Xã Châu Phong hu jaik 500 sang daok rah tui 2 gah takai kraong Vĩnh An, daok ấp Phũm Soài hu jaik 300 sang ye hu labaih meteh dom sang nan diuk meng bruk menyim, jhik, pứt.  Dom janih pandap hu: khan me-om, sa-rông, khan ka-ma, dom pandap lưu niệm hu kadung bak, móc khóa…

Mbiah tal urak ini jeng oh ka thei thau cambaih bruk menyim di urang Cam di Phũm Soài hu meng tuk halei saong kayua thei ba tabiak, tok thau lac bruk menyim pak ini cakrok tani tanat meng akaok abap XIX tal thun 1960. Dahlau daih meda lac sang halei jeng hu kik piah menyim pandar dalam sang saong menyim lac bruk bo urang kumei halei jeng thau. Tuk bahrau 10 - 12 thun, anek naih kumei Cam hu pato, hu bac menyim.

Dom khan menyim di urang Cam bhian hu bingu la.. Urang kumei Cam bhian me-om khan meng tanyiak li-pih, mbong patih hu pứt vil val jih meng merai sambo. Khan ngui di kumei Cam bhian hu sambo màu bhong jhuk, saong dom sambo màu karei yau. Khan sa-rông likei bhian hu rilo sambo màu. Bruk njuak caik hatai nan lac, angaok blah khan sa-rông di likei bhian hu menyim tui chiều dọc sa dãy bingu hu sambo màu karei di blah xà rông, ieu lac taok sa-rong saong tuk cuk labik bingu nan hu caik di gah likuk pak di labik taok.

Khan menyim di urang Cam bhian pandar 3 janih merai lac: tơ, cotton saong polyester. Tơ piah menyim pandap chit jien, bhian lac ao likhah atau ao cuk nao mbang kikhah di kumei. Khan ao di urang likei Cam bhian hu 60% tơ saong 40% merai cotton.  Merai cotton piah menyim khan ao ka kumei saong likei. Polyester hu nhuộm sambo màu, piah ngak kadung bak, khan me-om, takik hu jhik ngak khan ao kayua nyu kapan.

Piah ngak jru nhuộm, urang Cam mek dom janih hala, gha saong baoh kayau, dom janih haluk, cur.

Pandap hu pandar di tukvak ini, hu 3 janih lac: pandap taro merai, khung kéo canh saong kik menyim. Merai cotton blei mai hu tram dalam ia 1 melam, tal dah page mek tabiak ngak brei mbong patih. Hadei di nan, mek tapung brah piah hồ merai dalam 30 minit ka rak merai nyu khang veik bloh ba nao pambu pandiak ka nyu thu. Daok ngan saong tơ, dahlau di abih mek ia bau piah ngak ka nyu abih labar di con tằm daok gam di sợi tơ, bloh tram haong ia brah 1 melam meng ba nao hồ tơ. Tơ hu hồ meng tapung brah, riak ka nyu ma-mbeik yau bu.

Hadei di nan lac ta-ro merai piah ba nao ngưh ngak jeng bingu. Bingu la angaok khan di urang Cam bhian hu: bông dâu, bông bứa, kẻ sọc, ô vuông,, ziczăc, taginum, aih ngin. Khan xà rông bhian hu ngak bingu la meng kỹ thuật Ikat (nan lac ngak bingu angaok rak merai). Kak Ikat brei hu menuac ngak gheih saong tari taring. Meyah ngak cadu tangin, bingu nyu oh cambaih, daok meyah kak catang ye bingu nyu oh tapak, oh siam. Patui di nan, merai hu tram 2 tuk dalam ia, bloh ba nao nhuộm. Merai nhuộm bloh hu sraong tagok caik ka nyu thu ia, bloh ba tabiak kraong papah ka nyu hacih bloh pambu thu. Hadei di nan urang căng sợi ka nyu tapak, bloh taoh klak dom talei kak nilon angaok merai. Dom labik kak ini tuk taoh tabiak nyu hu sambo màu mbong patih, tuk menyim nyu jeng bingu la. Njuak caik hatai lac bruk menyim bingu la di urang Cam lac ngak ka bingu nyu ndaong tagok di angaok khan, oh lai srau haong dom sambo.

Urak ini, yaom lac oh daok hu rilo sang tui bruk menyim meng kan, min dom janih yau xà rông, áo, kadung bak, khan me-om… hu menyim meng tangin haong bingu la biak gheih, pachreih hu rilo tuai blei. Merai menyim lac sợi tơ tự nhiên nhuộm meng katak kayau, kanduh kayau ngak brei sambo màu hadah mekre, suai par sambo saong oh meluk hu haong khan menyim di labik halei karei.

