Pảy chự ngươn lang văn hoá, pi nọng

chựa nọi côn mong cong sằng

          Vịa mụt luội cánh pưng ngươn lang văn hoá chựa nọi côn báu hên  pày xương côn qua, piến thái, quam êm ók cọ mết xìa ...đang hên ók nẳng lài khù lák căn, lưn xưa lỏ đối cắp 16 chựa nọi côn hôm mi: Si La, Ơ Đu, Rơ Măm, Brâu, Pu Péo, Cống, Mảng, Bố Y, Lô Lô, Cơ Lao, Ngái, Lự, Pà Thẻn, Chứt, La Ha cánh La. Té quam pák cánh chương xủ hạng mự, họt hươn dú, pưng hịt khong tòng chặn xương cưới đòng, hiếu hòng, sên phon... mi té mưa lang pàng chạu khong tựng chựa côn nhăng đảy chự mẳn, piến sáư chi lỏ pưng văn hóa khòng chựa côn mi lài côn. Té vịa nị, chi mi hại báu hụ đảy cón, báu chư hịa mụt luội xia ngươn lang văn hoá, lẹo cắp pưng vịa dệt dượn kinh tế - xã hội ứn mi xương chi dệt mết xia ngươn lang khòng san chựa côn cuông dan pay nả.

          Thủ tướng Chính phủ cọ pun ók Quyết định số 1270 mự 27/7/2011 ma tang vịa phê duyệt Đề án “ Pảy chự, mả khày ngươn lang văn hoá chựa nọi côn Việt Nam họt pi 2020”. Chăm va nả vịa pảy chự ngươn lang văn hoá chựa nọi côn cọ đảy pưng ngành mi chức quyên cánh chính quyên địa phương pông chàư, hák va lang đi hê đảy to đàư, lẹo phân lài lỏ pộ đút thiếu ngơn dom sáư. Xương nẳng bản Seo Hai khòng pi nọng Si La xã Can Hồ, huyện Mương Te, tỉnh Lai Châu mi cài 60 chua hươn, chi áo họt 300 hùa côn. Pưng pi chăm nị, đảy Hươn mương choi dừa dệt dượn, puông kin luông dú cọ tựng dan tẹt tiêng. Hák va pưng tàng nhạc, bai khắp, quam tô, bai xe, xỉn xửa nung nựa khong chựa côn chảu cọ chuốp mụt luội xìa. Pả Hù Thị Xuân - côn hụ chang khòng bản hụ lài bai khắp, bai xe khòng chựa côn chảu, xương nặn cọ tọp hòm xọk sáo, chiên cái bók hảu pun pan lan nóm pảy chự ngươn lang văn hoá khong chựa côn chảu. Hák va vạy pếnh khày luông mặc muôn nắt xương cánh choi pun pan lan nóm hụ chảnh vịa dệt khòng chảu cuông vịa pảy chự, pếnh khày ngươn lang văn hoá khòng chựa côn chảu, pả Xuân xo vay:

          “ Xum khỏi báu hụ xừ, po lê báu đảy pày tang đàư, khạy ngươn lang văn hoá xum khỏi chuốp mụt luội xìa, sảng tăm lau hư báu mi ngơn cốc dom sáư. Hươn mương chóng hanh pọm pi nọng pông chàư nghiên cứu vạy dệt xương xư pảy chự đảy ngươn lang văn hoá khòng chựa côn chảu.”

          Cuông số pưng chựa côn kin dú nẳng Hà Giang, côn Clao lỏ chựa nọi côn nưng. Pả Hầu Thị Sử dú thôn Tòng Chứ, xã Sính Lủng, huyện Đồng Văn hảu hụ, khay nị thôn Tòng Chứ hính mi 6 cuông 43 chua hươn pi nọng chựa côn Clao, hák va pi nọng nhăng chự đảy pưng ngươn lang văn hoá xương xỉn xửa, quam khắp, bai xe, pưng nghê mi té mưa lang pàng chạu...Hák va, pả Sử cọ va hịa, đảy kin dú qua cắp san chựa côn ứn xương nặn pưng ngươn lang văn hoá mi xương chi chuốp mụt luội xìa, hươn mương đảy pông chàư đu đì xưa:

          Mong cong nhất lỏ Hươn mương chiên cái bók nghê san chương mạy cánh máy xuổng xửa hảu pi nọng, lớp bók khắp hảu lụk lan. Choi dừa tẳng hươn văn hoá nưng nẳng bón nưng vạy pi nọng ma hôm hạu ỉn muôn. Côn thảu hụ khắp lỏ bók khắp hảu căn. Chiêng đảy ma ỉn muôn tiện tô căn, ép khắp, bók hảu cá pưng lan nọi.

