Ong Phan Minh Thông, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Phúc Sinh brei thau doanh nghiệp di ong hu tal 6 công ty anek trực thuộc, ngak saong pablei tabiak negar langiu dom janih kaya nong yau: asal amariak kalu, cà phê, pa-aok bleit, quế, hồi, brah ngan haong 355 khách hàng angaok dunya, hu yaom 250-300 triệu USD/thun. Ngak mbang prong yau nan nan ye meng tuk dak padang, Phúc Sinh hu đăng ký angan je doanh nghiệp, dom angan je pandap panda saong bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ biak  bài bản. Min hadei di tuk nan, Phúc Sinh njauk sa doanh nghiệp karei đăng ký gam angan nan saong jeng ngak dom bruk yau nan, ngak bruk haong đối tác di Phúc Sinh, ngak brei urang meluk. Angan je pandap panda hu Phúc Sinh đăng ký jeng njauk ngak  mblah tui saong mek hu veik jeng biak glaih glar. Bruk Phúc Sinh nao kiện dui atah dalam 5 năm, lahik biak ralo pren yava saong jien padai. Min ong Phan Minh Thông jeng  hu panuac kakei dom doanh nghiệp ngak nong njauk đăng ký bảo hộ kayua nan lac bruk njauk ngak, oh kurang hu: Đăng ký lac kan, kiện bản quyền daok kan jang, glaih glar rilo. Kadha bảo hộ biak kan kandah. Min dahlak (nhận thức) mboh lac bruk bảo hộ angan je, đăng ký thương hiệu lac biak praong. yau nan ye tuk hu dom angan je bahrau tabiak rai, khaol dahlak ngak saong kakei dom doanh nghiệp karei jeng yau khaol dahlak lac tuk peih doanh nghiệp, peih angan je bahrau ye đăng ký chip).

Bruk di Phúc Sinh oh njauk lac takik, nyu hu rah tabiak haong cà phê Trung Nguyên saong urak ini lac ngan haong bảo hộ quyền chỉ dẫn địa lý di aia mesil Phú Quốc. Anak meta hu mboh, langiu dom kaya nong chủ lực di Việt Nam hu dunya thau tal caong khin hu bảo hộ ye ralo mô hình patagok bruk ngak nong, ralo sáng tạo trí tuệ hữu ích di dom menuac urang, kapul nyaom jeng daok caong khin hu đăng ký bảo hộ quyền sở hữu. Sở hữu trí tuệ nan lac quyền di dom cá nhân, kapul nyaom ngan haong tài sản trí tuệ di drei. Dalam bruk ngak nong, nan lac quyền sở hữu sa pajaih padai, pajaih phun pala hu duah mboh, hu lai tạo atau sa janih pandap hu chế biến. Ong Trần Giang Khuê, dang akaok jabat gah meraong di Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học- Công nghệ brei thau: Việt Nam urak ini bahrau hu jaik 1.000 bằng độc quyền sáng chế, oh samu sở hữu di 1 doanh nghiệp startup di Singapore, Indonesia. Vinamilk nan lac sa doanh nhiệp prong jeng tok bahrau hu 385 harak chứng nhận đăng ký angan je saong duy nhất 1 bằng độc quyền sáng chế. Ông Khuê lac: Ngan haong Việt Nam khaol (dahlak) DREI, gah tạo lập daok lac gah kém di abih dalam jalan nao di dom đơn vị sở hữu tài sản trí tuệ. Nan lac khaol drei daok oh ka pataom hu yaom di salih bahrau sáng tạo, paglaong năng suất, tagok pren meriak gauk, ngak tabiak pandap panda bahrau nao tal puac abih lac darak pasar. Kayua yau nan ye khaol drei tok xuất thô saong tauk angan, gaok tuk mai jeng oh hu tauk  angan.)     

