Dom harei ini, angaok jalan di dom palei Chăm Bình Thuận biak bui sambai, chreih chrai. Dalam pandiak siam akaok thun barau, labik halei jeng bak sambo kanyik di di bingu mai, sambo meriah di bingu đào… Bhum taneh ini daok hadah tagok pren diukrai bahrau. Piah hu pren diukrai bahrau di dom palei Chăm yau harei ini, langiu bruk sangka buh jien tame ngak di dom pakat karja, njauk ndom tal bruk rik pren di mikva Chăm. Abih di nyu nan lac urang pan bruk agama Chăm. Dom urang nan lac dom cim én rik daong ba mai bilan xuân ka grap palei chăm. Kadha vak di Đoàn Sĩ, urang vak di rayo sap ndom VN daok di ban raya HCM.
Tuk langik li-ar bingi, tapon cim én par angaok langik, jeng lac tuk brei thau sa thun barau daok mai tal. Dalam dom harei ini, dom dhar mai kanyik tabiak bingu hadah, thei thei jeng cuk khan ao siam, ralo sambo ba gauk nao me-in sambai uan rok thun barau. Ba drei tame bruk chreih chrai nan, kol dahlak nao tal sang sinh hoạt cộng đồng palei Lâm Giang – labik hu ralo bhap bini Chăm daok di xã Hàm Trí, huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận. Baoh sang hu ramik ngak biak mekre meta meng dom baoh gom hadah ralo sambo, mblat mblan tui dom ragu nhạc chreih chrai. Taphia rup thaot Wa Hồ hu tuan di labik glaong, lac dom dhar mai daok rak bingu kanyik. Angaok bàn hu parang har, baoh kayau, mứt li-u, mứt laya, mứt baoh dak, baoh thanh long, lahong, baoh kandiuk…. ginup hương vị di harei tết.
Tapen bàn tea pahe bingi, ong Imum Thông Sơn biak bui sambai, ong brei thau: meng tuk xã Hàm Trí hu brei angan lac xã palei pala barau, bruk ngak di dom urang pan bruk agama yau ong dak trak jang. Kayua mek hu angan palei pala barau lac kan, bo piah khik kajap angan ini dak kan jang.
Menyum hasit ia tea tame cambuai, njuk hasit pakao hala, ong Imum Long Văn Xe, urang hu angan je dalam palei brei thau lac, dahlau daih di dom harei lễ, tết, dom likei dam dalam palei bhian menyum mbia alak, bloh mebuk, taong gauk, ngak srau kadau dalam palei. Oh lac yau nan saoh, kol nyu daok peih radaih lạng lách, pajeng klau pajeng pak, bloh oh tuak mot bảo hiểm angaok akaok. Gaok tuk radaih nduac tame paga bloh menuac hong radaih jaleih trun jalan. Meng tuk xã Hàm Trí ini hu brei angan lac xã palei pala barau di thun 2014, bruk ini hu kol dahlak khang hatai ngak. Kayua yau nan bo tal urak ini, an ninh trật tự puk palei hu khik kajap. Imum Xe daok brei thau, oh lac tết di urang chăm, min tuk thun barau tal mai, mikva chăm labik ini jeng nao blei dom pandap panda piah rok tết, bruk bo dahlau daih labik ini oh mboh.
Gam saong bruk bui sambai nan, kol dahlak hu nao tal bhap bini chăm daok di xã Phan Thanh, huyện Bắc Bình – xã harat chăm akaok meti di tỉnh Bình Thuận barau mek hu chuẩn palei pala barau di akaok thun 2017. Hu mbaok di sang sinh hoạt cộng đồng di palei Bình Mỹ, xã Phan Thanh, kol dahlak mboh bui sambai tui tuk dalam bilik chreih chrai sap klao di dom ong muk taha, gam sap daoh lai li-ar di dom ayut dalam dara dalam kapul daoh tamia palei. Ndom meyai saong saai Kadhar Cảnh (Dương Quốc An) – sa urang pan bruk agama chăm Bà-la-môn daok ranaih umo, kol dahlak meng mboh hu bruk ngak di dom urang pan bruk agama nyu ảnh hưởng yau halei tal rai diuk mbang ngui daok dang di mikva chăm. Saai Kadhar Cảnh brei thau, piah ka jalan palei hu laneng lanoi hacih saat yau ini, langiu hệ thống chính trị di puk palei ye mban adat camat tanarakun palei jeng brei hu mbaok. Sa-ai brei thau, pagap yau bruk tok hu 3 var ro limo di likuk palei, bo ngak kan kandah tal bruk ngak jalan. Dom saai brei trun tagok 5-6 mbang jak ba, langyah sung njauk, mikva meng panduan nao. Nan oh ka ndom tal bruk jak ba mikva rik daong jien ka dom phong trào. Kadhar Cảnh khan lac, drei brei ndom yau habar ka mikva thau, ngak yau habar ka mikva mboh, tuk njauk hatai bloh mikva meng pambuak bruk.
