng du ntil tơm cà phê, mât dŏng neh mô geh khoa học ntêt nkri tât hun hao jŏ jong bah n’gâng kan cà phê.

          Ta tâm nchră, nuĭh râng rnê âk nău nsĭt geh an ƀư  ăp nău kan gay rdâk tay rup uĕh neh bri, lơn lah đah trong leo tăm cà phê nkre đah tăm si gle. Tâm nklăp 5 năm aơ,  trong ntĭt leo tăm si gle nkre đah rlong an ƀư ta n’gor Dak Nông hŏ nsĭt tay nău geh an nuĭh ƀon lan tăm cà phê n’hanh rgop rdâk jêng tay bri dak uĕh măt uănh ta ntŭk. Ring tam uĕh mpeh nău rêh jêng kon nuĭh ma trong wăch rgum dơi nuĭh kan n’hanh n’hao rnoh khlay nar luh kan. Nkre trong ntĭt leo nsĭt tay nău dơi tam đah ntŭk gŭ rêh, kơl bah ir huach dak tŏ bah mir tơm, mât đăp mpăn rnoh l’ĭt mbĕ neh, lơn lah tâm khay wai. Tiến sĩ Nguyễn Thị Ngọc Quyên, Khoa Nông lâm nghiệp, nhih nti Đại học Tây Nguyên an gĭt:

“Đah ăp nkual aƀaơ dôl lah neh tuch tăm yơn kônh wa hŏ mât chăm tuch tăm jŏ ri gay sŏk tay neh tuch tăm nê gay tăm si ri dŭt jêr yor păng khuch tât joi geh nău rêh bah kônh wa gŭ rêh nsing tâm neh ma khân păng dôl mât chăm. Yor kơt nê̆ trong nchrăp bah Ngih dak lah nha hôm an kônh wa mât chăm cà phê ta neh tăm bri nê đŏng yơn ntrŭt nsôr kônh wa tăm si nkre, jêng lah tăm rlŭ đah ăp ntil tơm bri gay n’hao rnoh nkŭm n’hâm n’hanh lah an saơ dơi ta neh tăm si nê tâm ban kơt bri ri kônh wa nha hôm dơi trok  tâm du gâl prăk nkhôm săm mât njrăng bri đŏng”.

          Nuĭh râng an lah, ân rgâl nău gĭt êng bah nuĭh ƀon lan mpeh tuch tăm jŏ jong, uănh khlay tât mât njrăng âk ntil ndơ gŭ rêh tâm bri dak, nkre đah nău kan tuch tăm đah prăk nkhôm săm mât njrăng bri. Nuĭh ntơh măt dăn đă gŭ mĭn  nău way  mât dŏng tơm prăk nkhôm săm mât njrăng bri wăch rgum dơi bah tăm cà phê; an ƀư ăp jrô kơi năp nti, tâm nchră nkoch trêng mbơh gĭt ăp siƀŭt quy phạm pháp luật mhe gay n’hao nău khlay kan, nău dơn kan bah ăp ding geh tât tâm rpaih trok prăk nkhôm săm mât njrăng bri. Wa Trần Hữu Nghị, Giám đốc Ntŭk rgum gŭ mĭn si gle bri dak Việt Nam an lah, ăp trong nkra dơi n’gluh gay tât n’glĕ dŭt lah mât njrăng dơi neh tuch tăm dôl geh aƀaơ, bah ir khuch tât bri. Nkre rdâk tay ăp neh bri, neh tuch tăm hŏ kro ntang, rgâl uĕh jêng tay neh, mât njrăng nău kan tuch tăm jŏ jong, bên di đah rgâl trôk nar.

          “Tât khuch bah rgâl trôk nar lơn ma kloh, khay mih ri rnoh dak mih âk lơn n’hanh ƀư jêng dak bŭk ngăch, khay wai ri jong lơn jêng mbra ƀư jêng kroh dak. Jêng ăp trong nkra dja mbra rgop ntop kơl an n’gâng kan n’hanh ƀon lan ta ntŭk, ăp nuĭh tăm cà phê tĭng ƀư n’hao âk lơn đŏng nău kan tuch tăm nkre đah si gle gay hŭch bah nău tât khuch bah rgâl trôk nar”.

Tĭng ăp nuĭh rnâng kan Ntŭk rgum gŭ mĭn si gle bri dak Việt Nam, tâm rnôk an ƀư tuch tăm nkre đah si gle đah tơm cà phê ta n’gor Dak Lak hŏ nsĭt geh âk nău dơi ngăn. Ntĭt kơt nău rgâl mât chăm êng du ntil tơm cà phê jêng tuch tăm âk ntil tơm tăm, n’hao nău dơi mpêt nkrem dak âk. Tâm rnôk tăm rlŭ tơm cà phê đah ăp ntil tơm tăm êng ƀa ƀă, săk geh tơm tăm nha hôm đăp mpăn đŏng, nuĭh ƀon lan rgâl nsĭt geh wăng sa n’hanh lơn lah neh tăm dơi rgâl uĕh jêng đŏng, ntŭk gŭ rêh nđĭr uĕh....

Ntŭk rgum kan gŭ mĭn si gle bri dak  Việt Nam dăn đă nhih pah kan dơi kan n’gor Dak Lak kan nsum ntrôl âk nău kan mât chăm cà phê nkre đah tăm si tĭng trong rƀŏng công nghệ mhe, tuch tăm mô dŏng dak si khêh djơh, tuch tăm kloh uĕh, n’hao săk geh, suan tâm rlong dăng n’hanh rnoh khlay hao ta ntŭk tăch rgâl./.