Ntơm bah ôi ơm, dŭt âk rnăk tăm cà phê ta Dak Lak nchrăp an nău cheh phân yan wai, tŏ cà phê, koh n’ging... Wa H-Nuah Êban, ta ƀon Trấp, nkuăl têh Buôn Trấp, nkuăl Krông Ana, n’gor Dak Lak an gĭt mông nar hăn kan jêh Tết ta ăp ƀon ta nkuăl Krông Anâ, n’gor Dak lak: “Kônh wa nchrăp wơt tết. Tâm rơh Tết ri kâp oh kon răm rlưn, chop khâl ndrel. Jêh tết kônh wa plơ̆ tay đah nău kan ăp nar. Rnăk wâl ƀư lŏ ri mbra hăn ƀư lŏ. Rnăk wâl tăm cà phê ri nchrăp koh n’ging, tŏ dak n’hanh cheh phân. Mpôl hên mpŏng du năm mhe săk play, kônh wa geh prăk n’hanh nău rêh nar lơ hun hao.

Rnăk vâl wa Điểu Hùng, ƀon By Ndrong A, xã Quảng Tân, nkuăl Tuy Đức, n’gor Dak Nông geh rlău 1 ha tăm cà phê. Yan mhe nơh, rnoh tăch cà phê khlăy, ƀư an nuĭh tăm cà phê dŭt rhơn. Nar bôk năm mhe, wa Điểu Hùng hăn tŏ cà phê đah nău ŭch rŏng du yan tay mbra geh âk, geh rnoh tăch khlăy. “Năm mhe nơh rĭ rnoh khlăy cà phê dŭt khlăy, ƀon lan dŭt rhơn n’hanh ŭch, mĭn lah yan let năp tay mbra geh âk, tăch rnoh khlăy. Ƀon lan lĕ nsrôih gay ma mât chăm mir tơm an ueh. Di rơh năm mhe rĭ gâp njoăl an ƀon lan nău răm rhơn, ŭch ƀon lan pah kan jan sa dơh nơih, nău rêh ăp nar lơ ma hao”.

Rnăk wa Y Dết, ƀon Dak Rla, xă Dak Ndrot, nkuăl Dak Mil geh 1 ha tăm cà phê tâm srah sầu riêng n’hanh du đêt ntil tơm sa play. Âk năm dăch aơ, ngăn lah năm 2023 rnoh cà phgê n’hanh sầu riêng hao khlay da dê, nău geh bah rnăk wâl wa dŭt uĕh kơl wa geh ndơ ƀư jay mhe, rnăk wâl wa ăp nuĭh rhơn. Bôk năm mhe, wa Y Dết hăn pah kan đah nău tŏ an tơm cà phê n’hanh sâu rêng. Nău răm bah năm aơ lah nsrôih gay năm mhe rnăk wâl wa ƀư sa, n’hao nău geh. “Năm mhe rlău rnăk wâl gâp dŭt răm yor cà phê khlay, sầu riêng khlay đŏng, nău geh bah rnăk wâl dŭt uĕh. Năm mhe ri rnăk wâl mbra nsrôih mât chăm tơm sầu riêng n’hanh cà phê an uĕh, mpŏng năm mhe mbra nsĭt tay nău geh âk an nău rêh nar lơ uĕh lơn”.

 Đah rlău 20ha neh tuch tăm ƀư laghim pah kan tĭng nău đă ƀư bâh ăp nuĭh rvăt, nău geh bâh 3 tât 4 rmen prăk ăp năm, rnăk vâl yuh Ka Niếu ta thôn Chi Rông, xã Phú Hội, nkuăl Đức Trọng, n’gor Lâm Đồng rlu Tết yơn mô rlu kan. Lôch pe nar Tết, nău kan mir ba hŏ nsrôih pah kan tay. Rlău 30 nuĭh pah kan kanŭng geh rlu ăp nar Tết tĭng nău ntrŭnh dơn, aƀaơ lĕ plơ̆ pah kan tay. Yuh Ka Niếu nkoch, ka nŭng nsrôih, lĕ nuih n’hâm đah nău kan mơ dơi geh nău dơi.”Gâp ŭch oh yuh bu ur he an geh kơt nti nău pah kan. Gâp hôm nha geh kuăl đă oh yuh rnoi đê̆ he an nsrôih pah kan jan sa, mô klach mô dơi, yor tâm rnôk pah kan wăng sa mbra geh nău tât đŏng, an geh nău tât...ma mô dơi âk tơ̆ rĭ mơ geh dơi geh âk nău blău tâm hun hao wăng sa. Oh yuh he rĭ mô ŭch pah kan geh nău tât roh rui, ma ŭch pah kan rĭ an geh dâl, ŭch kơt nĕ rĭ an geh ƀư âk lơn mơ geh nău dơi”.