Meda lac bruk menyim khan bai Chăm pak ini daok khik hu mbiah tal harei ini, lac kayua adat “cấm cung”, nan lac adat oh brei anek kumei dara tabiak gah lingiu, tok daok dalam sang menyim khan atau jhik, pứt. Yaom lac adat “cấm cung” urak ini oh daok tra, min meng tangin gheih saongtari taring di urang kumei Cam bo bruk menyim oh lahik nao. Tapa nan palei Cam Châu Phong hu gah Du lịch An Giang pilih ruah ngak palei du lịch cộng đồng. Pak ini hu padang Pasak Thông tin Du lịch Châu Phong hu brei bruk yaih khan ka palei du lịch cộng đồng, palei menyim Châu Phong, yaih khan brei tuai damuai thau ka ilamu saong kaya pandap di urang Cam./.

 Tạp chí Điện tử Thế giới Di sản - Thanh Huyền

Nghề dệt của người Chăm ở Phũm Soài

Phũm Soài, xã Châu Phong, huyện Tân Châu, tỉnh An Giang là ngôi làng cổ nổi tiếng với nghề dệt thổ cẩm của người Chăm nằm bên bờ Châu Giang. Dệt thổ cẩm là nghề mà đa số người phụ nữ Chăm nào cũng biết. Bài viết của Thanh Huyền trên Tạp chí Điện tử Thế giới Di sản giúp chúng ta hiểu rõ hơn về làng nghề này:

Xã Châu Phong có gần 500 hộ sống dọc theo hai bờ kênh Vĩnh An, riêng ấp Phũm Soài với trên 300 hộ thì có hơn phân nửa sinh sống bằng nghề thủ công mỹ nghệ như dệt, thêu, đan. Các sản phẩm gồm: khăn choàng, sà rông, vải thổ cẩm, các hàng lưu niệm như túi xách, móc khóa…

Cho đến nay chưa ai có thể khẳng định được nghề dệt của người Chăm ở Phũm Soài ra đời từ lúc nào và do ai khai sáng, chỉ biết nghề dệt ở đây phát triển ổn định từ khoảng đầu thế kỷ XIX đến khoảng năm 1960. Xưa kia hầu như gia đình nào cũng có khung dệt để sử dụng trong gia đình và nghề dệt trở thành công việc mà bất cứ người phụ nữ Chăm nào cũng phải biết. Khi mới 10 - 12 tuổi, thiếu nữ Chăm đã được hướng dẫn những thao tác đơn giản nhất của nghề  tác dệt.

Các sản phẩm dệt của người Chăm thường có hoa văn, họa tiết: ô vuông, hình học, kẻ sọc, sóng nước, vân mây, bông dâu,... Phụ nữ Chăm thường dùng khăn đội đầu hình chữ nhật dài bằng vải mịn, mỏng, màu trắng thêu viền quanh bằng chỉ màu với nhiều họa tiết. Váy của phụ nữ Chăm thường có màu nền là màu tím đỏ, kết hợp hài hòa với các màu khác như: xanh biếc, vàng mơ và trắng. Xà rông nam thường có các màu nâu, đỏ, tím, xanh lá cây, xanh dương. Đặc biệt trên mảnh vải xà rông của nam giới thường được dệt theo chiều dọc một dãy hoa văn có màu sắc khác biệt so với màu nền của chiếc xà rông, khi quấn vào thì dãy hoa văn này sẽ nằm ở phần giữa thân phía sau của người mặc.

Sản phẩm dệt của người Chăm sử dụng chủ yếu 3 loại chỉ để dệt là: tơ, chỉ cotton và polyester. Tơ dành cho các mặt hàng dệt cao cấp, thường là trang phục cưới của cô dâu hay những trang phục lễ hội dành cho phụ nữ. Trang phục của nam giới Chăm thường sử dụng kết hợp khoảng 60% tơ với 40% chỉ cotton trong trang phục cưới hay lễ hội. Chỉ cotton dùng cho trang phục cho cả nam và nữ. Polyester đã được nhuộm màu và quấn vào ống sẵn, dùng để làm túi xách, khăn choàng, ít khi may trang phục vì chỉ dày.

Để chế tạo thành phẩm nhuộm, người Chăm dùng các loại lá, rễ, trái cây, những chất do côn trùng bài tiết ra và một vài loại đất đá, vôi.

