Ngak bruk haong 13 tinh, ban ĐBSCL ka bruk jhul pakhang dom danak dak jalan peih drah samar di bhum ĐBSCL, Pho Thu tuong Trần Hồng Hà mboh lac, ini lac danak dak hu makna biak praong pambak tal bruk patagok kinh te - xa hoi di bhum saong di negar. Yau nan ye, Pho Thu tuong jao Mentri Tai nguyen saong Moi truong  pambuak haong dom bhum palei duah thau pandap tuh tame ngak pabak mbaok taneh, taong yaom veik abih cuah dalam kraong saong cuah tapen tasik di ĐBSCL. Pho Thu tuong caong khin doanh nghiep kuac mek, po thau, karja palei, dom Mentri, dom gah langyah njauk gauk ka yaom cuah ngan haong “Kein laba yau gauk, kan kandah ye klak rabha”.

Urak ini, tỉnh Hậu Giang hu 22 chuoi kaya nong haong kuhria abih tih labaih 200 ha hu brei angan pandap hacih sa-at. Dalam tukvak anak tal, dom gah chuc nang hu pambuak tal saong bhap bini ngak brei pambak praong dom chuoi kaya kan hu pasang iek pandap pambuak haong bruk ngak tabiak, pablei kaya nong di dom bhum palei daok veik dalam tỉnh, tapa nan piah ngak bruk hu rilo bruk ngak chuoi kaya nong pabak hu hatai caong takre dak harei dak siam jang ka asar siam, pandap hacih di urang blei.

Sang mac ngak tabiak pandap meng kanduh baoh kayau di tỉnh Tiền Giang  birau ba tame ngak bruk. Sang mac hu buh tame ngak labaih 15 tỷ đồng, dalam nan hu blei mac moc birau piah ngak hareik tui jalan payeng vin meng bruk ba hareik tame , chrai, parabha tabiak, njiak kanyiak, bluh thu cuh, uk pabam vi sinh, chrai tapung klik saong phoi… Pandap phoi puac abih lac piah ngak tabiak khak hữu cơ buh ka phun pala. Taong abih bruk nan hu payeng patui gauk, khik brei sa-at hacih.

Mbiah tal ini, taneh pala li-u tui tanut chuan huu co di tỉnh Bến Tre lac jaik 21 ribau hecta, mek hu sumu abih bruk ba tabiak; dom pandap li-u that hu pablei tabiak ka negar Mỹ saong Trung Quốc. Dalam tuk vak anak tal, tỉnh Bến Tre jhul khang bruk pathau khan dakvak, jak ba doanh nghiep, karja palei saong bhap bini brei tui ngak, peih praong taneh pala li-u hacih saong padang ma so taneh pala piah pablei tabiak negar langiu, duah jien tame ralo ka mikva urang pala. 

Mentri Ilamo, The thao saong Yulit pambuak haong So Ilamo, The thao saong Yulit tỉnh Gia Lai peih tal pato “ Pasram, pabak ilamo bruk ngak yulit patua veik ka ilamo phi vat the” saong “ Jalan drap ar pambuak bruk ngak yulit piah cakrok patagok ka bhap bini dom bangsa takik hu drap ar”. Kadha birau bo tal pasram hu ba mai  ka bhap bini lac jalan eng drei khik ramik saong patagok drap ar ilamo kayua urang hu, hadei di nan patoa veik drap ar nan ka rai hadei. Dom ayut ranaih hu tacei pato thaot phim, tavak sap bruk rah tabiak tui drap ar dalam bhap bini. Meng  nan, duah mboh prein khang birau ka bhap bini cakrok patagok khang kajap.

Tui Pho Akok Ủy ban taneh ia Campuchia pacang bruk pablei manuac, dom bruk ngak suan hukum pambuak tal bruk pablei manuac di Campuchia ralo kayua dom urang negar langiu  meng ralo taneh ia pan akaok ba jalan ngak. Bruk nan di khol nyu  peih ngak tui rilo jalan, mboh anak meta lac pachot pagat online, pablei manuac  suan hukum tame Campuchia piah ngak bruk pachot pagat online. Yau nan, Rajaei Campuchia brei mboh bruk kham merat duah mek abih tal labik tal dhua bruk pablei manuac kayua urang negar langiu dang akaok.

Dom bruk ba tabiak ka salih labik daok kayua Tây Ban Nha khan lac hareí 19/11 meda brei adat hukum ka labaih 300.000 urang di cư oh hu harak adat. Dom bruk salih birau nan piah pamong tal peih praong urang ngak di taneh ia saong jhul khang bruk ngak kinh te. Akok mentri Di tru taneh ia ini lac Tây Ban Nha oh caong khin jeng sa taneh ia “ kareih pabah mbang saong kathaot”.

Tui harak pathau khan roh duah hu Kadung jien LHQ (Unicef), labaih 20% uranaih di Prang daok kurang mbang oh ginup 3 var sa harei saong 25% uranaih gaok taong paoh di sang bac. Tui Kadung jien LHQ, dom bruk kurang nan meyah caoik suai lavik ba tal uranaih mboh oh njauk sumu, njauk “klak caik” saong ba tal dom bruk yau melau melit, stress…Anak bruk nan, Unicef  iew rajaei  Prang samar hu jalan ngak piah khik brei uranaih hu siam saong bruk praong tagok dalam xa hoi sumu gauk jang./.