3 JANIH ALAT RAGAM “SUAN YAVA” DALAM RIJA ROYA DI URANG CAM NINH THUAN –BINH THUAN
Chủ nhật, 06:30, 29/10/2023 Urang lang: Mousa Phuong Urang lang: Mousa Phuong
VOV4.VOV.VN - Nao tal dom palei Cam di Ninh Thuận saong Bình Thuận, tuai damuai langiu di duah thau dom yaom glaong ilamu gheih mekre yau ye rija, roya, adat cambat tanarakun, bruk ngak mbang, ngak huak, me-in sambai, daok hu thau dom janih alat ragam meng kan hu khik ramik meng dom rai ini mai di urang Cam.

Nghệ nhân Hán Quân  daok di palei Cam Tân Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước (t.Ninh Thuận) lac menuac thau cambaih ka alat ragam Cam meng kan. Nghệ nhân Hán Quân lac ong Maduen di palei Cam Hữu Đức, ong hu mikva dalam palei maong yau "drap ar biak hu yaom galong" di palei Cam Hữu Đức. Ong thau ngak saong me-in biak gheih Paranưng saong Ginăng, janih alat ragam meng kan hu makna praong di urang Cam.

Gam haong kadeit Saranai ye Paranưng saong Ginăng lac 3 janih alat ragam oh kurang hu dalam rija roya, dalam dom adat cambat di urang Cam meng kan dahlau tal harei ini

Paranưng saong Ginăng bhian hu ngak meng kayau kuh tamo saong hu urang Cam ngak meng tangin, mbaok di nyu hu ngak meng kalik rasa, pabe atau kalik kubao anek.

Piah ngak Paranưng, urang brei caga khối kayau đường kính 45 – 50cm, hadei di nan cao huan gah dalam piah khik veik tal kapan meng 4 – 5cm. Tuk ngak salah, rup Paranưng gul vil kapan meng 1,5 - 2 cm, mbaok hu ngak meng kalik kubao anek, atau kalik pabe.

Paranưng tok hu sa gah mbaok. Piah ngak catang mbaok di nyu, urang pandar talei havei ia pak tapa mbaok kalik blaoh dui catang piah khik kajap tame sa vòng tròn meng kreim gah likuk mbaok ginang. Di kreh mbaok ginang saong vòng tròn kreim hu 12 gai kayau (atah 5 cm, kapan 1 cm) meda ba tame tabiak hu piah ramik ka mbaok ginang catang tagok. Tapa nan, ramik sap saong  yava khang atau sit di ginang tuk me-in. Langiu di nan, piah ngak mekre ka Paranưng, urang cih vak tagok mbaok ginang rilo bingu la karei di gauk.

Nghệ nhân Hán Quân brei thau, tuk me-in ye urang brei daok la kajap (atau daok dang, caik ginang anak cada), sa tangin paoh ginang, tangin daok veik caik tagok mbaok ginang piah ramik sap glaong biar.

Paranưng lac alat ragam hu labik dang praong dalam dàn nhạc kayua ong Maduen gam paoh gam daoh piah pok meyaom prein yava, en ngai di dom po yang. Tuk sap Paranưng yava tagok ragu hagait ye dom alat ragam karei dalam dàn nhạc meng tame ragu piah lai tame ka nyu lagaih.

Ginăng jeng hu ngak meng dom janih pandap dreih yau nan, tok karei di labik lac Ginăng hu 2 mbaok saong bhian hu sa gu (2 baoh). Yaok baoh hu hình trụ praong hasit di kreh rup, nyu atah 70cm, hu  2 mbaok praong sit karei di gauk. Mbaok praong labaih 30cm, ieu lac mbaok âm, mbaok sit jang, jaik 25cm, ieu lac mbaok dương

Tuk ma-in, 2 baoh Ginăng caik mbleing tapa gauk, urang ma-in daok mala haluk saong caik Ginang gaok mbaok haluk hu taih meng gai, mbaok daok veik mbaiy tagok angaok hu pah meng tangin piah ramik sap praong tagok di Ginang.

Njauk menyai tal abih dalam dom janih alat ragam Cam lac kadeit Saranai, ini lac dang akaok dalam 3 janih alat ragam ini. Saranai hu 3 binah gam gauk, binah iku ngak meng ban, gah dalam hu pagam lưỡi gà meng hala buông, binah rup ngak meng kayau cao huan hu 7 gilaong gah angaok (yau brei mboh ka 7 gilaong angaok mbaok anek menuac, lac: cambuai, 2 mata, 2 gilaong dhung, 2 tanye saong sa gilaong sit gah ala. Daok loa kèn bhian hu ngak meng kayau quý, takaiy kubao atau bala lamen cao huan gah dalam piah ngak brei praong sap.

Saranai hu nghệ nhân Cam yuk dalam dom rija, roya, tuk ngak adat cambat… Nyu hu 6 sap glaong biar, samu haong dom nốt nhạc: đồ, pha, sol, la, rê, si.

Nghệ nhân Hán Quân khan lac: "Yaok baoh ginang, baoh kadeit hu 72 ragu ragam, lambaok ka angan di 72 po yang dalam ilamu Cam. Yaok adat cambat karei di gauk, hu sa ragu ragam karei di gauk, hu pagap yau panuac pok meyaom di anek taco payua tal dom po yang…".

Ong Lộ Phú Bao, urang Cam palei menyim khan bai Mỹ Nghiệp (ban sit Phước Dân, huyện Ninh Phước) lac urang Cam camereip abih yuk kadeit Saranai di Trường Sa brei thau, urak ini meda lac di dom palei Cam jeng hu dom urang ranaih hu ame, hu sa-ai pato veik ilamu yuk Saranai, gam haong hatai takre piah khik ramik ilamu meng kan di bangsa…

Dalam dom rija, roya, harei pataom di palei, oh kurang hu sap Paranưng, Ginăng saong sap kadeit Saranai kayua dom alat ragam ni ndung bak hatai jia tame yang mebhang di urang Cam.

Tabiak truh palei Cam di huyện Ninh Phước, kol dahlak hadar miat rup binguk "taha palei" Lộ Phú Bao saong nghệ nhân Hán Quân, haong dom anek saih dalam khan ao meng kan parang me-in alat ragam Paranưng saong Ginăng gam haong Saranai bui sambai, chreih chrai yau pok likau dom po yang brei ka hajan siam, hangin lagaih, pala drak hu siam mekre./.

Urang lang: Mousa Phuong

Viết bình luận

TIN CÙNG CHUYÊN MỤC

Video

ĐƯỢM TÌNH DUYÊN QUÊ
KADHA DAOH: NGÀY VỀ KATÊ
13/10/2023
KADHA DAOH " LANG CHAM ON BAC"
10/08/2023
ROYA YEU THUONG
17/03/2023

URANG PANG DANAK DAK (THÍNH GIẢ VỚI CHƯƠNG TRÌNH)