(Jasi lang tapa sap Cam)

Meng pasak huyện Hàm Thuận Bắc, kol dahlak nao tui jalan ĐT 714 piah tagok tal 2 xã bhum glaong Đông Giang saong La Dạ. Dom sruh radaih pajeng pandap nduac samar angaok jalan nhựa samu tapak. Tapa abih đèo Đông Giang lac xã La Dạ ngan saong dom baoh sang praong hu paga pacang vil val. Sang bac, bilai iek ruak jeng hu ngak bahrau. Di sa labik blei kaya nong di xã, ông Bờ Đam Pha brei thau: Dahlau daih mikva oh daok sa labik,yaok buôn yaok labik. Tal thun 1979 karja hu sarak brei ka mikva daok tani tanat sa labik, tal thun 1980 meng ngak salah. Meng nan hu sang bac, hu bilai iek ruak, hu y bác sĩ glang iek pren yava ka mikva. Bruk ngak mbang ngak huak hu mbuan lagaih jang, mbaok meta palei pala hu salih bahrau biak rilo.

Dom thun tapa, mikva pak ini hu peih praong taneh pala tangei, pala pa-ok blait saong phun cao su nan ye raidiuk di rilo mikva dalam xã La Dạ hu siam tagok. Baoh sang kathaot dak harei dak takik nao. Sa-a Hoàng Văn Long, urang bangsa K'Ho brei thau: Urak ini hu phun tangei, phun ratak, drei takik tame glai. Drei ngak hamu, ngak puh, glang iek phun tangei, phun ratak ka nyu siam nyu ba jien tame ka drei. Sang drei meng nan bo blei hu tivi, radaih patuh hu ginup abih. Sang drei jeng hu pala phun cao su, urak ini daok brei katak. Dahlau daih rambah rambup lo, urak ini raidiuk hu tani tanat paje.

Di labik blei kaya nong xã Đông Giang, labaih 11 tuk jala pandiak min jeng daok hu rilo mikva ba pandap trun pablei. Sa-ai K’ Văn Tuấn bahrau teik bloh mbao pa-ok blait, daok cang mek jien chreih chrai khan lac: bilan ini pa-ok blait pala njauk, pablei hu yaom nan ye mikva thei jeng bui sambai. Lingiu di phun pa-ok blait, sang sa-ai Tuấn jeng hu pala 250 phun cao su, sa-ai Tuấn brei thau: Di sang rilo meng pala tangei pala ratak, bloh hu karja daong phun jien blei phun cao su mai pala. Hu urang jakar pachreih nong tacei jalan pala, jalan buh khak, pruh jru ka phun cao su, tal tuk phun tabiak katak ye urang jakar pasram brei ilamu kuah katak. Mek katut raong atah bo raidiuk hu ginup yau harei ini.

2 xã Đông Giang saong La Dạ, huyện Hàm Tân hu jaik 1.700 sang, jaik 7.000 menuac. Rilo thun ini mai, mikva hu salih phun pala tui jalan pala piah pablei. Lingiu di phun pa-ok blait, phun cao su, mikva daok thau thâm canh, tăng vụ angaok mbalng taneh ngak padai ia meng 1 vụ tagok 2 - 3 vụ. Urak ini, abih 2 xã bhum glaong ini hu jaik 130 ha padai ia saong năng suất yaok vụ hu meng 40 - 45 tạ sa ha. 

Ngan saong 250 ha cao su daok mek katak di 2 xã Đông Giang saong La Dạ, yaok thun mek hu 200 tấn katak, yaom labaih 3 tỷ đồng hu daong patagok jien mek tame ka mikva. Tapa danak dak daong di karja meng Đề án 1592 saong phun jien di drei, mikva pak ini hu peih praong jang labaih 500 ha cao su, ngak jeng bhum pala cao su mek katak pablei. Ong Vũ Đăng Diện, Chánh văn phòng Ban Dân tộc tỉnh Bình Thuận brei thau: UBND tỉnh hu pasang iek brei adat peih ngak Đề án “Pala veik phun cao su pala tui Danak dak 327 dalam 2 xã ini: Tapa glang iek, mek katak phun cao su 327 pala meng thun 1997 tal thun 2001 mboh hu kein laba glaong. Nyu lac phun pala praong di bhum bhap bini bangsa. Nan ye dom sang daok peih praong taneh pala janih phun ini.

  Urak ini, di 2 xã bhum ceik Đông Giang saong La Dạ, sang bac mầm non saong pakat 1, 2 hu padang ngak khang kajap. Yaom lac dom sang kathaot, sang jaik si kathaot daok hu rilo duk saong dom labik karei dalam tỉnh; min raidiuk di mikva hu salih bahrau biak rilo. Mikva oh daok cang, oh daok pagam pambak tame karja yau dahlau daih, bo salih tame nan, lac bruk kham merat yam tagok di yaok sang saong di taong abih bhap bini piah ngak ka puk paga di drei hu kaya meda, hadah hadai./.

