Jeng yau dom bangsa adei sa-ai karei dalam taneh aia drei, ngan haong bhap bani Cam, ragu ragam tuk halei jeng pambuak pagam haong rai diuk, bruk ngak mbang ngak huak yaok harei. Yau nan min, rilo manuac sia tuk ndom tal ragu ragam Cam bhian saneng tal ragu ragam ngak adat cambat, kayua ini lac janih mboh biak rilo di abih.

Oh tah klaak hu bruk lac, gah likuk di yaok ragu ragam din dang lamang ndaih, yaok ragam tamia lamin lamuac dalam dom harei rija, roya brei mboh ka hatai sahneng praong dalam di bhap bani Cam. 

Po gru Chuẩn, daok di ban sit Ma Lâm, Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận, lac sa halaw janeng Cam Ahier, bhian dang tabiak iew yang, ngak adat cambat brei thau: “Yaok sa po Yang, atau yaok sa adat cambat kakuh likau ye jeng hu dom kadha daoh atau dom ragu ragam karei di nyu. Alat ragam jeng yau nan, di yaok adat meda hu dom alat ragam hu pandar yau “ba akaok”, pagap yau ngak adat kakuh likau brei ka angin siam hajan laghaih, ye tok hu Gru meng tapoh Paranưng, saong Paranưng njauk tapoh taong dahlau, dom janih ginang karei meng taih tui hadei…”

Ndom tal ragu ragam pandar dalam ngak adat di urang Cam, njauk  ndom tal dom janih alat ragam biak karei, biak daneiy angan tapa dom ragu ragam, ariya, yau ye: Paranưng, Ginăng atau Saranai.

Tui nhạc sĩ Lê Hưng Tiến, urang hu caik rilo prein yava, hatung hatian piah roh duah ka ragu ragam  bhap bani Cam brei thau: Alat ragam meng kan di bhap bani Cam biak rilo janih min meda parabha jeng klau janih praong nan lac bộ piah taih, bộ piah yuk saong bộ talei. Njauk ndom tal di abih ka bộ taih, lac Paranưng, Ginang, lac dom alat ragam hu labik dang biak prong dalam dom van ngak adat kakuh likau. Bộ piah yuk hu Saranai jeng lac adat ragam hu mbaok dalam jaik abih dom bruk ngak adat di bhap bani. 

Langiu di dom janih alat ragam biak karei, urang Cam daok hu rilo alat ragam hu tabiak rai meng bruk lai srautame gauk di ilamo, pagap yau Hagar Praong dreih baoh ginang chầu di urang Yuan, Ceng nan lac sa janih alat ragam hu ngak meng bal dreih baoh cồng di rilo bangsa takik di bhum taneh Tây Nguyên, atau Kanyi daok dalam bộ talei hu ngak dreh yau đàn Nhị. 

 Taphia di alat ragam, ragu daoh bhap bani Cam jeng biak praong haong rilo janih meng daoh dam dara, daoh nao mai, daoh chai, thaok brah,… Min, bruk mbuan mboh abih di kadha daoh bhap bani Cam nan lac ndung bak hadah hadai, chreih chrai saong lai la-ar. Ragu ragam sa-uh sa-uan ngak ka urang pang mbuan saneng tal dom điệu lý di bhum taneh gah kreh negar yau lý Hoài Nam, lý con sáo, lý thiên thai… atau vọng cổ Nam bộ ngan haong dom điệu hò mái nhì, hò mái đẩy…

Nghệ sĩ Bá Sinh Tý, urang khik iek Kapul ragu ragam bhap bani Cam di bimong Pô Sah Inư, ban Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận khan lac: Gilang ragu ragam Cam biak rilo janih, tui asal di bruk ngak adat atau bruk parang me-in bo hu dom kadha daoh karei di gauk. Min urak ini piah mbuan brei ka urang pang, lac bhap bani dom bangsa adei sa-ai karei saong tuai damuai, ye rilo kadha daoh bhap bani Cam hu lang tapa sap Yuan.  

Aruah rapaneh Phạm Duy dalam sa roh duah di drei, hu ndom lac, panuac daoh di urang Cam, hu bruk pambuak gauk di dom ragu dalam ngũ cung di ragu ragam gah Barak, haong ragu “bài Chòi” di gah kreh negar saong gam ragu Nam giọng oán di ragu daoh bhap bani gah Meraong. Nan lac mai meng bruk taom gaok, lai tame gauk dalam gah ragu ragam di bhap bani Cam saong dom bangsa adei sa-ai karei meng bhum kreh negar tame tal gah Meraong. Nan lac mai meng bruk lai srau tame gauk, pabak ilamo biak tự nhiên, halar hatian di dom bangsa tapa  sajarah meng lavik rai tal harei ini.

Yau nan min, jeng yau rilo bangsa adei sa-ai karei dalam negar drei, bruk cak rok patagok rai diuk bahrau gam haong bruk du nhập ilamo tapa dom jalan công nghệ, ye bruk khik ramik saong cak rok patagok dom yaom ilamo meng kan, dalam nan hu ragu ragam yaom lac hu raja-ei, dom pakat, dom gah sangka, ba tabiak rilo jalan ngak, min meda lac daok kurang bruk patui ngak veik. Meyah oh hu jalan ngak catang saong samar drah dalam khik ramik saong cak rok patagok, ye inem krung ragu ragam bangsa Cam mbuan si lahik nao.

Dom rai nghệ nhân thau ngak alat ragam, kanar hadar dom kadha daoh meng kan, thau pandar dom janih alat ragam meng kan ye dak harei dak taha, prong thun, bo kan duah hu urang abih hatung hatian piah patoa gilac veik. Yau dom suh sah di nghệ nhân Lộ Phú Bảo, umo 75 thun daok di tỉnh Ninh Thuận: “Khaol dahlak caong khin lac hadei ini dang pah Baraneng, dang daoh ala takai bimong langiu di khaol dahlak, daok hu ralo dam dara. Tok huac dom adei oh khin bac, oh khin patui ngak veik, ye khaol dahlak tuk halei jeng halar hatian pato tacei veik”./.