Meng kan mai, urang M’nông di tỉnh Đắk Nông tok hu angan bo oh hu họ, saong vak angan đệm lac Y, ĐIỂU, K, H, THỊ anak angan iew piah thau lac likei atau kumei.  Nan ye ralo urang Mnông oh thau ka asal but pajaih di drei. Bruk hu biak ralo urang hu angan yau gauk jeng ngak kan kandah tal bruk khik ramik  nhân hộ khẩu, bruk bac da-a di dom anek kamuan bhap bani. Anak bruk yau nan, tỉnh Đắk Nông hu padang ngak đề tài “Duah thau tui jalan khoa học piah tui nan vak angan ka urang M’Nông”, saong meng thun 2010 hu peih bruk vak họ ka urang Mnông.

         Bahrau ngak hu jaik 200 phiếu khảo sát mek panuac di mikva taong yaom ka bruk vak họ ka bangsa Mnông tui tacei pato di UB bhap bani tỉnh Đắk Nông, sa-ai H’Oanh Buôn Krông, daok di palei U3, bal sit Ea Tling, huyện Cư Jút brei thau, mikva dalam puk palei chreih chrai lô haong jalan ngak di tỉnh: Bruk vak họ saong angan mbuan laghaih yau nan lac biak hu makna ka mikva. Tuk drei thau hu but pajaih di drei ye hadei ini anek kamuan meda plaih hu bruk khin gauk dalam ralo darah. Hu họ saong angan ginup abih ye drei mbuan duah tuk hu bruk hagai nan. Yau pak 3 palei di bal sit ye hu biak ralo  but pajaih yau B’Krông, Ya, Ktul, Knul, Ayun, Preng, Kpơr… Hu dom but pajaih mek tui địa hình, hu dom urang ye vak tui dom hiện tượng sự vật… meda lac ginup abih. Mikva biak bui sambai.

          Tal urak ini, pak bal sit Ea Tling, hu labaih 300 urang vak angan urang Mnông, ralo meng lac uranaih ngak harak khai sinh, saong dom uranaih mek họ ame atau amaik lac urang bangsa karei, likau salih veik họ bangsa Mnông. Ong Lê Quang Ngọc, urang jakar gah tư pháp hộ tịch bal sit Ea Tling, huyện Cư Jut brei thau, oh hu kan kandah hagait dalam bruk vak angan ka urang Mnông pak ini, kayua bruk ngak ini biak njauk haong hatai caong khin di mikva, lac vak angan vak họ cambaih laih: Mikva mai tal ini ye hu adei sa-ai tacei pato cambaih laih. Kadua nan lac hu dam dara uraniah urak ini bac da-a tal labik tal dhua, meyah amaik ame oh thau akhar ye hu anek nao tui piah daong vak harak. Mikva ndom lac bruk ngak biak njauk haong hatai caong khin di drei, piah vak angan je ka nyu cambaih laih. Lac họ jeng hu vak tui adat cambat di mikva, bhian vak angan dahlau – họ hadei, pagap yau Y Quang Bkrông, H’An Knul …

           Bruk vak angan ka urang Mnông hu tỉnh Đắk Nông peih ngak prong meng thun 2010. Dahlau di nan, tỉnh hu ngak đề tài roh duah “duah thau tui jalan khoa học piah tapa nan vak angan ka urang M’Nông”. Tui nan, bangsa Mnông hu jaik 40 but pajaih. Yaok but pajaih pambuak param haong dom dalikan, dakrai sajarah, hu iew tui sự vật hiện tượng tự nhiên, atau angan anek athur, phun hareik, địa danh (angan ceik, angan kraong, angan puk palei…) Amuk Hà Thị Hạnh, Akaok mban bangsa tỉnh Đắk Nông, brei thau: Meng bruk di anak meta, kasa lac caong khin mikva kanal hadar tal halau gha di drei, kadua lac dalam bruk anek kamuan nao bac hu biak ralo cuang kandah; kaklau dalam bruk khik iek hộ tịch hộ khẩu ye hu ralo bruk dreh yau gauk, saong hu ralo kadha karei pambuak pagam tal ilamo tra, nan ye mban bangsa hu tham mưu peih ngak Đề án vak angan but pajaih ka urang Mnông. Hadei di tuk taong yaom piah mboh dom bruk ngak hu jeng yau dom  cuang kandah, tavak tavaiy, khaol dahlak meda pambuak haong dom ban ngành liên quan, pambuak haong Sở Tư pháp peih ngak đề án ini dalam jang, prong jang daong ka mikva thau ka makna di bruk khik ramik ilamo di bangsa drei, saong bruk praong nan lac vak angan but pajaih di drei.