Năm 2023 mhe rlău lah năm geh âk nău răm lơn đah rnăk wâl nô Alưnh, ƀon lan pah kan blău ta ƀon Biă Tih, xă A Dơk, nkuăl Đak Đoa, n’gor Gia Lai, rnôk cà phê n’hanh du đêt ndơ lŏ mir êng dơi geh, dơi khlay. Năm e, bah 3 ha cà phê, 1 ha ba lŏ rnăk wâl nô geh rlău 300 rkeh prăk. Tâm năm, nô A Lưnh lĕ dơi ƀư jay mhe khlay rlău 1,4 rmen prăk. Tết tât, rnăk wâl nchrăp dŭt âk, geh ndrănh yăng, geh dak njŭng, geh poăch, geh ƀănh kĕo.... gay răm ndrel đah oh kon. N’hanh aơ lah di an ăp nuĭh ƀư ƀơ̆, ƀư mê̆ geh naư ntĭm nti đă oh kon nsrôih lơn tâm nău nti nsơm, nô Alưnh nkoch: “Rlău du năm ƀư sa ŏk r’ah, tết tât ƀư răm rlưn đah oh kon, jă oh nô, mpôl băl rgum gay ntĭm nti oh kon nsrôih nti nsơm, moh nău kan an nsrôih.Êng săk gâp nơm, jêh rnôk rgum đah oh nô băl mpôl du nar 2 nar ri plơ̆ tay đah mir ba dâl, hăn chop mir, tŏ tiêu an tơm tăm, he mô mât chăm uĕh ri bah kơi aơ mbra mô sa; an mât chăm rnôk yan wai tơm tăm dŭt ŭch dak, an tŏ dak, cheh phân tŏng ăp, kơt nĕ yan pĕ lêh tât mbra uĕh lơn, nău rêh rnăk wâl đăp mpăn hơm răm lơn.

Nar aơ nuĭh ƀon lan ta xã dŭt jêr jŏt Đăk Na, nkuăl Tu Mơ Rông tâm ndrĭh hăn pah kan bôk năm. Ndrel đah mât, pơk hvi tay rnoh neh 517ha tơm tăm ndơ sa ăp nă, ndơ̆ ntil mhe geh săk rnglăy, nău ueh lăp pah kan, n’gâng kan ndrel đah ăp ntŭk kan ta xã Đăk Na ntĭm đă ƀon lan tăm tay tơm sâm Ngọc Linh, sâm rse...gay ma geh tay nău geh. Nuĭh ƀon lan lĕ hun hao tay du đê ntil ndơ gay ma hun hao pala nđaih ta ntŭk rêh jêng. Tâm nău ntoh n’gôr hăn pah kan jan sa bôk năm mhe, Yuh Nguyễn Thị Thiên Nga, groi kruanh Hội Liên hiệp bu ur xã Đăk Na, nkuăl Tu Mơ Rông, nkoch nău nchrăp kan ndrel đah ăp nău nchrăp ta nău hun hao wăng sa bâh nuĭh ƀon lan n’hanh ntŭk kan ta ntŭk.“Oh yuh bu ur tâm xã Đăk Na aƀao hun hao wăng sa bâh geh rnoh manh bâh ngân hàng gay ma rvăt ntil sâm Ngọc Linh, kơl an ƀon lan n’hao nău rêh oh yuh jêng têh ndrŏng lơn. Nău nchrăp bâh ntŭk kan bu ur xã Đăk Na tâm năm 2024 lah rgum joi ăp ntil ndơ, sâm ăp ndơ sa way ơm gay ma kơl an năch pâl nđaih ta Siu Puông, dŭt âk lah ndơ sa way ơm bâh rnoi nơm. Ta meng nĕ, Hội liên hiệp bu ur xã an geh ƀư tay, n’hao tay nău mbơh tơih rgŏ jă oh yuh nsrôih tât râng rơh rgŏ jă rgâl nău mĭn trong kan bâh ƀon lan rnoi đê̆ gay ma nău wăng sa ăp rnăk mbra geh săk rnglăy âk lơn đah năm 2023”.

Ăp rơh tât Tết, năm mhe, tơm tăm lŏ chăt sơm, nuih n’hâm ăp nuĭh rhơn răm wơt năm mhe n’hanh mô chuêl ntrong leo “Tăm tơm si” tĭng nău ntĭm bah Wa. Đah Tây Nguyên, yan aơ lah rnôk bah yan wai, jêng trong kan njrăng n’gang ŭnh sa bri dơi mât ƀa ƀơ, na nao, gay mât ăp lôk bri uĕh nđĭr.