Urak ini oh njauk lac menuac urang atau doanh nghiệp ngak nong halei jeng thau ka quyền sở hữu trí tuệ, ka dom khuyến khích di gah chức năng dalam bruk bảo hộ kaya nong. Kayua oh ka thau tal bruk bảo hộ ini nan ye ralo urang nong chấp nhận khik sáng chế ngak tabiak di drei di tầm ứng dụng sit sot, plaih njauk sao chép sản phẩm. Dalam  labaih 3 triệu urang nong mek hu angan ngak nong naih jioy daok caong khin hu bảo hộ pandap panda kaya nong ka angan je, nhãn mác saong chỉ dẫn địa lý ka pandap panda, oh ka hu rilo baoh sang urang nong hu quyền bảo hộ. Thạc sĩ Lê Thanh Tùng, phụ  trách Văn phòng gah Meraong di Cục Pala drak, Mentri ngak nong saong patagok palei pala brei thau, ta-eng haong pajaih phun pala, bruk đăng ký quyền bảo hộ lac bruk njauk hu tuk Việt Nam hu mbaok dalam Hiệp hội dunya ka bruk bảo hộ pajaih phun pala bahrau - UPOV: Khaol (dahlak) DREI doak pachreih tui bruk bảo hộ pajaih phun pala  di Việt Nam. Tuk khaol drei peih ngak njauk bruk bảo hộ ini ye bruk meriak gauk sòng phẳng jang saong khaol drei hu ralo kein laba jang ka pajaih phun pala di drei. Bảo hộ pajaih phun pala rik daong cơ bản, akaok meti dalam bruk ngak tabiak, dak padang labik nguyên liệu, pambuak pagam ngak jeng angan je brah Việt Nam.).

Đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ka pandap panda pandar dalam bruk ngak nong nan lac bruk njauk ngak, oh lac tok caik ka urang nong saong doanh nghiệp sở hữu quyền ini hu pacing khik tuk hu sự cố bo daok lac caong khin di darak pasar dunya tuk khaol drei mbeik drei yam tame, pablei tabiak negar langiu kaya nong. Anak meta, caong khin bruk pambuak pagam di 4 gah nan lac: urang nong - doanh nghiệp- karja – urang ilamu piah peih ngak. Giáo sư Tiến sỹ Võ Tòng Xuân ndom lac: Tok hu jalan lac khaol drei njauk ngak tabiak tui chuỗi giá trị, bo dalam nan hu bruk pambuak pagam biak catang di doanh nghiệp saong urang nong. Caong khin ngak hu yau nan njauk hu  Karja dang tabiak pan akaok. Ngak habar ka urang nong pambuak pagam haong urang nong dalam sa hợp tác xã, oh "tah klaak” gauk, meng hợp tác xã nan pambuak pagam haong doanh nghiệp jeng catang jang. Daok urang khoa học duah tabiak pajaih bahrau ye ba nao ka doanh nghiệp gam haong urang nong ngak tabiak.

Bruk đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ka pandap panda kaya nong daok gaok ralo kan kandah, gaok tuk mai hu đăng ký bảo hộ blaoh ye doanh nghiệp jeng oh mbuan piah pacang khik hu quyền hu bảo hộ di drei. Sa urang nong raong ada langik di Bắc Giang lahik 2 thun likau harak chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm ka pandap panda hu ngak tabiak meng ada langik atau sa urang nong di bal raya HCM abih 3 thun likau đăng ký chỉ dẫn địa lý ka pandap amariak piah pablei tabiak negar langiu... lac dom ví dụ ngak ka urang nong, doanh nghiệp nản hatai. Dalam nan daok hu bruk “klaik mek” quyền sở hữu trí tuệ kaya nong dak harei dak mboh rilo. Yau nan min, meyah cần thiết ye jeng njauk ngak. Ralo chuyên gia ngak nong kiến nghị, tuk doanh nghiệp saong urang nong ngak njauk quy trình ngak tabiak, brei tabiak pandap panda kaya nong siam ye gah ngak nong, kapul urang nong jeng chủ động duah mai, daong ka nyu dak padang angan je saong đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ kaya nong./.