        Tui kuhria mboh oh ka ginup, tal urak ini hu labaih 1000 urang Mnông di tỉnh Đắk Nông peih bruk vak cambaih họ saong  angan. Min ralo meng lac đăng ký khai sinh ka uranaih saong anek saih tal umo nao bac. Ngan haong urang prong, bruk salih angan  pambuak pagam tal dom janih harakgar, nan ye hu biak takik menuac mai ngak, yaom lac hu biak ralo menuac caong khin hu vak cambaih họ di drei. Ong Điểu Kré, daok pak palei Bu Bia, xã Quảng Tín, huyện Đắk Rlấp, khan lac: dom anek di ong thei thei jeng hu vak angan saong họ ginup abih. Min rup ong saong mikva Mnông di puk palei oh ka salih angan je ka nyu njauk, kayua harak gar ralo janih, abih ralo tukvak saong jien padai. Ong Điểu Kré brei thau: Yaok but pajaih hu sa họ karei. Khaol dahlak oh ka hu họ, dahlak caong khin Đảng karja sangka jang, yaom lac hu danak dak blaoh, mik salih nyu biak kan kandah kayau hu ralo harak gar gam tal, yau hộ khẩu, bằng cấp… khin salih ye njauk salih abih harak gar meng urang sit tal urang prong, njauk sa họ yau gauk. Yau dahlak lac Ya Kré, oh njauk lac Điểu Kré, pagap yau nan.

         Urak ini, UB bhap bani tỉnh Đắk Nông daok peih bruk pasang iek, mek panuac taong yaom di mikva di dom puk palei dalam tỉnh ka bruk vak angan saong họ bangsa Mnông, piah hu dom jalan ngak ka nyu siam, cambaih laih dalm tukvak anak tal. Tỉnh hu mong bruk vak họ ka urang Mnông jeng lac sa dalam dom jalan ngak piah khik ramik, pakajap sapng patagok ilamo meng kan di bangsa Mnong, taphia di nan bảo hộ quyền saong lợi ích di urang Mnông tui njauk adat hukum./.  

Đắk Nông tìm tên họ cho người Mnông

           Do điều kiện lịch sử để lại, người M’nông ở tỉnh Đắk Nông chỉ ghi tên mà không ghi họ, và ghi tên đệm là Y, ĐIỂU, K, H, THỊ vào trước tên gọi để phân biệt nam - nữ. Vì vậy mà nhiều người Mnông không biết về nguồn gốc dòng họ của mình. Việc có quá nhiều người trùng tên cũng gây khó khăn cho công tác quản lý nhân hộ khẩu, việc học tập của con em đồng bào. Trước thực trạng này, tỉnh Đắk Nông đã xây dựng đề tài “Xác định cơ sở khoa học làm căn cứ cho việc ghi tên dòng họ M’Nông”, và từ năm 2010 bắt đầu thực hiện việc ghi họ cho người Mnông. Bài viết “Đắk Nông tìm tên họ cho người Mnông” phản ánh việc làm này, mời quý vị và các bạn cùng theo dõi.

         Vừa thực hiện gần 200 phiếu khảo sát lấy ý kiến của bà con đánh giá về việc ghi tên họ dân tộc Mnông theo yêu cầu của UBND tỉnh Đắk Nông,  chị H’Oanh Buôn Krông, ở bon U3, thị trấn Ea Tling, huyện Cư Jút, cho biết, bà con buôn làng rất phấn khởi với chủ trương của tỉnh: Việc ghi họ tên thuận lợi như vậy thì rất là có ý nghĩa cho bà con. Khi ta biết được dòng họ của mình thì sau này con cháu kết hôn sẽ tránh được việc kết hôn cận huyết thống. Có họ tên đầy đủ thì ta cũng dễ tìm gặp khi có việc gì đó. Như tại 3 bon ở thị trấn thì đã có rất nhiều dòng họ, như B’Krông, Ya, Ktul, Knul, Ayun, Preng, Kpơr… Một số dòng họ thì lấy theo địa hình, một số thì viết theo các hiện tượng sự vật… nói chung là đầy đủ hết. Bà con rất là vui.