Wa Yok, Kruanh ƀon A Lao, xă Lơ Păng, Mang Yang an gĭt, gŭ ta jâng yôk Lơ Pang, 4 ƀon bah nuĭh Ba Na dơi bri dak ap bri si khlay. Yơn âk năm bah năp, nuĭh ƀon lan kăl si gay tăch, ƀư jay, sŏk neh tuch tăm, jêng bri khlay lĕ roh hoach. Nklăp rlău 10 năm aơ, bah tơm si ơm, ăp tơm trắc kon lĕ hon tay, tâm nkrĭp. Dơi N’gâng kan ƀon lan n’hanh kiểm lâm ta ntŭk nkoch trêng, kônh wa tâm đă aơ lah bri si khlay, mô dơi sreh kăl. Yor nê, nău kan tâm năm 2024, nsum mpôl bah ƀon A Lao n’hanh kônh wa bah ăp ƀon êng mbra ƀa ƀơ tâm rgop đah cán bộ kiểm lâm hăn uănh nđôi bri gay mât ndrăy ăp bri trắc khlay. “Gâp lah Yôk ta ƀon A Lao. Tâm năm 2023, kônh wa mpôl hên lĕ mât njrăng n’hanh hun hao bri dŭt uĕh, aƀaơ ntơm bah khay 1 năm 2024, gâp rgŏ jă kônh wa mô sreh kăl bri, ma mât njrăng bri an uĕh, gay bri mô geh pih  dơh ŭnh sa, rgŏ jă oh nô tăm tơm si, gay bah kơi aơ bri hôm e uĕh an kônh wa tâm pah kan jan sa.

Tơm trắc dơi hon jêng tay, jêng rnoh neh si trắc ta ntŭk nar lơ hvi. Bôk năp knŭng rlău 20 ha ta ƀon A Lao, aƀaơ lĕ pơk hvi âk ha jong lam 4 ƀon. Wa Nguyễn Thành Vĩnh-Hạt Trưởng Hạt kiểm lâm nkuăl Mang Yang an gĭt, UBND nkuăl lĕ ntĭm rđău rmôt kiểm lâm ta ntŭk hăn ndrel đah kônh wa tâm nău mât ndrăy bri si khlay: “UBND nưal ntĭm rđău hạt kiểm lâm ƀa ƀơ uănh nđôi. Ăp rnăk geh si trắc ta neh ri ƀư sam ƀŭt tâm ton, sơ đồ gay mât ndrăy; n’hao trong kan mât uănh njrăng n’gang bri; ntơm geh săk rnglăy âk, nta an nău rêh bah kơi aơ an kônh wa n’hanh n’hao nkum jêng bri ta lam nkuăl”.

Rnâng kan mât uănh bri mât njrăng Chư Mố geh mât rlău 24 rbăn ha bri geh 31 tiểu khu ta xã Chư Mố, Ia Kdăm nkuăl Ia Pa n’hanh xã Yang Nam nkuăl Kông Chro, n’gor Gia Lai. Tâm nĕ, rmôt kan mât bri Chư Mố, ta rnâng kan mât uănh bri mât njrăng Chư Mố geh 4 nuĭh kan mât bri, geh nău kan mât bơi tât 6 rbăn ha bri ta xã Chư Mố, nkuăl Ia Pa. nde ma ăp nar rlu tết, nuĭh muĭh kăl bri way kăl si ntung mô lah pănh nchron mpa bri. Uănh năl ăp nar rlu Tết, lễ, lah rơh bri mbra geh bu muĭh kăl, jêng ta năp, tâm n’hanh lôch Tết Nguyên đán năm aơ, rmôt kan mât bri Chư Mố nchrăp mbra pah kan lĕ rngôch rnoh kan gay ma mât đăp mpăn nău kan. Nô Siu Duy, kruanh rmôt kan an gĭt.“Aƀaơ oh nô hôm nha dôl pah kan ta nkual mât uănh yor lah lĕ dăch tết hôm, hên pă oh nô pah kan lĕ rngôch gay ma mô an geh nău muĭh kăl bri ntung. Yor nĕ hên lĕ tâm pleh pah kan, nuĭh rlu nuĭh kan yơn lah đăp mpăn ta trạm geh nuĭh kan mbro tâm ăp nar Tết. Aƀaơ ta trạm geh 4 nuĭh, tĭng nău pă kan hên pă 1 hê nuĭh rlu, 3 nuĭh kan n’hanh hăn uănh mbro gay ma mô an geh nău muĭh kăl bri ƀư mir. hên an geh ƀư tĭng răng dăng tĭng nar pă kan bâh ntŭk kan n’hanh mbra lah sa tết nkre ta trạm dâl”.