Urang ruak meda iek ruak pacang caga hadei di tuk phơi nhiễm meyah hu ginup dom kadha yau ini: ka 1 lac oh ka njom HIV atau oh ka cambaih bruk huyết thanh di drei, ka 2 lac phơi nhiễm hong HIV atau mboh yau phơi nhiễm HIV (ndih daok haong gauk oh cuk bao cao su, tahak bao, njauk jrum klauk…). Bruk iek ruak brei ngak dalam tukvak oh ka tapa 72 maong camereip hadei di tuk phơi nhiễm, hu siam lagaih meng 95 tal 99%.

Tuk taom gaok haong labik meda ba tal njom mbak, urang ruak njauk langyah pak di labik. Meyah gaok klik njauk sraiy darah: rao chip labik nan ala vòi ia nduac. Caik ka darah nyu sraiy eng dalam 1 tukvak bo oh cang aik – capat. Rao meng sabon haong ia hacih, hadei di nan sát trùng takik di abih dalam 5 minit. Meyah njom tapa jalan tình dục: oh ngak hagait, oh rao capat kayua ngak yau ini yau peih jalan ka virus nao tapa dom tổn thương niêm mạc. Njauk samar nao tal dom cơ sở y tế.

Piah ka bruk iek ruak hu siam lagaih, lingiu di bruk pandar jru ARV, brei ngak ginup dom brk yau dut iek, tacei jalan iek ruak saong dut iek hadei meng iek ruak. Brk dut iek dahlau meng iek ruak biak hu yaom glaong. Bruk ngak ini piah iek urang njom nyu njom mbak HIV meng dahlau mai halei oh. Meyah urang phơi nhiễm nyu njom mbak HIV meng dahlau, bruk pasiam phơi nhiễm oh daok hu makna hagait. Lingiu di nan, rilo urang ruak sahneng oh njauk tuk mboh biak huak ka phơi nhiễm, biak di nyu HIV oh njom mbak tapa taom gaok thông thường. Tuk nyu njom mbak âm tính ye bruk menyum jru pacang phơi nhiễm tok ngak brei abih jien saong ba mai rilo duh hatai.

Urang ruak njauk thau lac bruk tacei pato dahlau di tuk iek ruak lac jalan ngak praong, oh lac di jru ARV. Bruk tacei jalan ini, hu tacei pato dut iek, tacei pato ngak njauk bruk iek ruak, tacei pato tác dụng phụ. Meyah urang ruak eng drei nao blei jru, urang ruak oh hu tacei pato jalan cambaih laih. Njauk thau ARV lac jru hu pablei tui toa. Kayua yau nan ye, bruk eng drei nao blei jru di gah lingiu oh thau meng halei mai, urang njauk phơi nhiễm oh hu tacei pato cambaih laih jalan menyum jru, dom độc tính…

ARV lac sa thuốc độc, kayua yau nan ye nyu hu rilo tác dụng phụ yau having akaok, pandik akaok, khin taglaoh ta-ok, dị ứng, ngộ gộc gan v.v…Meyah oh hu tacei pato ginup ka dom tác dụng phụ, oh thau dom tác hại ye urang meda klaak jru. Pagap yau dalam jru Efavirenz ngak brei rối loạn tâm thần, having akaok, kan ndih…

Tuk menyum jru, urang ruak brei hu tui iek tani tanat. Meyah oh ngak tui catang ye meda njauk kháng thuốc. Bruk njauk biai nan lac, oh lac urang halaei jeng pandar sa janih jru, tui sajalan yau gauk. Njauk thau lac dom menuac urang  điều trị phơi nhiễm oh siam lagaih nan lac dom menuac urang gam gam pambuak tal bruk nan. Pagap yau dom kumei me-in. Dom urang ini jhui điều trị PEP kayua dom urang ini daok mbuan njom mbak. Dalam nan hu menuac daok dalam tukvak njom HIV. Lingiu di nan, 1 kadha karei tra lac bruk pachreih iek ruak nyu karei di gauk. Tuk camereip urang meda mboh huac, duh hatai, min hadei di 1 adit, 2 adit, hatai pachreih trun daok takik, urang mbuan klaak jru. Yau nan, jien lahik bo ruak jeng daok.

Urang ruak  njauk duah thau meng labik ba tal phơi nhiễm meyah hu (meyah payo di drei njom HIV meng dahlau daih), njauk caik hatai tal bruk iek ruak meng ARV di urang nan. Kayua lac, meyah urang nan pacang hu jru, ye urang ruak jeng meda pacang hu jru. Tuk menyum ARV, tui njauk ARV dalam luac 4 adit iek ruak jeng yau jalan tui iek hadei di nan. Njauk khik ka hatung hatai hu bui sambai piah daong ka rup pabak siam jang haong jru, trun takik tác dụng phụ di jru ARV tagok raidiuk saong bruk ndom puac, daok dang.

Meyah urang ruak mboh huac ye njauk nao tal dom sang iek ruak di karja atau pasak y tế pacang caga. Lingiu di nan, di TPHCM daok hu 3 phòng khám cộng đồng jeng meda daong ka urang ruak yau phòng khám Galant, My home.

Lingiu di nan, rilo urang ruak huac lac menuac sia thau nan ye oh nao tal dom cơ sở y tế. Gah y tế di kol drei hu jalan ngak lac khik kandauk ka urang điều trị phơi nhiễm, urang ruak HIV/AIDS. Kayua yau nan ye urang ruak jhui suh sah. Urang ruak brei thau hu yaom glaong di bruk tacei pato jalan dahlau di tuk iek ruak, Ini ieng lac jalan njauk di bruk pacang caga hadei di tuk phơi nhiễm./.

Urang lang: Mousa Phương -1/12