Harei kabroi (20/9), di ban Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang dang akaok nyaom biai Kapul tacei jalan bhum Tây Nguyên mbang ka sa. Tây Nguyên lac bhum palei hu makna praong di gah chính trị, kinh tế, ilamo, xã hội, quốc phòng, an ninh di dalam taneh ia, lac “tabung sang di Đông Dương", di tam giác cak rok patagok Việt Nam - Lào - Campuchia, lac labik jaik 6 triệu urang di taong abih tih 54 bangsa adei saai dalam taneh ia raidiuk. Di mbang nyaom, Mintri Kế hoạch saong Đầu tư – Jabat thường trực di Kapul tacei jalan hu payua tagok pathau khan ka dom asal kadha hu pambuak tal jalan ngak, sarak angan je cak rok patagok bhum Tây Nguyên saong jalan ngak bruk di Kapul tacei jalan dom bilan puac thun ini.

Thông tư 55 di Mintri jien padai hu tacei cambaih ka dom adat piah peih ngak danak dak bruk ngak negar patagok KTXH bhum bhap bini bangsa takik saong bhum ceik tukvak 2021 - 2030. Dalam nan, danak dak 1 piah langyah bruk kurang taneh daok, sang daok, taneh pala drak, ia pandar, Thông tư hu tacei tabiak bruk daong salih bruk ngak. Tui nan, meyah karja palei oh rami ramik hu taneh pala drak, ye sang oh hu taneh atau kurang taneh pala drak hu daong 1 mbang salih bruk ngak. Yaom daong rilo di abih lac 10 triệu đồng sa baoh sang piah blei pandap ngak nong, mac moc jamriak ngak nong, ngak bruk karei atau hu daong bac bruk ngak piah salih bruk ngak. Daok sarak daong labik daok pablak tame, Thông tư tacei lac kadung jien karja pakat negar hu daong ka labik rami ramik rahra daok pablak tame tui yaom daong 60 triệu đồng sa baoh sang. 

UBND tỉnh Gia Lai bahrau ba tabiak Jalan peih ngak Festival ilamo cồng chiêng di tỉnh thun 2023 ngan haong asal kadha “Gia Lai – dom sambo mau ilamo”. Hu mbaok di Festival tui kuhria hu labaih 1.000 nghệ nhân bangsa takik mai meng 17 huyện, ban sit, bhum palei dalam tinh saong dom tỉnh Tây Nguyên lac: Đak Lak, Đak Nông, Lâm Đồng, Kon Tum. Ini lac mbang piah ka dom bangsa dom tỉnh Tây Nguyên hu taom gaok, ba drei tame ilamo piah pok mayaom dom yaom glaong ilamo di dhar ilamo cồng chiêng Tây Nguyên, rik tame pasiam veik, khik ramik saong patagok dom yaom glaong di Inem krung ilamo oh maong mboh lambaok ka manuac sia; gam tui di nan jeng pathau khan, jak ba dom bangsa dalam saong langiu di tỉnh khik ramik saong patagok dom yaom glaong ilamo meng kan di rahra dom bangsa Việt Nam.

UBND ban Bảo Lộc, tỉnh Lâm Đồng brei thau, sa janih baoh kayau di ban ini bahrau hu Cục Sở hữu trí tuệ brei harak chứng nhận tut angan lac “Makhutt Bảo Lộc”. Angan “Makhut Bảo Lộc” daok dalam nyaom baoh that, hu adat pandar harak nan dalam 10 thun kuhria meng harei hu pabak brei. Meng bruk hu harak ini, hu daong ka  karja palei saong urang blei mbang thau hu asal di nyu saong chất lượng baoh makhut Bảo Lộc angaok darak pasar. Ini jeng lac siam lagaih praong piah ka ban Bảo Lộc hu quy hoạch labik pala saong padang bhum pala sa janih, ba jalan ka bhap bini cakrok khang kajap phun makhut. Meng yaom tani tanat meng 35.000 – 55.000 đồng/kg (tuk tabung glaong meda tagok tal 70.000 đồng/kg), makhut Bảo Lộc ba jien tame glaong ka urang pala