          Pu Péo lỏ chựa côn nưng cuông pưng chựa côn kin dú hâng nhất nẳng tang bưởng bắc, tỉnh Hà Giang, tọp hòm phân lài nẳng xã Phố Là, Thị trấn Phó Bảng, huyện Đồng Văn cánh pưng xã: Sủng Tráng, Phú Lũng huyện Yên Minh cánh san côn kin dú nẳng huyện Bắc Mê. Té chạu té lài ma, pưng bai khắp, bai xe, hịt sơ đẳm sơ pàng, sên tu xửa, hịt lông tông, cưới đòng nhăng đảy côn dân Pú Péo chự đảy đì. Lưn xưa, pi nọng nhăng mi cá lang hươn pảu pú dú cuông phốk càng săn 2 pòm pu khòng Phố Là, cắp pưng phà đán, phiêng đán, tang long pựn đán. Pha hươn àu đin đành dệt khạy cọ hắc pé còng lạ. Lung Củng Phủ Vần - côn đảy pi nọng tin chưa khòng thôn Chúng Trải, xã Phó Là va hịa;va đảy pảy chự, bón nị chi pên “ bảo tàng” khòng chựa côn Pu Péo.

           Phổng hươn cáu té chạu tài lài khạy co pé mết lẹo, cạp hươn nhăng hẳn. Xum khỏi xo vay Đảng, Hươn mương choi dừa ngơn vạy tẳng lau lang hươn té pảu pú khong xum khỏi, pưa lỏ hươn sơ pảu pú mưa lang pên tẳng lau.”

          Côn Brâu lỏ chựa côn mi dân số nọi nẳng mương hau, mi cài 400 côn cánh kin dú nẳng làng Đắk Mế, xã Bờ Y, huyện Ngọc Hồi tỉnh Kon Tum. Toi lung Thao La, côn đảy pi nọng bản khuống tin chưa hư pưng pi cài ma pi nọng cọ đảy hươn mương dom ngơn tẳng tánh hươn rông, sự phú cọng hák va hê cựt tóp đảy lang áo khòng pi nọng. Lung Thao La mong cong:

           “ Té chạu chựa côn Brâu hươn rông dú càng, lẹo hươn dú ỏm hươn rông. Pưa đảy Đảng Hươn mương chàư chắng hịa mi vạy dệt.”

          Họt khạy, lai ngươn lang văn hoá khòng san chựa côn mi xương chi mụt luội xìa. Cuông nặn mi côn Tu Dí ( mú nưng khòng chựa côn Bố Y) kin dú lài nẳng huyện Mương Khường tỉnh Lao Cài. Pộ té chạu nhại pày pài ma cánh kin dú lài bón lài ty, côn dân diên lưm xia quam êm ók. Lung Lồ Phủ Dìn nẳng xã Thành Bình xo vay:

          Khay nị quam pák khòng xum khỏi chi lỏ mết xia lẹo, côn thảu hụ lệch nọi, Khù khỏi mong cong nhất lỏ ma tang pảy chự quam pák, é hảu Bộ văn hoá mi pưng đề án xọk sáo, choi dừa ngơn vạy sảng tăm lau.”

          Điều 5 Hiến pháp pi 2013 biên mai: “ Mương Cộng hoa XHCN Việt Nam lỏ mương mi lai chựa côn pọm cạt san kin dú nẳng Việt Nam. Chu chựa côn pọm châng piêng, cạt san, đù đì cánh choi dừa căn pọm mả khày, cấm chu vịa dệt, păn chék, nái chăng căn. Quam pák khòng cá mương lỏ quam Việt. Chu chựa côn mi quyên xủ quam pák, xừ tẻm, chự hiêm ngươn lang văn hoá chu chựa côn, pếnh khày pưng hịt khòng tong chặn, pưng ngươn lang văn hoá khặn chăn khong chựa côn chảu. Hươn mương chấp năm chính sách mả khày chu dương cánh tạk khù ngai đì vạy chu chựa nọi côn pếnh khay luông hanh, pọm mả khày cắp bản mương”. Pưa xương nặn, pưng quam xo vay, luông dom ngơn sáư pưng vịa dệt cốc chính khong pưng phủ tàng nả 16 chựa côn mi dân số cỏng 10 păn côn chi lỏ bón pâng choi pưng bộ, ngành, pưng địa phương nghiên cứu vạy pi nọng pảy chự, pếnh khày pưng ngươn lang văn hoá khong chựa nọi côn nhương mự nhương đảy lang đi xưa./.

                                                                                                                                                  VOV 4 - Hạnh dịch