Bình Thuận: Cuộc sống đổi thay của đồng bào dân tộc thiểu số 

   Đông Giang và La Dạ là hai xã vùng cao của huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận. Đại bộ phận người dân sinh sống ở  2 xã này là đồng bào dân tộc thiểu số. Những năm kháng chiến chống Pháp và Mỹ, bà con ở đây chịu nhiều gian khổ, bám trụ núi rừng, một lòng theo Đảng, nuôi dưỡng cán bộ cách mạng. Sau ngày đất nước thống nhất, bằng sự nỗ lực vươn lên, cùng với sự hỗ trợ của địa phương, đến nay đời sống của bà con được nâng cao cả vật chất lẫn tinh thần, diện mạo buôn làng ngày càng khởi sắc. Nhân kỷ niệm 44 năm ngày giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, PV Jasi, thường trú tại TPHCM có bài viết về vấn đề này:

Từ trung tâm huyện Hàm Thuận Bắc, chúng tôi ngược tuyến đường ĐT 714 để lên với 2 xã vùng cao Đông Giang và La Dạ. Những chuyến xe vận chuyển hàng hóa chạy bon bon trên con đường nhựa phẳng lỳ. Qua hết đèo Đông Giang là xã La Dạ với những căn nhà xây kiên cố được rào chắn xung quanh. Trường học, trạm y tế cũng được xây mới. Tại một điểm thu mua nông sản của xã, ông Bờ Đam Pha cho biết: Trước đây bà con ở du canh, rải rác mỗi buôn mỗi nơi. Đến năm 1979 nhà nước có chủ trương cho bà con định canh định cư 1 chỗ, đến 1980 mới hoàn chỉnh. Từ đó có trường, trạm, y bác sĩ chăm sóc sức khỏe cho bà con. Cuộc sống bà con thuận tiện hơn, bộ mặt buôn làng thay da đổi thịt nhiều hơn.

Những năm qua, bà con ở đây đã mở rộng diện tích trồng bắp, trồng điều và cây cao su nên cuộc sống của đa số bà con trong xã La Dạ được cải thiện và nâng cao một bước. Tỷ lệ hộ nghèo ngày càng giảm đi. Anh Hoàng Văn Long, người dân tộc K'Ho cho biết: Bây giờ thì có cây bắp, cây đậu rồi, mình ít vô rừng. Mình làm nương rẫy, chăm sóc cây bắp cây đậu, cho nó tốt thì nó sẽ đêm lại kinh tế cho gia đình. Nhà mình nhờ đó mà mua được tivi, xe máy cũng có hết. Nhà cũng đầu tư trồng thêm cây cao su, giờ cũng đã cho mủ rồi. Trước đây cuộc sống rất là khổ, bây giờ thì cuộc sống ổn định rồi.)

Tại điểm thu mua nông sản xã Đông Giang, hơn 11 giờ trưa nhưng vẫn còn đông bà con đem hàng xuống bán. Anh K’ Văn Tuấn vừa mới cân xong bao điều, đang ngồi chờ nhận tiền hớn hở nói: mùa này điều được mùa, được giá nên bà con ai cũng vui. Ngoài cây điều, nhà anh Tuấn cũng trồng thêm 250 cây cao su: A Tuấn tâm sự: Ở nhà chủ yếu làm bắp làm đậu, sau này được Nhà nước hỗ trợ vốn mua cây cao su về trồng. Rồi được cán bộ khuyến nông chỉ dẫn cách trồng, bón phân, phun thuốc cho cây cao su, đến khi cây cho mủ thì cán bộ tập huấn cho kỹ thuật cạo mủ. Lấy ngắn nuôi dài nhờ đó mà cuộc đầy đủ như ngày hôm nay.)

2 xã Đông Giang và La Dạ, huyện Hàm Tân có gần 1.700 hộ dân, với gần 7.000 khẩu. Nhiều năm nay, bà con đã chuyển dịch cơ cấu cây trồng theo hướng sản xuất hàng hóa. Ngoài cây điều, cây cao su bà con đã thâm canh, tăng vụ trên diện tích sản xuất lúa nước từ 1 vụ lên 2 - 3 vụ. Hiện nay, cả 2 xã vùng cao này có gần 130 ha lúa nước với năng suất bình quân mỗi vụ đạt từ 40 - 45 tạ/ha. 

Với 250 ha cao su đang khai thác tại 2 xã Đông Giang và La Dạ, hàng năm cho sản lượng mủ đạt 200 tấn, đạt giá trị trên 3 tỷ đồng đã góp phần tăng thu nhập cho bà con. Thông qua chương trình hỗ trợ của Nhà nước từ Đề án 1592 và nguồn vốn tự có, bà con nơi đây đã mở rộng thêm trên 500 ha cao su, hình thành nên vùng sản xuất cao su hàng hóa. Ông Vũ Đăng Diện, Chánh văn phòng Ban Dân tộc tỉnh Bình Thuận cho biết: UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án “Tái canh cây cao su trồng theo Chương trình 327 trên địa bàn 2 xã này: Qua thực tế chăm sóc khai thác cây cao su 327 trồng từ năm 1997 đến 2001 thì mang lại hiệu quả kinh tế cao. Nó được xác định là cây trồng chủ lực vùng đồng bào dân tộc. Cho nên xu hước các hộ sẽ tiếp tục mổ rộng diện tích này.

  Hiện nay, tại 2 xã vùng núi Đông Giang và La Dạ, trường mầm non và cấp 1, 2 đã được xây dựng kiên cố. Tuy tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo còn cao so với các địa phương khác trong tỉnh; nhưng chất lượng đời sống của bà con được cải thiện nhiều. Tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước của bà con đã không còn, thay vào đó là sự nỗ lực phấn đấu vươn lên của từng hộ gia đình và cả cộng đồng vì quê hương giàu mạnh./.