Công cụ chính trong giai đoạn này bao gồm 3 bộ phận: sa quay chỉ, khung kéo canh và khung dệt. Sợi cotton sau khi mua về được đưa vào sa đảo để quay thành con chỉ. Sau khi chỉ được quay thành con, người ta đem con chỉ ngâm trong nước 1 đêm, đến sáng mang đi tẩy trắng. Sau đó, dùng bột gạo để hồ chỉ khoảng 30 phút cho sợi chỉ săn lại và đem chỉ phơi nắng cho khô. Với tơ, trước tiên phải dùng nước tro để tẩy chất nhờn của con tằm còn bám trên sợi tơ, rồi ngâm tơ với nước vo gạo 1 đêm mới mang đi hồ tơ. Tơ được hồ bằng bột gạo tẻ, nấu sệt như cháo loãng.

Sau công đoạn tẩy trắng và xử lý sợi là quay sợi vào các ống chỉ suốt để thực hiện việc mắc canh tạo hoa văn cho vải. Hoa văn trang trí trên vải của người Chăm thường lấy từ hình ảnh, biểu tượng của thiên nhiên như: bông dâu, bông bứa, mặt võng, mặt đệm, mạt cưa, kẻ sọc, ô vuông, hoa văn nhà cổ, ziczăc, vân mây, hoa mây. Với sản phẩm xà rông, người ta tạo hoa văn bằng một kỹ thuật đặc biệt, đó là kỹ thuật Ikat (tức tạo hoa văn trên sợi dọc của vải). Thắt Ikat không chỉ đòi hỏi người thợ phải có nhiều kinh nghiệm mà còn phải khéo tay và kiên nhẫn. Nếu thắt lỏng, thuốc nhuộm sẽ ngấm vào sợi, hoa văn sẽ bị nhòe nhưng nếu thắt quá chặt thì hoa văn sẽ bị lệch và xấu. Tiếp đến, chỉ được ngâm cho thấm nước khoảng 2 giờ, sau đó mang đi nhuộm. Sợi nhuộm xong được vớt ra, treo lên cho ráo, sau đó sợi được mang ra sông xả cho sạch và phơi khô. Tiếp theo người ta căng sợi cho thẳng, rồi tháo các nút buộc dây nilon trên sợi. Các điểm buộc này khi tháo ra sẽ có màu trắng; khi dệt, sẽ tạo hoa văn theo những mẫu khác nhau. Điểm đặc sắc trong kỹ thuật dệt của người Chăm là làm cho hoa văn nổi lên giữa nền vải và đường chỉ ngang mà không bị che khuất giữa các màu. Sản phẩm nơi đây thường sử dụng những kiểu hoa văn truyền thống như con thoi, hoa dâu, mắc võng, cánh quạt, răng cưa đôi khi họ cũng tiếp thu những kiểu hoa văn mới lạ, đẹp từ nơi khác và kết hợp với kiểu hoa văn truyền thống để làm cho sản phẩm sinh động và mới mẻ hơn.

Ngày nay, dù không còn nhiều gia đình theo nghề truyền thống, song các sản phẩm như: xà rông, áo, túi đeo, khăn choàng… được dệt thủ công với đường nét hoa văn tinh tế, thẩm mỹ vẫn được nhiều du khách tìm mua. Nguyên liệu dệt được dùng là sợi tơ tự nhiên nhuộm bằng các loại mủ cây, vỏ cây làm cho màu sắc trên sản phẩm luôn tươi tắn, bền màu và mang đặc trưng riêng không lẫn với những loại sản phẩm tơ sợi ở nhiều địa phương khác.

Sở dĩ nghề dệt thổ cẩm Chăm ở đây còn lưu giữ đến hôm nay là do tục “cấm cung”, tức con gái lớn lên không được ra ngoài, chỉ ở trong nhà dệt vải hay thêu thùa. Mặc dù tục “cấm cung” hiện nay không còn nữa nhưng sự khéo léo, tinh tế, tỉ mỉ của người phụ nữ Chăm vẫn không mất đi. Nhờ những nét hấp dẫn và độc đáo ấy nên làng Châu Phong được ngành Du lịch An Giang chọn làm làng du lịch cộng đồng. Ở đây đã thành lập Trung tâm Thông tin Du lịch Châu Phong có nhiệm vụ quảng bá làng du lịch cộng đồng, làng dệt Châu Phong, giới thiệu cho du khách nét văn hóa và sản phẩm của người Chăm./.

 Tạp chí Điện tử Thế giới Di sản - Thanh Huyền