Sap lasung sok yava tagok, sap gai sok tame  lasung brah tram limin, sok song hala yao ka nyu limin. Nan lac pandap oh kurang hu di urang  Êđê tuk ngak ia bai tapung hala yao. Saai H Linh Ayun, daok di palei Cuôr Đăng B, xã Cuôr Đăng, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk brei thau, ia bai tapung hala yao lac pandap mbang meng kan di urang Êđê hu meng saman ong muk, hu takre mbiah tal harei ni. Tuk dalam sang atau dalam palei hu ndam, dom adei saai kumei pataom gauk mai, yaok urang ba tangin tame caga dom janih pandap, urang tak phun patei, urang ciak panat meda, urang patuk pui piah caga ngak ia bai: Ia bai tapung hala yao hu makna biak prong ngan song urang Êđê  kayua ni lac janih pandap mbang meng kan di urang Êđê daok khik hu mbiah tal harei ini. Dom harei rija atau akaok thun huak lisei dalam sang, pataom mbaok dalam sang atau ndam hagait jeng ngak ia bai ni.

Ia bai tapung hala yao bhian hu ngak ngak dalam dom baoh gaok ban atau gaok gang prong. Ia bai ini hu rilo  nguyên liệu, gia vị gam song rilaow limo, talang pabui atau pruac meda di limo, phun môn thục, traong phik cambu thu, lihong hajao, phun patei meda, meriak, củ nén. Dom nguyên liệu ni meda salih tui hatai khin atau  khẩu vị di urang ngak, pandar dom nguyên liệu hu tui bilan.

Abih di nyu nan lac, janih oh kurang hu lac brah song hala yao (sa janih hala glai yamen, pahe, maong dreih yau hala mbang). Brah hadei di tuk tram liman hu caik ka thu  ia, hadei di nan, sot song hala yao mbiah tal tuk klik abih, racinh yau tapung, tapung dak liman ia bai dak bingi. Saai  H Saly Mlô, daok di palei  Tai, xã Krông Jing, huyện M’Drăk, tỉnh Đắk Lắk brei thau: Hala yao hu paik dalam glai atau angaok puh, brah tram mbiah tal tuk liman bloh sok hong hala  yao nan. Drei riak gaok ia ka nyu jru bloh buh dom  nguyên liệu tame  hadei di nan srau tapung hala yao hu sok bloh tame riak song gauk. Bhian di nyu caik dom janih rilaow riak song gauk yau rilaow pabui, rilaow limo, ngak yau nan ia bai tapung hala yao nyu bingi jang.

Tuk ngak ia bai tapung hala yao, urang  Êđê bhim xào rilawo atau riak talang ka nyu liman, bloh buh panat meda, phun patei meda, traong phik thu tame riak ka nyu liman, bloh meng buh dom nguyên liệu yau môn thục, môn nước. Tuk dom nguyên liệu jiak tasak meng tuh ia halang meng hỗn hợp tapung brah sok klik tame gaok song lai ka nyu samu tangin, tawa ka nyu mbiah mbang. Hadei di tuk buh tapung tame ye brei takik pui saong brei srau gam gam piah tapung brah oh kateng trun ngak khiak gaok, ngak ka ia bai takik bingi.

Saai H Loan Byă, daok di palei Cuôr Đăng B, xã Cuôr Đăng, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk brei thau, yaom lac rai duik dak harei dak salih bahrau song rilo janih dalam raidiuk di urang Êđê dok lihik nao tui thun bilan, min dalam dom harei pataom mbaok bhap bini, urang Êđê jeng daok hu pambuak gauk meng dom janih pandap mbang meng kan. Abih di nyu nan lac ngan saong dom adei sa-ai kumei, ini lac tuk piah ka dom amuk, dom saai kumei hu ndom nyai song gauk, pato tacei veik ka gauk  bruk ngak dom janih pandap mbang di bhap bini :Ni lac sa janih pandap biak takre dalam sang, abih di nyu nan lac dom urang nao tah sang lavik harei yau nao bac atau nao ngak bruk, ye tuk veik mai sang, ni lac janih pandap ngak ka urang mehu song hadar di abih. Ngan song hulin lac sa urang ranaih ye hulin biak cong hu bac bruk ngak ia bai ni oh lac ngak ka rup drei mbang bo dok piah tacei ka ayut sahabat, dom adei saai anek kamuan harei hadei piah urang meda khik ramik song thau ngak ia bai ni

Dalam var mbang, ia bai tapung hala yao bhian hu mbang haong lisei, song dom janih pandap meng kan karei karei di urang  Êđê nyau traong phik sot song sara meriak, lahong sok hong dam katam, hala bei plom xao, nduik kahong… Dalam rilo janih pandap hu parang tabiak, jaluk ia bai tapung hala yao biak pachreih urang mbang kayua sambo màu song pahe bingi. Tuk mbang tame mboh nyu phik di traong, hang di meriak, ma-mbeik di ia bai, langeim di rilaow riak liman song pahe di hala yao. Meda lac kayua yau nan bo dak mbang ia bai tapung hala yao  dak  khat lisei, dak hkin mbang song hadei di nan hadar miat  ./.