Sư cả Thường Xuân Hữu, urang hu angan je di xã Phú Lạc, huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận brei thau, Phú Lạc lac xã hu ralo bhap bini Chăm, kuhria tal puac thun 2016 xã mek hu 12/19 tanut padang ngak palei pala barau. Dalam thun 2017 ini, Mban adat cambat tanarakun daok pambuak bruk saong hệ thống chính trị di puk palei piah ngak ka pahu dom tanut ba tabiak. Abih di nyu nan lac bruk pasang iek jak ba bhap bini brei BHYT. Kayua ini oh lac bruk ngak siam ka rup drei, ka sang drei bo daok daong ka kol drei patrun nong trak tuk ruak kik pandik harao. Taphia di nan, brei pambuak bruk saong dom kapul nyaom karei piah pathau khan dalam tal bhap bini brei paglaong akaok saneng tuk peih radaih angaok jalan, khik kajap an ninh trật tự puk palei. Abih di nyu nan lac oh lui rah tabiak bruk kandah gauk dalam dam dara.
Bhap bini Chăm tỉnh Bình Thuận hu labaih 8.300 baoh sang gam saong labaih 42.000 menuac, meblah 3,26% menuac sia dalam tỉnh, dang ka dua duk saong bangsa Kinh; daok rilo di 9 palei pablak saong 4 xã harat. Urang chăm labik ini ralo meng lac Cam ahier saong Cam aval. Dalam tỉnh hu labaih 400 urang pan bruk agama. Sap ndom di urang hu ảnh hưởng biak praong tal bhap bini. Dom urang nan thau pagam pambak biak gheih dom adat cambat tanarakun bangsa piah langyah dom bruk kan kandah rah tabiak dalam rai diuk urang chăm.
Peih ngak danak dak palei pala barau bhum urang chăm, tal urak ini hu xã Phan Thanh mek hu chuẩn palei pala baru; 2 xã mek hu 14/19 tanut lac: Phan Hòa, Phan Hiệp (huyện Bắc Bình); saong xã Phú Lạc (huyện Tuy Phong) mek hu 12/19 tanut. Eng dom xã hu ralo bhap bini Chăm daok dalam palei pablak hu 3 xã mek hu chuẩn palei pala barau lac: xã Hàm Phú, Hàm Trí (huyện Hàm Thuận Bắc); xã Tân Thuận (huyện Hàm Thuận Nam).
Ndom ka labik dang urang pan bruk agama dalam bruk padang ngak palei pala barau, amuk Thông Thị Minh Hiền – Phaok akaok mban bangsa tỉnh Bình Thuận brei thau:“labik dang di urang pan bruk agama chăm biak praong, urang biak kham merat pathau khan jak ba mikva chăm tame padang ngak palei pala barau. Yau dahlau daih mikva chăm bhian raong palao athur, daok dalam sang ye bhian tathuak ia nerak tabiak jalan ngak jhak tal môi trường puk palei. Min meng hu dom urang pan bruk agama kham merat jak ba, meng nan bo mikva hu padang ngak var ro piah raong athur saong ngak pasiam jaman”.
Sa thun barau tra hu mai veik hong dom palei chăm. Thun barau ba mai bui sambai barau. Meng bruk kham merat hu mbaok di mikva chăm jeng yau dom urang pan bruk agama chăm, kol drei jia lac bruk padang ngak palei pala barau bhum chăm tỉnh Bình Thuận dak harei dak hu kein lagaih, bruk an ninh trật tự dalam dom palei chăm dak harei dak hu tani tanat, rik daong ngak brei palei chăm hu sron mbon, saya meda./.
Viết bình luận