          Đến nay, tại thị trấn Ea Tling, đã có hơn 300 trường hợp ghi tên họ người Mnông, chủ yếu là trẻ đăng ký khai sinh, và một số trẻ em (mang họ bố hoặc mẹ là người dân tộc khác) xin đổi lại họ dân tộc Mnông. Ông Lê Quang Ngọc, cán bộ tư pháp hộ tịch thị trấn Ea Tling, huyện Cư Jut, cho biết, không có gì khó khăn trong việc ghi tên dòng họ cho người Mnông ở địa phương, vì chủ trương này rất hợp với mong muốn của bà con, là ghi tên nhận họ rõ ràng: Dân đến đây là được anh em hướng dẫn đầy đủ. Thứ hai là có lớp trẻ bây giờ học hành đến nơi đến chốn, nhiều lúc bố mẹ không biết chữ thì đã có con đi theo để giúp ghi tờ khai.  Họ nói rằng việc này là rất phù hợp với đồng bào, để ghi tên tuổi cho rõ ràng. Là họ đều ghi theo phong tục của bà con, thường là ghi tên trước - họ sau, ví dụ như Y Quang Bkrông, H’An Knul …

         Việc ghi tên họ cho người Mnông đã được tỉnh Đắk Nông triển khai rộng rãi từ năm 2010.  Trước đó, tỉnh đã thực hiện đề tài nghiên cứu “Xác định cơ sở khoa học làm căn cứ cho việc ghi tên dòng họ M’Nông”. Theo đó, dân tộc Mnông có tổng cộng khoảng 40 dòng họ.  Mỗi dòng họ gắn liền với những câu chuyện, truyền thuyết, lịch sử, được gọi theo sự vật hiện tượng tự nhiên, hoặc tên con vật, cây cỏ, địa danh (tên núi, tên sông, tên buôn bon…)  Bà Hà Thị Hạnh, Trưởng ban dân tộc tỉnh Đắk Nông, cho biết: Từ nhu cầu thực tế thứ nhất là muốn bà con nhớ về cái gốc của mình, thứ hai là trong việc con em đi học có rất nhiều cái phức tạp; thứ ba là trong quản lý hộ tịch hộ khẩu thì có nhiều sự trùng hợp, và có nhiều yếu tố khác liên quan về văn hóa nữa, nên là Ban dân tộc đã tham mưu thực hiện Đề án ghi tên dòng họ cho người Mnông.  Sau khi đánh giá để thấy những việc đã làm được cũng như những hạn chế vướng mắc, chúng tôi sẽ phối hợp với các ban ngành liên quan, phối hợp với Sở Tư pháp tiếp tục thực hiện đề án này sâu hơn, rộng hơn, giúp bà con hiểu được ý nghĩa của việc bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc mình, và việc quan trọng là ghi tên dòng họ của mình.

         Theo thống kê chưa đầy đủ, đến nay đã có hơn 1000 người Mnông ở tỉnh Đắk Nông thực hiện việc ghi rõ họ tên. Tuy vậy, đối tượng chủ yếu là đăng ký khai sinh cho trẻ em và học sinh đến tuổi đi học. Với người lớn, do việc thay đổi họ tên liên quan đến các loại giấy tờ pháp lý, nên số người thực hiện chỉ đếm trên đầu ngón tay, dù có rất nhiều người mong muốn được ghi rõ họ của mình. Ông Điểu Kré, ở bon Bu Bia, xã Quảng Tín, huyện Đắk Rlấp, tâm sự: các con của ông đều đã được ghi họ tên đầy đủ. Nhưng bản thân ông và bà con Mnông ở địa phương thì chưa thể đổi họ tên cho đúng, vì giấy tờ thủ tục quá nhiều, tốn kém cả về thời gian và tiền bạc. Ông Điểu Kré giãi bày: Mỗi dòng tộc có một họ khác nhau. Thì chúng tôi chưa có họ, tôi mong muốn Đảng nhà nước quan tâm hơn, dù đã có chương trình rồi, nhưng mà thay đổi nó khó vì nhiều giấy tờ liên quan, hộ khẩu, bằng cấp…  Muốn thay đổi là phải đổi hết giấy tờ từ người bé đến người lớn, phải cùng một họ đấy. Như tôi là Ya Kré, không phải Điểu Kré, ví dụ như thế.

       Hiện nay, UBND tỉnh Đắk Nông đang thực hiện cuộc khảo sát, lấy ý kiến đánh giá của bà con ở các buôn bon trong toàn tỉnh về việc ghi tên họ dân tộc Mnông, để có những biện pháp thực hiện sát thực, cụ thể hơn trong thời gian tới.  Tỉnh xác định việc ghi tên họ cho người Mnông cũng là một trong những giải pháp nhằm bảo tồn, củng cố và phát huy truyền thống văn hóa dân tộc bản địa, đồng thời bảo hộ quyền và lợi ích của người Mnông theo quy định của Hiến pháp, pháp luật./.  

VOV thường trú Tây Nguyên