16-3 Tiết mục ‘ Các dân tộc anh em”

Canh bột lá yao – Món ăn “cộng đồng” của người Êđê

          Thưa quý vị và các bạn! Trong các dịp sinh hoạt cộng đồng hay khi trong buôn có lễ, đám, người Êđê thường nấu các món ăn truyền thống với nhiều nguyên liệu được lấy từ núi rừng, sông suối. Trong số này, có thể kể đến món canh bột lá yao (đọc là lá giao), dạng sền sệt như món súp, với mùi thơm và màu xanh rất đặc trưng, được nhiều người yêu thích. Mời quý vị và các bạn cùng tìm hiểu về món canh đặc biệt này của người Êđê  ở Đắk Lắk  qua bài viết của PV H’Xíu, thường trú KV Tây Nguyên trong tiết mục “Các dân tộc anh em” hôm nay:

Tiếng chày giã vang lên nhịp nhàng, từng nhát chày nện thình thịch vào cối gạo tẻ ngâm mềm, giã cùng lá yao cho nhuyễn mịn. Đó là nguyên liệu chính không thể thiếu của người Êđê khi chế biến món canh bột lá yao. Chị H Linh Ayun, ở buôn Cuôr Đăng B, xã Cuôr Đăng, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk cho biết, canh bột lá yao là món ăn truyền thống của người Êđê đã có từ thời ông bà, được ưa chuộng tới tận ngày nay. Mỗi khi trong gia đình hay trong buôn có đám, tiệc, các chị em phụ nữ lại tụ họp, mỗi người một tay chuẩn bị các nguyên liệu, người chặt cây chuối, người thái mít non, người nhóm bếp củi thật to để chuẩn bị nấu canh.

Băng: Canh bột lá yao có ý nghĩa rất quan trọng với người Êđê vì đây là món ăn truyền thống của người Êđê từ ngày xưa và đến nay vẫn còn tồn tại. Có những dịp lễ ăn mừng hoặc là lễ đầu năm ăn cơm trong gia đình,, sum họp gia đình hay các ngày lễ ăn mừng hoặc đám ma thì cũng nấu món canh này.

Canh bột lá yao thường được nấu trong những chiếc nồi đồng hay nồi gang to. Món ăn này có nhiều nguyên liệu, gia vị kết hợp như thịt bò, xương heo hoặc vếch bò (phần đầu ruột non của bò), cây môn thục, cà đắng phơi khô, đu đủ xanh, lõi cây chuối non, ớt, củ nén. Các nguyên liệu này có thể thay đổi theo sở thích hoặc khẩu vị của người nấu, tận dụng những nguyên liệu có sẵn theo mùa.

Đặc biệt, thành phần không thể thiếu là gạo và lá yao (một loại lá rừng có vị ngọt, mùi thơm, hình dáng gần giống lá trầu không). Gạo sau khi ngâm mềm sẽ được để ráo nước, sau đó giã chung với lá yao cho tới khi nát đều, mịn như bột, bột càng mịn thì món canh càng ngon. Chị H Saly Mlô, ở buôn Tai, xã Krông Jing, huyện M’Drăk, tỉnh Đắk Lắk cho biết:

Băng (Êđê): Lá yao thì được hái từ trong rừng hoặc trên rẫy sau đó về dùng gạo ngâm cho đến khi gạo mềm ra thì giã cùng với lá yao đó. Ta nấu nồi nước trên bếp cho sôi và bỏ các nguyên liệu vào sau đó mới hòa bột lá yao đã giã vào nấu chung. Thường thì sẽ cho các loại thịt nấu cùng hình như thịt heo hay thịt bò, như vậy món canh bột lá yao sẽ càng thêm ngon.

Khi nấu món canh bột lá yao, người Êđê thường xào sơ phần thịt hoặc hầm xương cho nhừ, sau đó cho mít non, lõi chuối non, cà đắng khô vào nấu mềm, rồi mới đến các nguyên liệu như môn thục, môn nước. Khi các nguyên liệu gần chín tới thì mới bỏ nước chắt từ hỗn hợp bột gạo giã vào nồi và khuấy đều, nêm, nếm cho vừa ăn. Sau khi đã bỏ bột vào thì phải bớt lửa đồng thời phải đảo liên tục để bột gạo không bị lắng xuống gây cháy nồi, ảnh hưởng độ ngon của nồi canh.

          Chị H Loan Byă, ở buôn Cuôr Đăng B, xã Cuôr Đăng, huyện Cư Mgar, tỉnh Đắk Lắk cho biết, tuy cuộc sống ngày càng hiện đại và nhiều nét sinh hoạt của người Êđê dần mất đi theo thời gian, nhưng trong những dịp sinh hoạt cộng đồng, người Êđê vẫn được gắn kết bởi những món ăn truyền thống. Nhất là đối với các chị em, đây chính là dịp để nhiều thế hệ các bà, các chị cùng trò chuyện, truyền lại cho nhau bí quyết chế biến các món ăn của cộng đồng.

          Băng (Êđê - Việt): Đây là một món được yêu thích trong gia đình, nhất là đối với những người con đi xa nhà lâu ngày như đi học hoặc đi làm thì mỗi khi trở về nhà đây là món khiến người ta thèm và nhớ nhất. Đối với tôi là một người trẻ thì tôi vẫn rất mong được học cách chế biến món canh này không chỉ nấu cho bản thân thưởng thức mà còn để có thể hướng dẫn cho bạn bè, các chị em, cả con cháu sau này nữa để họ cũng có thể gìn giữ và biết cách nấu món canh này.

Trong bữa ăn, món canh bột lá yao thường được ăn kèm với cơm, cùng với các món truyền thống khác của người Êđê như cà đắng giã muối ớt, đu đủ giã kiến vàng, lá mì (sắn) xào, xôi nếp hấp… Giữa nhiều món ăn được bày ra, tô canh bột lá yao hấp dẫn người thưởng thức bởi màu sắc và mùi thơm dìu dịu. Khi ăn vào sẽ cảm nhận chút vị đắng của cà, vị cay của ớt, vị sệt sệt của nước canh, vị béo béo của thịt nấu nhừ và cả mùi thơm dịu của lá yao. Có lẽ vì vậy mà càng ăn canh bột lá yao càng hao cơm, càng muốn ăn và sau đó nhớ mãi./.