Jit ruak pandik mata bhong daok tamuh tabiak di dalam tỉnh Đồng Nai meng akaok bilan 8/2023 saong tui kuhria ka oh mboh trun. Tui yaok pataom meng akaok thun tal urak ini, tỉnh Đồng Nai hu mboh jaik 18.000 urang pandik mata bhong, dalam nan hu 61 urang daok taong ruak di sang iek ruak, daok gilac veik brei mai sang taong ruak. Dom urang ruak meng umo 0-5 thun meblah rilo abih ngan haong 58% (labaih 10.500 urang); anek saih tiểu học saong trung học cơ sở meblah jaik 42%, daok gilac dom urang ruak meng umo 15 thun tagok. Urak ini ruak pandik mata bhong tui kuhria ka oh mboh padeih, abih di nyu nan lac tuk anek saih nao bac, ruak mboh kuhria njom pambak samar jang. Gah y tế kakei rahra oh iek lap bo njauk ngak tui panuac ieu kakei di gah y tế piah pacang caga jit ruak hu siam lagaih.

Thư ký Hội đồng An ninh Nga Patrushev brei thau, Tổng thống Nga Putin meda ginum biai haong Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình di Bắc Kinh di bilan 10 tal. Mbaong taom gaok pakat glaong Nga - Trung Quốc ni meda peih tabiak gah langiu bruk ginum biai dunya pambuak bruk Vành đai saong jalan nao. Trung Quốc brei thau lac hu 90 taneh ia hu mbaok dalam bruk ini, dalam nan hu rilo urang dang akaok taneh ia langiu. Ong Patrushev ndom lac, dalam tuk phương Tây daok hu dom jalan ngak piah pacang veik Nga saong Trung Quốc, bruk patagok jang talei pambuak gauk di Nga - Trung angaok dunya hu makna biak praong. Daok Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị ndom lac, Bắc Kinh sanya daong Moscow dalam bruk pambuak gauk dua gah saong dalam dom bruk ginum biai pakat dunya. 

Dom taneh ia ASEAN hu peih mbang pasram mesuh quân sự gam gam camriep di khối pak di bhum tasik di Indonesia. Bol lin Indonesia pathau khan, mbang pasram mesuh gauk hu angan “Mbang pasram mesuh jumpataom gauk ASEAN” (ASEX 01-Natuna) meda dui atah 5 harei di tasik gah maraong Natuna. Ini meda lac mbang pasram mesuh gam gam camriep abih di dom taneh ia dalam Kapul dom taneh ia Đông Nam Á, jak ba bruk hu mbaok di dom kapul bol par phao kraong ASEAN dalam lục quân, lin tasik saong lin langik. Mbang pasram hu pataom abih tih 10 taneh ia dalam ASEAN saong Timor Leste. Mianma njauk hu mbaok lac taneh ia pasang iek. Mbang pasram mesuh ini hu caong lac meda rik tame paglaong bruk tani tanat dalam bhum jang yau jhuk khang gah kinh te di dom taneh ia dalam ASEAN.

Yaom lac taneh ia hu nickel (niken) praong abih di dunya, min Indonesia meda samar thu abih kaya pandap ini dalam 15 thun tal meyah oh hu jalan pandar njauk. Tui kuhria mboh di rajaei Indonesia, taneh ia ini hu abih tih niken lac labaih 22,3 tỷ tấn. Dom chuyên gia mboh lac, hàm lượng niken dalam quặng meda sit jang rilo, kayua 1 tấn quặng niken tok hu 1,5 tal 3% kim loại niken. Jabat pasang iek địa chất Mỹ (USGS) brei thau, Indonesia hu niken lac 21 triệu tấn, samu ¼ dom niken di dunya. Jabat pasang iek địa chất Mỹ jeng brei thau lac, dom Cty kuac mek niken di Indonesia ngak tabiak hu 1,6 triệu tấn niken dalam thun 2022, rilo jang labaih meteh duk haong thun 2021./.