-Ngak habal piah ka bhapbini diuk hu meng glai, ngak kaya meda meng glai, meng di nan kak kajap saong glai, khik caga glai tuk halei jeng lac bruk pandiak. Di tỉnh Kon Tum, bruk bhapbini di 9 xã dalam  2 huyện Tu Mơ Rông saong Đăk Glei patagok  mô hình pala sâm Ngọc Linh ala halui glai ba mai 2 kein laba meng gah kinh tế gam bruk khik caga glai. Khoa Điềm, urang vak di rayo sap ndom VN daok di bhum Tây Nguyên hu kadha vak: 2 kein laba meng bruk pala sâm Ngọc Linh ala halui glai di Kon Tum.

-Hadei di yaok pluh thun khik ramik pajaih patagok taneh pala, tal urak ini tỉnh Kon Tum hu labaih 500ha sâm Ngọc Linh hu pala di dom xã: Măng Ri, Tê Xăng saong Ngọc Lây dalam huyện Tu Mơ Rông. Bruk njauk biai nan lac phun sâm Ngọc Linh tok cakrok ala halui glai tự nhiên bo độ pacang takik di abih njauk hu 70% saong hu độ glaong meng 1.200 tal 2.500m duk saong mbaok ia tasik dalam bhum ceik di quần thể Ngọc Linh. Kayua Yau nan ye caong pala hu sâm Ngọc Linh, yaom lac caong hai oh bruk akaok mereip lac njauk khik caga hu glai. Saai A Đạt, daok di palei Đăk Viên, xã Tê Xăng brei thau, bruk jah tak glai piah ngak apuh lac bruk mengkan. Urak ini mikva dalam bhum thei jeng caong khin khik caga glai piah pala hu sâm Ngọc Linh:“Mikva oh kaoh phun glai, tok jah tak hareik hareim di ala min. Blaoh drei ngak ro drei pala ala halui glai. Mikva khik caga oh jah tak phun glai.”

 -Mô hình pala sâm Ngọc Linh ala halui glai di tỉnh Kon Tum hu siam lagaih praong, gam ba mai kein laba kinh tế glaong gam khik caga glai hu khang kajap. Amuk Y Xuôi, sa urang anek di bangsa Sê đăng, dahlau diah ngak phaok akaok uy mban bhapbini tỉnh Kon Tum ndom lac :“Drei pala sâm lac drei khik caga glai. Bo hu glai lac hu ia. Bo hu ia lac hu kinh tế. Hu kinh tế meng patagok khik caga trật tự an ninh, an toàn xã hội saong khik caga raidiuk ka bhapbini bangsa di libik. Mboh lac oh hu sa thế lực halei meda pambak tame di nan piah jah tak”.

-Urak ini, 1kg sâm Ngọc Linh that hu gam akaok, hala saong yaok akaok trak sa lạng hu yaom pablei labaih 120 triệu đồng. Kayua yau nan ye tok pala hu janih phun biak hu yaom glaong ini, bhapbini hu jalan tabiak truh kathaot khang kajap saong yam tagok ngak kaya meda. Bruk anak meta brei mboh di dom xã, Măng Ri, Tê Xăng saong Ngọc Lây, huyện Tu Mơ Rông hu oh takik sang bhapbini pala hu yaok rabau goc sâm Ngọc Linh jeng dom tỷ phú meng ceik glai palei negar. Urak ini oh ka tal tuk pablei akaok, yaok thun bhapbini tok mek asar drak pabam pablei phun pajaih jeng hu jien mek tame rilo. Ông Nguyễn Thành Chung, Giám đốc Công ty TNHH sa thành viên lâm nghiệp Đăk Tô brei thau, hu jien mek tame praong meng bruk pala sâm Ngọc Linh ala halui glai yau nan ye bhapbini eng drei sahaneng ka bruk khik caga glai. 2 kein laba gam gauk lac yau nan:“Piah pala hu phun sâm njauk hu halui glai, njauk khik hu glai. Môi trường nan lac bruk akaok mereip, bruk akaok mereip lac njauk hu. Patagok hu phun sâm lac urang bangsa takik urang ngak kaya meda meng phun sâm. Meng bruk nan urang njauk khik caga glai saong patagok glai. Yau nan ye bruk jah tak glai ngak apuh lac biak takik paje. Urang sahaneng biak glaong bruk huac lihik glai lac lihik sâm. Yau nan ye lac dua kein laba gam gauk. Bo dahlak ndom oh lac dua bo tal dom dua yau nan”.

-Di var ngak bruk barau ini saong dom mintri, gah chức năng Trung ương, tỉnh Kon Tum sa mbang tra brei thau, bruk pala sâm Ngọc Linh ala halui glai lac oh hu bruk duah mek kaya glai, oh ngak jhak tal glai, taphia nan, bruk brei pah glai đặc dụng piah pala sâm Ngọc Linh meda rik daong praong dalam bruk khik caga taneh glai hu jao brei. Ông Nguyễn Quốc Trị, Tổng Cục trưởng Tổng Cục lâm nghiệp biak njauk hatai saong bruk ini:“Dalhak mboh lac sâm Ngọc Linh tok tamuh siam ala halui glai. Meyah kol drei pandar hu glai ini lac kol drei daok khik caga glai. Khik caga glai piah pala phun. Dahlak mboh lac pala phun sâm Ngọc Linh ini oh ngak jhaak tal glai, oh ngak jhak tal dom asal kadha bo dalam hukum lâm nghiệp kol drei ba tabiak. Yau nan ye kol dahlak biak pachreih tui panuac lac pasang iek kol drei brei pah glai đặc dụng ini ”.

-Hu yaom gah jru biak glaong ngan saong 52 hợp chất Saponin, sâm Ngọc Linh urak ini lac “quốc bảo” yau panuac di Thủ tướng rajaei Nguyễn Xuân phúc tuk nao tal libik pala sâm di tỉnh Kon Tum. Piah sâm Ngọc Linh jeng pandap negar, paglaong tanut dunya, rajaei, dom mintri Ngành Trung ương saong karja tỉnh Kon Tum hu caik hatai sangka biak praong ka pandap đặc hữu ini. Sa jalan praong daok peih tabiak ka  bhapbini Kon Tum saong meng bruk khik caga glai angaok tabung Ngọc Linh, libik hu brei angan lac tabung sang di Tây Nguyên, jeng lac akaok halau di rilo kraong ribong di bhum kreih negar - Tây Nguyên./.